فاصله گذاری نیازمند تقویت حمل و نقل شهری

محمد سرابی _ خبر‌نگار

در خانه نشسته‌ایم و منتظر هستیم که کرونا خسته شود و برود. حالا که 2‌ماه از ورود کرونا به ایران گذشته و فهمیده است ما آنقدر آسیب‌پذیر هستیم، به‌سادگی شهر‌ و کشور ما را رها نخواهد کرد. شاید ما باید خانه‌ و پیاده‌رو و خیابان را آماده مقابله طولانی با کووید- 19 کنیم.
واقعیت آن است که همه ما خیلی به خودروی شخصی وابسته شده‌ایم. در این روزهای کرونایی هم انگار چاره‌ای نداریم. مترو و اتوبوس تا حدی ظرفیت دارد و شلوغی آنها، صددرصد موج وحشتناک تازه‌ای از کرونا را رقم خواهد زد. البته انگار تاب ماندن در خانه را هم نداریم؛ مثل خیلی‌ها که حتی دغدغه نان‌آوری ندارند و راهی خیابان‌ها می‌شوند. نتیجه‌اش می‌شود ترافیک؛ تا جایی که آمار‌ها و مطالعات بین‌المللی نشان می‌دهد تهران در رتبه چهارم میزان ترافیک در روز‌های کرونایی در بین شهر‌های جهان قرار دارد. اینطور که یوسف حجت، سرپرست معاونت حمل و نقل و ترافیک شهرداری تهران می‌گوید در آمار احصا شده موسسه بین‌المللی تحلیل ترافیک، اطلاعات شهر‌های چین هنوز نیامده، اما رتبه ترافیک تهران از شهر‌هایی مانند نیویورک و توکیو و پاریس بالاتر است. 
ترافیک پایتخت و کلانشهرهای کشور پس از فعالیت مجدد برخی از اصناف، در حالی است که چرخ ناوگان حمل و نقل عمومی شهرها هم لنگ می‌زند. از یک‌سو بخش مترو به خصوص در تهران با مشکلات مالی بیش از هر زمان دیگری دست و پنجه نرم می‌کند و از سوی دیگر بررسی‌های همشهری نشان می‌دهد اگرچه قرار بوده تا اردیبهشت ماه 500دستگاه اتوبوس با کمک دولت به پایتخت اختصاص یابد اما این موضوع تحقق نمی‌یابد. همچنین نخستین محموله 630واگن چینی سال 1401 وارد کشور می‌شود و برنامه‌ریزی‌ها برای مترو نیاز به تغییرات اساسی دارد. با این تفاسیر و در روزگاری که تاب‌آوری‌مان محک می‌خورد، فرصتی است تا چشم‌اندازی مناسب و نو را برای شهرهای بزرگ کشور از نظر مدیریت بحران، ترددهای شهری و شهرسازی تعریف کنیم.

افزایش 70درصدی ترافیک
به گفته محمدرضا مهماندار، رئیس پلیس راهور تهران بزرگ، ترافیک دیروز حدود ۷۰‌درصد نسبت به چنین روزی در سال گذشته، افزایش یافته است، زیرا بنا بر تصمیمات ستاد ملی مقابله با کرونا تا پایان هفته نخست اردیبهشت طرح ترافیک و کاهش آلودگی هوا (زوج و فرد سابق) در تهران اجرا نمی‌شود. این موضوع‌ها در حالی مطرح می‌شود که پیش‌بینی‌ها از نکته دقیقی حکایت می‌کنند؛ اینکه بیماری نوظهور عصر ما، بعد از یک دوره فروکش باز هم در فصل پاییز افزایش پیدا کند. در ابعاد جهانی هم به‌نظر نمی‌آید کشف شیوه درمان یا مقاوم‌سازی‌ عمومی به این زودی‌ها امکان‌پذیر باشد و بعضی مراکز علمی احتمال می‌دهند که تا یک یا 2سال آینده کرونا همچنان تهدیدی برای جان انسان‌ها باشد.
حالا بررسی‌های اولیه در حوزه شهرسازی، می‌گویند که باید برنامه‌ریزی‌ها و طرح‌های اجرایی درباره معماری و شهرسازی تغییر کنند. کارشناسان حوزه حمل‌ونقل و ترافیک هم نظرشان بر تقویت ناوگان عمومی از یک‌سو و تشویق مردم به استفاده از وسایل پاک و پیاده‌روی از سوی دیگر است. به همین‌خاطر مدیران برخی از شهرهای بزرگ دنیا، از همین الان برای توسعه مسیرهای دوچرخه و عریض‌تر‌کردن پیاده‌روها دست به‌کار شده‌اند؛ چراکه اینگونه خودبه‌خود شهروندان هم فاصله‌گذاری اجتماعی را رعایت می‌کنند و هم سطح سلامتی‌شان بهبود می‌یابد و هم محیط‌زیست از دست خودروهای آلاینده نفس می‌کشد. حال سؤال اینجاست که تهران و تهرانی‌ها اکنون کجای ماجرا هستند؟ چرا باید به این میزان اتکای مردم به استفاده از خودروی شخصی بالا باشد؟ و چرا تاب ادامه تعطیلی اصناف وجود نداشته و راهکار در لغو طرح ترافیک جست‌وجو شده است؟ 

می‌توانیم از نقاهتگاه‌ها استفاده کنیم
رئیس سازمان مدیریت بحران شهرداری تهران درباره اینکه چه ارگانی برای بازگشایی اصناف تصمیم‌گیری کرده است، می‌گوید: «ستاد ملی کرونا درباره بازگشایی اصناف تصمیم می‌گیرد و این کار در اختیار کامل شهرداری نیست. ادامه شرایط کنونی هم بستگی به آمار و اطلاعاتی دارد که از میزان انتشار بیماری کرونا به‌دست می‌آید. تا اینجای کار شاهد بودیم که ترافیک شدیدی در شهر ایجاد شد. تاب‌آوری در زمینه‌‌ بحران‌های مختلف تعریف می‌شود.»
رضا کرمی‌محمدی می‌افزاید: «اگر شدت بیماری در روز‌های آینده افزایش پیدا کند و از توان بستری در سامانه درمانی بیشتر باشد، باید از نقاهتگاه‌هایی که شهرداری برای این کار آماده کرده است، استفاده کنیم. ظرفیت ما تا این حد را پوشش می‌دهد اما اگر ابتلا به بیماری از آن هم بیشتر شود، دچار مشکل جدی خواهیم شد. »

پاسخ به بحران به جای آمادگی
تاب‌آوری را می‌توان آماده‌بودن برای شرایط غیرقابل پیش‌بینی تعریف کرد که سامانه در مقابل آن بتواند به حیات خود ادامه دهد و رشد کند. تاب‌آوری در مقابل اتفاقات آنی مانند سیل یا بطئی (کند) مانند بیماری واگیردار نشانه اداره صحیح یک سامانه است. یک‌کارشناس حوزه تاب‌آوری در این‌باره می‌گوید: «یکی از مشکلاتی که در کشور ما وجود دارد، این است که وقتی بحران رخ می‌دهد، بر «پاسخگویی» تأکید می‌‌کنیم. بدنه مدیریت بحران در سازمان‌های مختلف کشور بر این تمرکز دارد که بتوانند عکس‌العمل نشان دهند ولی در مورد اینکه بتوانیم پیشگیری و ظرفیت‌‌سازی انجام دهیم، ضعیف هستیم. در دانشگاه هاروارد مطرح شده است که فاصله اجتماعی به شکلی باید تا 2022 ادامه پیدا کند. این نیاز به ظرفیت‌سازی‌ دارد تا بتوانیم برای مدت طولانی آن را تحمل کنیم.» سولماز حسینیون می‌افزاید: «در همین 2‌ماه هم می‌شد ظرفیت‌های زیادی را ایجاد و فعال کرد. یکی از آنها هوشمندسازی و استفاده از ظرفیت شبکه‌های مجازی است که تا حدی تحقق پیدا کرد. البته عدالت اجتماعی در این میان اهمیت زیادی دارد تا همه به‌صورت مساوی و برابر از این ظرفیت‌ها‌ استفاده کنند. مشابه مشکلی که درباره اپلیکیشن «شاد» یا در مورد آموزش‌های آنلاین دانشگاه‌ها ایجاد شد. هنوز هم نباید منتظر پایان کرونا شویم، زیرا وزارت بهداشت گفته است که تا پاییز با این بیماری روبه‌رو خواهیم بود و با سرد‌شدن هوا، احتمال افزایش بیماری هم وجود دارد.» او می‌گوید:« در «سیزده‌بدر نوروز» توانستیم به‌خوبی انتشار بیماری را مهار کنیم. بخشی از آن به اطلاع‌رسانی و فرهنگ‌سازی و بخشی به قوه قهریه بستگی داشت اما در نهایت مؤثر بود. با این‌حال، می‌بینیم که این روز‌ها دوباره مردم به بوستان‌ها مراجعه می‌کنند، ترافیک افزایش یافته و احتمال انتقال بیماری زیادشده است. نباید فقط بر زیرساخت‌‌‌ها تأکید کرد و اهمیت مدیریت را درنظر نگرفت. کشور «هند» شرایط بدی هم از نظر اصول بهداشتی و هم از نظر شیوه زندگی اجتماعی داشت. عده‌ای از مردم اوقات خود را به‌صورت معمول در خیابان می‌‌گذراندند اما می‌بینیم که بیماری در این کشور کنترل شده است. اگر مدیریت بتواند این شرایط را کنترل کند، تأثیر خود را خواهد داشت.»  اواخر هفته گذشته بارش باران در «پرند» آبگرفتگی به‌وجود آورد و تصاویر آن در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد. حسینیون در این‌باره می‌گوید: «موضوع دیگر بحران‌های چندگانه است. مثلا همزمان با کرونا در برخی نقاط بارندگی شدید رخ داد. به‌دلیل سیل باید از خانه بیرون رفت و به‌دلیل کرونا باید در داخل خانه باقی ماند. ویژگی نظام‌های تاب‌آور، بخش یادگیری آنها‌ست‌ که از گذشته برای آمادگی در آینده درس می‌گیرند. در ایران تاب‌آوری را «نوعی از مدیریت بحران برای بازگشت به وضعیت قبل» می‌دانند درحالی‌که یادگیری و قوی‌تر‌شدن در این میان اهمیت دارد نه بازگشت کامل به آنچه قبل از بحران وجود داشته است. » 

باید معماری خانه و خیابان را دوباره طراحی کنیم

سولماز حسینیون، کارشناس تاب‌آوری شهری
در شرایط قرنطینه، انگیزه خروج مردم از خانه‌ها دلیل اقتصادی و ارتزاق ندارد بلکه به‌دلیل فشار روانی ناشی از زندگی در خانه‌هاست. در سال‌های اخیر نوعی معماری رواج داشته ‌که باعث این تأثیر منفی شده است. همین اواخر هم تصمیم گرفته شده بود که خانه‌های 30 تا 40مترمربعی ساخته شود. الان جامعه معماری و شهرسازی باید به این موضوع واکنش نشان بدهند و به این فکر کنند که اگر قرار شد قسمت زیادی از جمعیت درخانه درس بخوانند و کار کنند، این معماری رایج باید چه تغییری داشته باشد. در شهر «ملبورن» گفته‌اند به‌دلیل اینکه این حفظ فاصله فیزیکی باید بیشتر ادامه داشته باشد، باید پیاد‌ه‌رو‌ها را عریض‌تر و پارک‌ها را وسیع‌تر کرد. الان این تغییرات در حوزه معماری و شهرسازی جهان شروع شده است. آیا ما دنبال این ظرفیت‌سازی هستیم. باید برنامه‌های شهرسازی را با توجه به این تغییرات بررسی کرد و پرسید که آیا این کار انجام می‌شود؟ اگر در آینده با ویروس‌های جدید روبه‌رو شویم، چه خواهیم کرد؟ باید در زمینه تردد شهری فکر اساسی شود و از شعار‌دادن فاصله بگیریم. اکنون نیاز است که به‌صورت جدی ببینیم چقدر به موضوع ترافیک و حمل‌ونقل پاک ‌در شهرسازی اهمیت داده‌ایم.