منطقه جنگی

شیوا نوروزی- زهرا رستگارمقدم- روزنامه‌نگار

منطقه‌ای که سال‌ها به منابع، فرهنگ و آثارش شهره بود، حالا فقط گلوله کِشت می‌کند و خون تحویل می‌گیرد. در این اوضاع به هم ریخته چندان نشانی از آسایش و آرامش به چشم نمی‌خورد. ما در این گزارش نیز سعی کرده‌ایم وضعیت 6کشور منطقه را بررسی کرده و پایگاه‌های مردمی و شبه‌نظامی آن را از نظر بگذرانیم؛ گروه‌هایی که بسیاری از آنها  با هدف امنیت، سامان و اصلاح و بعضی تنها به هدف تخریب و ویرانی شکل گرفته‌اند. سعی کرده‌ایم در این صفحات تنها ناظر باشیم و بکوشیم در یک تصویر نیمه روشن وضعیت همسایگان و دوستان به خون کشیده ایران را نمایش دهیم. به این بپردازیم که در این کشورها چه گروه‌های داخلی به فعالیت‌های نظامی و شبه‌نظامی پرداخته‌اند و مواضع آنها با ایران چگونه است.

در همسایگی ایران
کشور عراق دارای دولتی چند حزبی است. اما بعضی از احزاب اکنون جریان مسلط این کشور را تشکیل می‌دهند. حزب‌الدعوه از این دست احزاب است. حزب دعوت اسلامی سازمان سیاسی اسلامگرای شیعه‌ای در عراق است که در دوره‌ای نیز به جریانی انقلابی بدل شد که به مقاومت مسلحانه در برابر حکومت پرداخت. حیدر العبادی، نوری المالکی و ابراهیم الجعفری 3 نخست‌وزیر قبلی این کشور، همگی از اعضای این حزب بوده‌اند. اما در این بخش قصد داریم به گروه‌هایی بپردازیم که اکنون در کشور فعالیت‌های مسلحانه دارند.
 شورشیان جهادیان سلفی
اغلب شورشیان سلفی یا از بین رفته یا بسیار ضعیف شده‌اند. مثلا انصارالاسلام یکی از گروه‌های شورشی فعال در عراق است. این گروه به‌عنوان جنبش اسلامگرای سلفی در ۲۰۰۱ میلادی در کردستان عراق تأسیس شد. این گروه قوانین سخت‌گیرانه شریعت را در روستاهای تحت کنترلش در اطراف بیاره در شمال شرق حلبچه، در نزدیکی مرز ایران به‌کار می‌بست. اما مهم‌ترین و نگران‌کننده‌ترین این گروه‌ها القاعده عراق بود که اکنون رهبری ندارد و اعضای آن به‌احتمال زیاد به دیگر کشورها کوچ کرده‌اند.

القاعده عراق
نیرو: به ادعای خودشان ۱۲هزار نیرو
مقر: فلوجه عراق
رهبر: بدون رهبر (ابوایوب‌المصری جانشین ابومصعب الزرقاوی)
سازمان قاعده الجهاد معروف به القاعده عراق از مهم‌ترین گروه‌های شورشی بنیادگرای حاضر در عراق است. این گروه بیش از اینکه نیروهای آمریکایی را مورد هدف قراردهد، نیروهای عراقی و غیرنظامیان این کشور را به قتل رسانده‌ است. القاعده عراق در گذشته توسط ابومصعب الزرقاوی رهبری می‌شد. پس از کشته شدن 2رهبر این گروه، سازمان متلاشی شد و اعضای آن از عراق‌ فرار کردند و فرماندهی القاعده نیز در دستوری همه اعضا را به خروج از عراق فراخواند. این سازمان پیش‌تر با نام جماعت‌التوحید و الجهاد فعالیت می‌کرد و در اکتبر ۲۰۰۴ در اعلامیه‌ای رسمی اتحاد خود را با القاعده اعلام کرد.

شبه نظامیان کرد
پیشمرگه
تعداد نیرو: ۲۰۰هزار
مقر: کردستان عراق
پیشمرگه اصطلاحی برای اشاره به نیروهای مسلح کرد است. این در حالی است که حزب کارگران کردستان، حزب حیات آزاد کردستان و حزب اتحاد دمکراتیک برای مشخص کردن نیروهای مسلح خود، به جای کلمه پیشمرگه از کربلا یعنی چریک استفاده می‌کنند. اما گروه‌های کرد که بیشترین فعالیت خود را در عراق انجام می‌دهند به همین گروه خلاصه نمی‌شوند.

اتحادیه میهنی کردستان
تعداد نیرو: عدد مشخصی وجود ندارد
مقر: سلیمانیه
رهبر: کوسرت رسول‌علی
اتحادیه میهنی کردستان حزب کردی در کردستان عراق است که در سال ۱۹۷۵ تأسیس شده‌است. رهبر این حزب از بدو تأسیس جلال طالبانی بوده‌ است. اتحادیه میهنی در جنگ ایران و عراق از نیروهای نظامی ایران حمایت می‌کرد.

پژاک
نیرو: 3هزار
مقر: شرق کوهستان قندیل در کردستان عراق
پژاک اغلب تحت‌تأثیر حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک) زیرمجموعه اتحاد جوامع کردستان است. شاخه نظامی پژاک با نام واحد شرق کردستان دارای ۳ هزار عضو از کشورهای ایران، ترکیه، عراق، سوریه است.

 گروه‌های نظامی  شیعه
حشد الشعبی یا بسیج مردمی عراق
تعداد نیرو: ۲۰۰ تا ۳۰۰ هزار نفر
مقر: بغداد و نجف
فرمانده: حیدر عبادی
حشد الشعبی از نیروهای عراق است. این گروه در کنار ارتش عراق با هدف مبارزه علیه داعش سازماندهی شد. حشد الشعبی از ۴۰ گروه مختلف تشکیل شده که عمدتا گروه‌های شیعه هستند، اما گروه‌های سنی مذهب و مسیحی و ایزدی نیز در آن حضور دارند. این گروه در سال۲۰۱۶ با اکثریت آرای مجلس عراق، به‌عنوان سپاهی جدا از ارتش رسمیت پیدا کرد. در اصل این گروه در واکنش به فتوای مراجع عراق به‌ویژه فتوای جهاد آیت‌الله سیستانی، تشکیل شد. هدف، کمک به ارتش و نیروهای امنیتی عراق برای پاسداری از مکان‌های مذهبی و مقابله با تهاجم بود. عقیل حسینی، رئیس شورای بسیج عراق آن را ادامه بسیج ایران توصیف کرده. عمدتا ساختار و بدنه نظامی حشد الشعبی را شیعیان عراق تشکیل می‌دادند، اما بعدها عشایر سنی عراق و مسیحیان عراقی نیز به آن ملحق شدند. کمیته بسیج مردمی، سپاه بدر، عصائب اهل الحق، جیش المهدی، کتائب امام علی و... در همین گروه قرار گرفته‌اند. مناطق عملیاتی آنها معمولا بغداد، بابل، دیاله، صلاح‌الدین، انبار و همچنین شهر کرمه در نزدیکی شهر فلوجه بوده است. اکنون همه گروه‌های نظامی و شبه‌نظامی عراق ذیل این گروه قرار گرفته و فعالیت‌شان قانونی و تحت نظر ارتش این کشور است.

کتائب حزب‌الله
تعداد نیرو: 30هزار نفر
مقر: غرب عراق
فرمانده:  هادی العامری
این گروه منشعب از بسیج مردمی عراق و یکی از شبه‌نظامیان شیعه عراقی است. این گروه مخالف حضور نیروهای آمریکایی در عراق هستند و بعد از سقوط صدام حسین نخستین عملیات خود علیه نیروهای آمریکایی را در ۲۳ اکتبر سال۲۰۰۳ در منطقه بلدیات شهر بغداد انجام دادند. ستاد آن در مرکز و جنوب عراق است و فرمانده‌اش ابومهدی مهندس بود که به مقام شهادت رسید.

جریان صدر
تعداد نیرو: (60 هزار نیروی سپاه مهدی)+ (3هزار نیروی عصائب اهل الحق)
مقر: نجف
رهبر: مقتدی صدر
از گروه‌های ویژه شیعی است. جریان صدر گروه اسلامگرای ملی‌گرای عراقی است که در سال۲۰۰۳ (سقوط حکومت صدام‌حسین) تأسیس شد و توسط مقتدی صدر اداره می‌شود. این جنبش خود را حامی همه مردم عراق بالاخص شیعیان این کشور می‌داند. ایدئولوژی این گروه متأثر از دیدگاه‌های سیدمحمد صدر است. حزب فضیلت اسلامی از زیر شاخه‌های جریان صدر و «جیش المهدی» شاخه نظامی این حزب است. فقط جیش‌المهدی 60هزار نیرو دارد. اما «عصائب اهل الحق» که به شبکه خزعلی معروف است از جیش‌المهدی منشعب شده است. شبکه خزعلی از بزرگ‌ترین گروه‌های شبه‌نظامی شیعه فعال در عراق و سوریه است که در فعالیت‌های زیرزمینی در عراق و در جنگ داخلی سوریه شرکت دارد. پس از قیام شیعیان در سال۲۰۰۴، قیس‌الخزعلی از ارتش مهدی مقتدی صدر جدا شده و شبکه خودش به نام شبکه خزعلی را تشکیل داد که 3هزار نیرو داشت.

شبه‌نظامیان سنی
جیش راشدین
نیرو: ۷۰ هزار نفر
 مقر: بغداد
گروهی از سنی‌ها عراقی که برای مخالفت با ‌اشغال عراق از سوی آمریکا می‌جنگیدند. آنها حملات متعدد چریکی‌ بر ضد‌نیروهای اتحاد که عراق را اشغال کرده بود، انجام دادند. این گروه از نیمه سال۲۰۰۳ در عراق فعالیت داشته و از بمب‌های بهبودیافته، خمپاره و راکت در یورش‌های خود استفاده کرده ‌است. خلاف این گروه شوراهای بیداری بودند. گروه‌هایی از شورشیان پیشین علیه حضور آمریکاییان در عراق که پس از آن به کمک آمریکاییان و نیروهای دولتی عراق آمدند. شوراهای بیداری در بغداد از شورشیان سابق، ازجمله اعضای سابق حزب بعث عراق و نیز شورشیان اسلامگرا، تشکیل شده‌اند. این افراد پس از مدتی تغییر جبهه داده‌اند و با القاعده در عراق می‌جنگند.



فلسطین
میزبان همیشگی بحران
بیش از 60سال از اشغال سرزمین مقدس فلسطین می‌گذرد و در این میان احزاب و گروه‌های فلسطینی با اتخاذ مشی سیاسی و نظامی تلاش می‌کنند حقوق مردم مظلوم فلسطین را از دشمنان پس بگیرند. جنبش مقاومت اسلامی حماس و جهاد اسلامی 2گروه مهم در این سرزمین است اما گروه‌هایی چون جنبش آزادی‌بخش میهنی فلسطین (فتح)، سازمان آزادی‌بخش فلسطین (ساف)، جبهه مردمی برای آزادی فلسطین، جبهه مردمی برای آزادی فلسطین (فرماندهی کل)، جبهه دمکراتیک برای آزادی فلسطین و کمیته‌های مقاومت مردمی در منطقه با اهدافی متفاوت از دو گروه اول فعالیت می‌کنند.

جنبش مقاومت اسلامی حماس
حماس هم‌اکنون مهم‌ترین جنبش فلسطین محسوب می‌شود که به رهبری شیخ احمد یاسین پایه‌گذاری شد. ایدئولوژی حماس ریشه در اخوان‌المسلمین مصر دارد. وجه تمایز آن با دیگر سازمانی اسلامی در پیش گرفتن مکتب اسلام به‌عنوان راه پیروزی و رهایی فلسطین و نیز تلاش در جهت ایجاد وحدت کلمه و یکپارچگی، آزادی فلسطین و برپایی حکومت اسلامی در فلسطین است. یحیی سنوار رهبر حماس و ابوالعبد اسماعیل هنیه رئیس دفتر سیاسی این جنبش هستند. فعالیت مبارزاتی گردان‌های شهید عزالدین قسام از اواخر دهه80؛ یعنی از زمان به اسارت گرفتن 2سرباز صهیونیستی در مارس و می 1989شروع شد. حمایت جمهوری اسلامی ایران از حماس و نیروهای مقاومت فلسطین باعث شده تا غرب به‌ویژه آمریکا ایران را به اخلال در روند صلح خاورمیانه متهم کند ولی کسب مشروعیت سیاسی حماس در صحنه فلسطین، تأیید مواضع کشور جمهوری اسلامی ایران از سوی ملت فلسطین و آزادی‌خواهانی است که به قواعد دمکراسی و مردم‌سالاری پایبند هستند. گروه حماس نوار غزه را تحت کنترل دارد. گرچه حماس به‌طور دقیق تعداد نیروهایش را اعلام نکرده اما طبق برخی اخبار گفته می‌شود بین 10تا 15هزار نیرو دارد.

جنبش مقاومت جهاد اسلامی
جهاد اسلامی دومین جنبش اسلامی فلسطین است که در اواخر دهه 1970 توسط 3دانشجوی فلسطینی در مصر؛ یعنی فتحی شقاقی، عبدالعزیز عوده و بشیر موسی به‌عنوان بخشی از جهاد اسلامی مصر تشکیل شد. شاخه نظامی آن گروهان‌های قدس نام دارد که با جنگ‌های چریکی و گروه‌های ضربتی و انجام عملیات استشهادی، حملات بسیاری را علیه اسرائیل به اجرا درآوردند و صدها نفر از نظامیان صهیونیستی را به هلاکت رساندند. شلیک موشک‌های قدس به شهرک‌های اسرائیلی نیز از مهم‌ترین عملیات نظامی این جنبش است که به همراه موشک‌های حماس، سران رژیم صهیونیستی را به ستوه آورده بودند. جنبش جهاد، خود را با حماس متحد می‌داند و معتقد است که اعتقادات مذهبی و واقعیت‌های کشور و دشمن مشترک، اینها را به هم نزدیک می‌کند. جهاد اسلامی نیز از حمایت‌های مادی و معنوی دولت ایران برخوردار است. این جنبش، ایران را شریک استراتژیک خود و اعراب در مقابل صهیونیسم و آمریکا می‌داند و در طول عمر جمهوری اسلامی همواره با این کشور روابط دوستانه و مکتبی داشته است. فتحی شقاقی، رهبر این جنبش در ۲۶ اکتبر ۱۹۹۵ در مالت توسط مأموران موساد به شهادت رسید و پس از آن رمضان عبدالله مسئولیت هدایت این سازمان را برعهده گرفت. در مارس ۲۰۱۹ ارتش اسرائیل اعلام کرد که حملات 2 فروند راکت از باریکه غزه توسط سازمان جهاد اسلامی فلسطین صورت گرفته است.

افغانستان
درگیری طولانی
در افغانستان احزاب سیاسی از تشکیلات منظم حزبی برخوردار نیستند و اکثر احزابی که تشکیل می‌شود شکل موسمی داشته و به غیراز چند حزب بزرگ، نقش زیادی در حیات سیاسی افغانستان ندارند. احزابی مانند حزب اسلامی، جمعیت اسلامی، افغان ملت، حزب وحدت اسلامی، حرکت اسلامی و اتحاد اسلامی سابقه طولانی‌تری دارند.

حزب اسلامی گلبدین حکمتیار
حزب اسلامی یک سازمان سیاسی - نظامی از قوم پشتون در افغانستان است که به 2شاخه اصلی تقسیم شده. حزب اصلی به نام حزب اسلامی گلبدین حکمتیار معروف و جریان تحت رهبری یونس خالص نیز به حزب اسلامی خالص معروف شد. حزب اسلامی افغانستان از زمان تأسیس خود با تمام حکومت‌هایی که در افغانستان به قدرت رسیده اند؛ یعنی حکومت محمد داوودخان نخستین رئیس‌جمهور افغانستان، حکومت سوسیالیستی حزب دمکراتیک خلق، دولت مجاهدین به رهبری برهان‌الدین ربانی، حکومت طالبان و دولت حامد کرزی، جنگیده است. البته آنها در اکثر سال‌های جنگ مذاکراتی را با دولت‌هایی که علیه آنها می‌جنگیده‌اند داشته‌اند، اما هیچ‌یک از این مذاکرات در نهایت به پایان جنگ منجر نشده است. گلبدین حکمتیار رئیس این حزب و محمدنادر افغان نام مسئول مطبوعاتی‌اش است.

طالبان
طالبان یکی از شاخه‌های سازمان تروریستی القاعده به رهبری ملا هبت‌الله آخندزاده است؛ گروهی از شبه‌نظامیان روحانی مخالف دولت افغانستان که دارای عقاید دُگم مذهبی و وابسته به مکاتب حنفی و وهابی در دین اسلام هستند. طالبان، القاعده و نیز سازمان استخباراتی پاکستان آی‌اس‌آی، 3ضلع مثلثی هستند که نمی‌توانند از هم جدا شوند. در بدو امر مردم افغانستان به این گروه خوش‌بین بودند و گمان می‌کردند، آنها می‌توانند به جنگ‌های داخلی افغانستان پایان دهند. طالبان در 2019 مراکز ۳۰ ولسوالی در ۱۶ ولایت افغانستان ازجمله قندهار را در کنترل خود درآورده است.

القاعده
سازمان القاعده، مادر تمام گروه‌های تروریستی مطرح در منطقه است و با حمایت آمریکا فعالیت دارد. اسامه بن لادن، رهبر القاعده در سال 2011 در عملیات نظامی ارتش آمریکا در پاکستان کشته شد و پس از آن ایمن الظواهری رهبری این شبکه را بر عهده گرفته است. القاعده حملات متعددی را علیه اهداف نظامی و غیرنظامی در کشورهای مختلف انجام داده؛ حملات 11سپتامبر مهم‌ترین آنها بود که آمریکا در پاسخ به افغانستان حمله کرد. این گروه تروریستی اکنون زیرشاخه‌های خود را گسترش داده است. القاعده در یمن رشد بی‌سابقه‌ای را در سایه بی‌ثباتی‌های این کشور تجربه کرده، سومالی به یکی از بزرگ‌ترین پایگاه‌های این گروه در آفریقا بدل شده و بعد از سوریه که بین 10تا 20هزار نیروی شبه‌نظامی القاعده را در خود جای داده، با 7تا 9هزار نیروی مسلح وابسته، یکی از مهم‌ترین پایگاه‌های این گروه است.

لشکر فاطمیون
لشکر فاطمیون نیرویی متشکل از شیعیان افغانستان است که از مبارزان افغانستانی مبارز در زمان حمله شوروی به افغانستان و دوران طالبان و همچنین تیپ ابوذر یا افغانستانی‌های حاضر در جنگ ایران و عراق، افغانستانی‌های شیعه مقیم ایران و افغانستانی‌های شیعه مقیم سوریه با همکاری سپاه قدس شکل گرفته و مأموریت اصلی خود را دفاع از مقدسات مسلمانان و مأموریت ثانویه خود را مبارزه با ظلم در سراسر جهان می‌داند. بنیانگذار این گروه علیرضا توسلی ملقب به ابوحامد بود که در ۹ اسفند سال ۱۳۹۳ در منطقه تل قرین در نزدیکی مرزهای فلسطین همراه با معاونش رضا بخشی (فاتح) توسط موشکی که از هواپیمای بدون سرنشین اسرائیلی شلیک شد، شهید  شد. بعد از ابوحامد فرمانده مستقلی برای فاطمیون انتخاب نشد.

یمن
جنگ با سعودی
یمن 29حزب سیاسی دارد که ازجمله آنها می‌توان به حزب اصلاح یمن، حزب کنگره مردمی یمن، حزب سوسیالیست یمن، دمکرات ناصری، حزب ملت، حزب آینده، حزب عدالت و آزادی، حزب جمهوریخواه اتحاد و حزب جبهه آزادی اشاره کرد. نیروهای سیاسی و اجتماعی در چند دهه اخیر تحولات یمن در 4 جریان اصلی خلاصه می‌شوند؛ نظام زیدیه شامل 3 گروه نزدیک به ایران، نزدیک به عربستان و روشنفکران زیدی، نظام جمهوریخواه با گرایش قومی عربی نزدیک به مصر و امارات، نظام اخوانی ـ سلفی نزدیک به عربستان، قطر و ترکیه و جریان جنوبی با گرایش وحدت‌طلب، جدایی‌طلب، صوفی و سلفی.

جنبش انصارالله
جنبش انصارالله جریانی از شیعیان زیدی یمن و از مهم‌ترین گروه‌های این کشور به رهبری عبدالملک بدرالدین الحوثی است. این جنبش پیش‌تر شباب المؤمن نام داشت و هم‌اکنون در رسانه‌های مخالفان بیشتر جریان حوثی خوانده می‌شود. حوثی‌ها موشک‌های دوربرد در اختیار دارند و تا‌کنون بارها به اهدافی در خاک عربستان حمله کرده‌اند. حوثی‌ها با حمایت ایران هم‌اکنون بر پایتخت یمن (صنعا) و بخش‌های شمالی آن و استان صعده تسلط دارند. توان پهپادی انصارالله در 2019 نسبت به 2018نزدیک به 400درصد افزایش یافته است.


لبنان
کشور مذاهب و احزاب
لبنان به لحاظ تقسیم قدرت سیاسی کثرت‌گرا به‌نظر می‌رسد و دست‌کم در ظاهر از معدود جمهوری‌های پارلمانی واقعی جهان عرب است. در پارلمان لبنان بیش از ۱۰ حزب و جنبش سیاسی حضور دارند. آنچه در لبنان کثرت‌گرایی به‌نظر می‌آید، در واقع حاصل سازش‌های سیاسی مصلحت‌آمیز و موقت میان نیروهایی است که در متن و بطن خود همواره در برابر هم صف آرایی کرده‌اند. گروه‌های سیاسی در لبنان به مسیحی، شیعه، سنی و دروزی تقسیم می‌شوند؛ حزب کتائب، حزب آزادگان ملی، جریان المرده، اتحاد ملی لبنان، حزب دمکرات مسیحی، حزب همکاری، حزب الوعد، جنبش التغییر، جبهه آزادی و... از جمله گروه‌های سیاسی مسیحی لبنان هستند. جنبش حزب‌الله، جنبش امل و حزب سوسیال دمکرات از احزاب شیعی هستند. جریان المستقبل، جماعت اسلامی لبنان، جمعیت خیریه اسلامی، حزب آزادی عربی، حزب نجاد، حرکت توحید اسلامی، حزب اتحاد، جنبش عربی لبنان و کنگره مردمی لبنان از گروه‌های سیاسی سنی هستند. حزب سوسیالیست ترقی‌خواه، حزب دمکراتیک لبنان، جنبش مبارزه عربی لبنان و جریان توحید از گروه‌های سیاسی دروزی است.


حزب‌الله
حزب‌الله لبنان بزرگ‌ترین و تأثیرگذارترین جنبش لبنانی است که نقش بسیار مهمی در ساختار سیاسی این کشور دارد. حزب‌الله لبنان سازمانی سیاسی ـ نظامی اسلامگرای شیعه در لبنان است که اوایل سال‌های ۱۹۸۰ در این کشور ظهور کرد. پایگاه‌های این حزب بیشتر در بیروت متمرکز شده است. حزب‌الله دارای یک ساختار حزبی سنتی است که از یک گروه سیاسی با قدرت محدود در گذشته اینک به یک بازیگر سیاسی نیرومند بدل شده است و در کابینه لبنان حق وتو دارد. این حزب در طول دوران فعالیتش طرح مقاومت را پی‌ریزی و پایه‌گذاری کرد و قسمت‌های زیادی از اراضی اشغال شده لبنان را آزاد کرد. همچنین زندانیان لبنانی را که در چنگ اسرائیل بودند آزاد کرد. پس از ترور حجت‌الاسلام والمسلمین سیدعباس موسوی، سیدحسن نصرالله دبیر کلی این حزب را به‌عهده گرفت.

جنبش امل
نیروهای وابسته به امل نقش برجسته‌ای در دفاع از شیعیان در جریان جنگ‌های داخلی لبنان داشتند و پس از این جنگ به‌عنوان یکی از امضاکنندگان پیمان طائف در استقرار ثبات و امنیت لبنان نقش مثبتی ایفا کردند. با وجود این پس از حمله ارتش صهیونیستی در سال 1982به لبنان، نیروهای جنبش امل در جنوب این کشور، اطراف بیروت، دره بقاع و چند نقطه دیگر مستقر شدند.
در این جنگ خسارت زیادی به نظامیان اسرائیلی وارد کردند به‌طوری که یگان ویژه چترباز ارتش صهیونیستی را در ساحل خلده تارومار کردند و رشادت‌های جوانان این جنبش آنان را به سمبلی از مبارزه علیه اسرائیل تبدیل کرد؛ به‌ویژه اینکه سالیان متمادی علیه این رژیم دوشاش رزمندگان حزب‌الله در جنوب لبنان جنگیدند. جنبش امل یکی از ارکان اصلی مقاومت اسلامی در جنوب لبنان است که توانست پیروزی‌های زیادی برای مردم این کشور رقم بزند و توطئه‌های غرب و اسرائیل علیه مقاومت و لبنان را خنثی کند.

 جریان ملی آزاد لبنان
بزرگ‌ترین حزب سیاسی مسیحیان لبنان جریان ملی آزاد است. این جریان سیاسی پس از تبعید ژنرال میشل عون به پاریس در سال 1990 تشکیل شد و به‌تدریج سیر تکاملی خود را طی کرد تا سال 2005 به یک حزب قوی در عرصه تحولات داخلی لبنان تبدیل شد. جریان ملی آزاد یکی از مهم‌ترین گروه‌های لبنانی مخالف حضور نیروهای سوری در این کشور بود، به همین دلیل جریان ملی آزاد به ائتلاف 14مارس پیوست و به محض خروج نیروهای سوریه از لبنان به جنبش حزب‌الله، امل و برخی جریانات دروزی ملحق شد. این جریان طرفدار گروه‌های مقاومت لبنان است.

مقرّ گروه‌های چند لایه
در سوریه هدف اصلی همه گروه‌ها مقابله با بشار اسد است. اما وقتی شرایط جبهه‌النصره در سوریه بهبود پیدا کرد و این گروه قدرتمند شدند، با این گروه بیعت کردند. چنانچه این گروه از قدرت پایین کشانده یا تضعیف شود، طرف بیعت تغییر خواهد کرد و از بیعت این گروه خارج خواهند شد. بخشی از درگیری‌های اسد با 2گروه جبهه آزادی‌بخش ملی سوریه و ارتش آزاد سوریه است. ایران معمولا در این درگیری‌ها دخالتی ندارد چون طرف مقابل بشار اسد سوری است و این رسما اعلام شده است.

سوریه
ارتش آزاد سوریه
مقر: درعا، جنوب دمشق
نیرو: 35هزار
فرمانده: عبدالله البشیر
در سال۲۰۱۱ ارتش آزاد سوریه، اصلی‌ترین گروه مبارز مسلح در سوریه، شکل گرفت که علیه ‌وفاداران به اسد می‌جنگید. این ارتش متشکل از افسران و سربازان جدا شده از ارتش سوریه است. جبهه نصرت قبلا شاخه رسمی القاعده در سوریه بود اما در سال۲۰۱۶ نام خود را به جبهه فتح شام یا همان تحریر الشام (النصره سابق) تغییر داد و از القاعده جدا شد و در اوایل سال۲۰۱۷ با ادغام چند گروه اسلامگرا تشکیل شد. از ۲۳ نوامبر ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۵ جبهه اسلامی ائتلاف چند گروه اسلامگرای سلفی، در بخش‌های مختلف سوریه فعال بود اما بسیاری از گروه‌های آن در ۲۸ می ۲۰۱۸ به همراه ارتش آزاد سوریه و با حمایت ترکیه، جبهه آزادی‌بخش ملی سوریه را تشکیل دادند.

جبهه النصره (جبهه فتح شام)
نیرو: 5 تا 20هزار نفر
مقر: دیرالزور، حارم، سلقین
رهبر: ابومحمد الجولانی
گروه اسلامگرای سلفی و شاخه رسمی شبکه القاعده در سوریه است. جبهه نصرت با گسترش جنگ داخلی سوریه، در حمایت از اکثریت سنی‌مذهب سوریه وارد جنگ علیه نیروهای دولتی شد. اعضای این گروه در ۱۱ استان از ۱۴ استان سوریه، به‌ویژه در ادلب، حلب و دیرالزور، فعال هستند و بخش‌هایی از مناطق شمالی سوریه در تصرف نظامی آنهاست. در اواخر ژوئیه ۲۰۱۶ میلادی جبهه‌النصره نام خود را به جبهه فتح شام تغییر داد و از القاعده جدا شد.

جبهه آزادی‌بخش ملی سوریه
نیرو: ۳۵ تا 70هزار نفر
مقر: ادلب
بخشی از ارتش آزاد سوریه و ائتلافی از چند گروه مخالف دولت بشار اسد است که در سال۲۰۱۸ با حمایت ترکیه تشکیل شد. ارتش آزاد سوریه، فیلق الشام، جبهه تحریر سوریه و دیگر گروه‌های معارض نظام سوریه عضو این ائتلاف هستند. این گروه بیشتر در استان‌های حلب، ادلب، حما و لاذقیه فعال است. هدف از تشکیل این ائتلاف، اول ایستادگی در برابر حکومت سوریه، دوم مقابله با حزب کارگران کردستان و بالاخره مبارزه با گروه داعش است.

هیأت تحریر شام
نیرو: ۱۵ تا ۲۰هزار
رهبران: ابومحمد جولانی، ابوجابر شیخ، ابوخیر مصری (اعدام‌شده)
مقر: ادلب، استان ادلب، سوریه
از گروه‌های اسلامگرای درگیر در جنگ داخلی سوریه که از ادغام چند گروه سلفی و ازجمله جبهه فتح شام (جبهه النصره سابق) به‌وجود آمد. گروه تحریر الشام متشکل از گروه‌های الزنکی (زَنْگی)، لواء الحق، جبهه فتح شام، جبهه انصارالدین و جیش‌السنه محسوب می‌شود. البته جنبش نورالدین زنکی بعدها از این سازمان جدا شد و به همراه سایر گروه‌های شورشی به جبهه تحریر سوریه پیوست. در ژانویه ۲۰۱۹ تحریر الشام با بیرون راندن مخالفان اسد، به‌خصوص گروه‌های تحت حمایت ترکیه از ادلب، کنترل استان ادلب را به‌دست گرفت.

اخوان المسلمین
نیرو: 10هزار
مقر: حلب
رهبر: مصطفی السیاعی
 این گروه تحت بیعت النصره نیست، اما در کنار این گروه می‌جنگد. وقتی گفته می‌شود حماس نیز در سوریه حضور دارد، منظور گروهی است که شامل اخوانی‌ها و مصری‌هاست. محمد ریاض شقفه، رهبر تبعیدی گروه می‌گوید که اخوان‌المسلمین درصدد دگرگونی مسالمت‌آمیز و دمکراتیکی است که به جای حکومت خودکامه فعلی، نظامی تکثرگرا را بنا کند؛ نظامی که اخوان‌المسلمین می‌تواند در آن شعارهای اسلامی خود را در معرض رأی آزادانه مردم قرار دهد. این گروه تحت حمایت ترکیه قرار دارد.

جبهه الاسلامیه
نیرو: 40تا 70هزار
مقر: ادلب
رهبران: زهران علوش
ائتلافی از 7 گروه شورشی درگیر جنگ داخلی سوریه که در ۲۰۱۳ تشکیل شد. گروه‌های عضو این جبهه گرایش اسلامگرا و سلفی دارند و در اساسنامه خود دمکراسی مبتنی بر نمایندگی و سکولاریسم را رد می‌کنند و خواستار تشکیل یک دولت اسلامی هستند. تصور می‌شود که نیروهای جبهه اسلامی از سوی عربستان تجهیز مالی و تسلیحاتی می‌شوند. این گروه به‌طور رسمی علیه داعش اعلان جنگ نداده‌اند، اما بسیاری از گروه‌های عضو جبهه اسلامی در مبارزه با ارتش سوریه و داعش مشارکت داشته‌اند.

احزاب کرد
نیرو: 37حزب، گروه و جریان سیاسی
مقر: حسکه، رقه و حلب
گروه‌های کرد به‌دنبال استیفای حقوق مدنی اقلیت کرد کشور بودند، اما مقامات حکومتی خطر بالقوه بدل شدن آنان به یک نیروی سیاسی اثرگذار را با حبس رهبران و ساکت کردن طوایف کرد پاسخ دادند. ایده‌آل‌ترین خواسته آنان دستیابی به نوعی خودمختاری در داخل مرزهای سوریه همانند مدل کردستان عراق است. کردها هم‌اکنون در جنگ با داعش، متحد دولت هستند. از سال۲۰۱۲ کردها در سوریه به‌عنوان قوم به رسمیت شناخته شدند اما چند پایگاه آمریکایی نیز در این نقاط کردنشین بنا شده‌ است. هیچ‌گاه حتی در زمانی که این گروه با دولت درگیر شده بودند، ایران با آنها کار نداشت و معتقد بود اینها مردمان سوری هستند و مسئله سوریه مسئله‌ای داخلی است.

شورای ملی سوریه
نیرو: ادعا می‌کند ۶۰ درصد گروه‌های مخالف بشار اسد عضو این شورا هستند
مقر: استانبول
رهبر: برهان غلیون
شورای ملی سوریه با گرد هم آمدن گروه‌های متفاوتی از مجموعه اپوزیسیون از نیمه دوم ۲۰۱۱ و در ترکیه آغاز به‌کار کرد. شورای ملی سوریه، ائتلافی از 7 گروه مخالف حکومت سوریه است که با هدف ارائه جایگزینی معتبر برای حکومت بشار اسد تشکیل شده‌است. در اول آوریل ۲۰۱۲ کشورهای شرکت‌کننده در دومین نشست دوستان مردم سوریه (بیش از ۸۰ کشور جهان) این شورا را به‌عنوان نماینده قانونی مردم سوریه به رسمیت شناختند.