نهادی بدون ایران و کره شمالی

جواد نصرتی_خبرنگار

  گسترش نگران‌کننده حجم پولشویی در جهان، کشورهای دنیا را در انتهای دهه 80 میلادی به فکر واداشت که راهی برای مقابله با این جریان غیرقانونی و ناپاک پول پیدا کنند و در نهایت در سال 1989راه‌حلی که پیش روی دنیا گذاشته شد، گروه ویژه اقدام مالی یا همان FATF بود.
همزمان با بزرگ‌تر شدن دنیای پول‌های کثیف، ماموریت‌های جدیدتری هم برای این سازمان بین‌دولی تعریف شد و در سال‌های بعد، مبارزه با تامین مالی تروریسم  همین‌طور مبارزه با تامین مالی گسترش سلاح‌های کشتار جمعی هم به دستور کار این سازمان اضافه شد.
هسته اولیه این سازمان، بیشتر اروپایی‌ها و کشورهای توسعه‌یافته دنیا هستند، عضویت در این سازمان داوطلبانه است اما با توجه به همه‌گیری قوانین و توصیه‌نامه‌های این سازمان و الزام کشورهای سراسر دنیا به رعایت دقیق و موشکافانه آنها، کمتر کشوری حاضر می‌شود عضویت در  FATF را پشت گوش بیندازد.
FATF، به‌صورت مرتب میزان پایبندی اعضای خود را به توصیه‌نامه‌هایی که این سازمان ارائه می‌کند بررسی می‌کند. این سازمان همچنین کشورهایی که از نظر آن «کشورها یا قلمروهای غیرهمکاری‌کننده» است را معرفی می‌کند. این کشورها، در فهرستی که فهرست سیاه خوانده می‌شود قرار می‌گیرند. خود FATF، از تعبیر «درخواست اقدام» برای این فهرست استفاده می‌کند. هرچند ایران همچنان در مسیر مهلت‌گیری برای همکاری با FATF است اما براساس اطلاعات سایت گروه ویژه اقدام مالی، تنها کشورهایی که در این لیست عدم همکاری قرار دارند، ایران و کره‌شمالی هستند. این لیست، در بازبینی‌های دوره‌ای سازمان به‌روز می‌شود و امکان کم یا زیاد شدن اسامی کشورها در آن وجود دارد.

 FATF چیست؟
FATF، در ابتدای تابستان 1989میلادی توسط گروه هفت در پاریس تاسیس شد. هدف اولیه آن، بررسی و به‌کار بردن اقداماتی برای مبارزه با پولشویی بود. در سال 2001، بعد از حملات 11 سپتامبر در آمریکا، این سازمان حیطه فعالیت‌هایش را گسترش داد و مبارزه با تامین مالی تروریسم را هم در دستور کار قرار داد. در سال 2012، یک ماموریت جدید دیگر هم برای این سازمان تعریف شد؛ مقابله با تامین مالی گسترش سلاح‌های کشتار جمعی.
هدف اصلی FATF، تعیین یک استاندارد و پیشبرد مؤثر پیاده‌سازی اقدامات حقوقی، قانونی و عملیاتی برای مبارزه با پولشویی، تامین مالی تروریسم و دیگر تهدیدهای موجود علیه حیات نظام اقتصادی جهان بوده است. بنابراین FATF یک «نهاد سیاستگذار» است که برای ایجاد اراده سیاسی برای قانونگذاری‌های لازم در زمینه‌های اشاره شده فعالیت می‌کند.
FATF، در طول حیات سی‌ساله خود مجموعه‌ای از توصیه‌نامه‌ها را تصویب و به کشورهای عضو ارائه کرده است. این توصیه‌نامه‌ها برای نخستین بار در سال 1990تهیه شدند، اما بعدها در سال‌های 1996، 2001، 2003و 2012موردبازبینی قرار گرفته و به روز شدند.
FATF پیشرفت کشورهای عضو را در پیاده‌سازی توصیه‌ها مرتبا ارزیابی می‌کند. علاوه بر آن، این سازمان تکنیک‌های تامین مالی تروریسم و پولشویی و اقدامات مناسب را برای مقابله با آنها  مرتبا مورد بررسی قرار می‌دهد.
FATF هر سال 3 بار جلسه تشکیل می‌دهد و درباره موضوعات پیش‌رومذاکره و تصمیم‌گیری می‌کند.

توصیه‌های FATF
FATF، برای مبارزه هماهنگ با پولشویی، تامین مالی تروریسم و تامین مالی گسترش سلاح‌های کشتار جمعی، در3 نوبت، توصیه‌های خاصی را به کشورهای عضو ابلاغ  و با ارزیابی کشورها، پایبند‌ی‌شان به این توصیه‌ها و پیاده‌سازی آنها را بررسی می‌کند. نخستین توصیه‌ها، با نام توصیه‌های چهل‌گانه شناخته می‌شوند که یک سال بعد از تاسیس این نهاد ابلاغ شد. در سال 2001، 8توصیه ویژه دیگر برای مقابله با تامین مالی تروریسم به کشورهای عضو ابلاغ شد. در سال 2004، 9توصیه جدید درباره مقابله با پولشویی و تامین مالی تروریسم تصویب شد؛ مجموع توصیه‌ها در این‌باره با نام «توصیه‌های40+9»شناخته می‌شوند. در همه این سال‌ها، توصیه‌های این سازمان، بررسی و به‌روز شده است و سازمان به‌صورت مرتب پایبندی اعضا را به این توصیه‌ها مورد سنجش قرار می‌دهد.

اعضای FATF
تقریبا تمامی کشورهای دنیا، مستقیم یا غیرمستقیم، عضو FATF هستند. این سازمان، 37عضو ثابت دارد که عمدتا کشورهای توسعه یافته‌اند. علاوه بر کشورها، دو نهاد شورای همکاری خلیج‌فارس و اتحادیه اروپا هم عضو ثابت FATF هستند.
برخی کشورها، عضو ناظر FATF هستند و بقیه کشورها از طریق‌ سازمان‌های منطقه‌ای و بین‌المللی که هدفشان مبارزه با پولشویی است به‌عنوان ناظر با این سازمان ارتباط دارند. در سال‌های اخیر سازمان‌های بین‌المللی دیگر مانند صندوق جهانی پول، برخی نهادهای متعلق به سازمان ملل و بانک جهانی هم به‌عنوان عضو ناظر FATF انتخاب شده‌اند.
بسیاری از کشورهای خاورمیانه، به جز آنهایی که عضو شورای همکاری خلیج‌فارس هستند، از طریق «گروه ویژه اقدام مالی خاورمیانه و شمال آفریقا» با این سازمان ارتباط دارند. همه کشورهای عربی منطقه ازجمله یمن جنگ‌زده، عضور این سازمانند. در میان این کشورها، نام لبنان هم دیده می‌شود. لبنان در حالی عضو FATF است که برخی کشورهای غربی، حزب‌الله، یکی از گروه‌های قانونی این کشور را که بخشی از دولتش را هم تشکیل می‌دهد در لیست گروه‌های تروریستی خود قرار داده‌اند.

ریاست FATF
رئیس FATF، برای دوره‌های یک‌ساله، از بین اعضای آن انتخاب می‌شود. هم‌اکنون رئیس این سازمان، ژپیانگ‌مین لیو از کشور چین است. دوره ریاست او تابستان سال پیش شروع  شد و آخر بهار آینده به پایان می‌رسد.وظیفه رئیس FATF، علاوه بر ریاست جلسات سالانه این سازمان، نظارت بر «دبیرخانه FATF» است. 
دبیر FATF، عملا رئیس اجرایی این سازمان به شمار می‌رود. هم‌اکنون، رئیس اجرایی FATF، دیوید لوئیس از انگلیس است و دبیرخانه آن در پاریس قرار دارد.

اوج‌گیری روسیه در FATF
روسیه  از کشورهایی است که در هسته اولیه تشکیل‌دهنده این سازمان نبوده اما بسیاری معتقدند، پیشرفت خیره‌کننده‌ای در این سازمان داشته و در آینده، یکی از اعضای تأثیرگذار آن خواهد بود. FATF در آخرین ارزیابی خود از اقدامات و عملکرد روسیه که ‌2ماه پیش ارائه شده، از «درک عمیق روسیه از خطرات پولشویی و تامین مالی تروریسم» صحبت کرده و سیاستگذاری‌های این کشور برای رسیدگی به این ریسک‌ها را ستوده است.
چنین ارزیابی‌ای از روسیه، درحالی‌که دولت این کشور از سوی غربی‌ها به پولشویی سیستماتیک متهم می‌شود، ارزش زیادی برای دولت این کشور دارد. حتی همین گزارش هم با انتقادهای زیادی از سوی رسانه‌های تخصصی روبه‌رو شده‌ اما FATF از نتایج این ارزیابی دفاع کرده و گفته است که این ارزیابی، در یک پروسه «طولانی و سخت‌گیرانه و مدرک‌محور» تهیه شده است.


لیست سیاه، لیست خاکستری
FATF، کشورهایی را که با این نهاد همکاری ندارند یا درستی همکاری آنها در حال بررسی است را در دو لیست مجزا قرار می‌دهد. لیست اول که در رسانه‌ها به لیست سیاه معروف است، در واقع «لیست درخواست اقدام» است. لیست دوم هم که به لیست خاکستری معروف شده، در FATF «حوزه‌های قضایی در حال بازبینی» خوانده می‌شود. کشورهای حاضر در لیست خاکستری باهاماس، ، بوتسوانا، کامبوج، غنا، ایسلند، مغولستان، پاناما،پاکستان، سوریه، ترینیداد و توباگو، یمن و زیمباوه  هستند. حضور در لیست سیاه، می‌تواند پیامدهای بسیار بدی داشته باشد. حضور در این لیست، براساس قوانین بین‌المللی هیچ  مجازات و تنبیهی به همراه ندارد، اما وقتی که کشوری در آن قرار می‌گیرد، به‌خاطر ریسک مالی بالا، کمتر از سوی کشورهای دیگر مورد همکاری قرار می‌گیرد و عملا فشار مالی بسیار زیادی روی کشورهای این لیست وارد می‌شود. کشورهایی که در این لیست قرار دارند، همچنین فرصت‌های مالی زیادی را به‌خاطر مخاطره‌آمیز بودن همکاری‌‌های اقتصادی‌شان از دست می‌دهند.