بمب خبری در شهر سوخته

محمد باریکانی _ خبر‌نگار

 شهر سوخته بار دیگر باستان‌شناسان را غافلگیر کرد و همین دیروز سید منصور سیدسجادی، سرپرست هیأت باستان‌شناسی شهر سوخته به همشهری اعلام کرد که باستان‌شناس‌ها توانسته‌اند جسد یک میمون دفن‌شده را  از غبار هزار ساله بیرون بکشند.
کشف جسد یک میمون در قبور باستانی شهر سوخته شاید در نگاه اول چندان اهمیت نداشته باشد، اما وقتی مشخص شود که این گونه از حیات وحش، هزاران سال قبل به شکل تدفین انسانی به همراه وسایل تدفینی به خاک سپرده شده است سؤالات بیشتری را پیش روی محققان می‌گذارد.

یافتن قبر 4700 ساله یک میمون در شهر سوخته، دومین بمب خبری پس از یافتن چشم مصنوعی در این شهر است. آیا میمون دفن‌شده در شهر سوخته، گونه بومی ایران در هزاره‌های قبل بود؟ یا گونه‌ای وارداتی به ایران برای هدیه دادن به بزرگان این منطقه باستانی است؟ دلیل دفن انسانی این گونه از حیات وحش در گورستان شهر سوخته چیست؟
سیدمنصور سیدسجادی دیروز در همایش «هنر و تمدن جنوب شرق ایران» با موضوع شهر سوخته که به همت فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران با حضور باستان‌شناسان پیشکسوت و قدرتمند ایرانی و خارجی برگزار شد، برای نخستین بار خبر یافتن میمون دفن‌شده در شهر سوخته را به همشهری اعلام کرد و گفت: براساس بررسی‌های باستان‌شناسان مشخص شده است که این گونه میمون به هیچ عنوان حتی در هزاره‌های گذشته در منطقه جنوب شرق ایران بومی نبوده و به همین دلیل باستان‌شناس‌ها احتمال می‌دهند این گونه از حیات وحش در تبادلات اقتصادی گسترده شهر سوخته با دره سند و هندوستان به این منطقه آورده شده باشد. همچنین این احتمال نیز مطرح است که میمون دفن‌شده در شهر سوخته به‌عنوان هدیه به بزرگان منطقه شهر سوخته به ایران منتقل شده باشد.

باستان‌شناس‌ها  ازجمله سیدمنصور سیدسجادی اما معتقدند به‌دلیل ارتباطات اقتصادی قوی شهر سوخته با هندوستان ، ممکن است دلیل دفن آن به شیوه تدفین انسانی، ریشه در اعتقادات مردمان هندوستان در هزاره‌های گذشته داشته باشد. تیم باستان‌شناسی شهر سوخته همچنان در جست‌وجوی پاسخ به این سؤالات است.
شهر سوخته یکی از مهم‌ترین محوطه‌های باستانی جهان و از میراث جهانی ایران در یونسکو است که سهم زیادی در رمزگشایی از تاریخ منطقه هیرمند در جنوب شرق ایران ایفا کرد.
بیش از یک قرن از زمانی که نخستین‌بار یک نظامی انگلیسی در ایران به نام کلنل بیت قدم به شهر سوخته گذاشت می‌گذرد. او نخستین فردی است که در نوشته خود در عصر قاجار از شهر سوخته در سیستان نام برده است. کلنل‌بیت با مشاهده خاکسترهای باقیمانده در کنار تپه تصور کرده بود که این شهر در آتش سوخته است و براساس همان تصور نیز این محوطه ارزشمند تاریخی و جهانی ایران را شهر سوخته نامید و هنوز هم که یک قرن از کشف این شهر می‌گذرد، نام شهر سوخته بر یکی از ماندگارترین محوطه‌های تاریخی ایران مانده است.

نام بردن از شهر سوخته در جنوب شرق ایران و در منطقه سیستان از سوی کلنل بیت، شاخک‌های یک باستان‌شناس انگلیسی را به تحرک واداشت و «سر‌اورل‌اشتین» را به ایران و به زابل کشاند تا محوطه باستانی شهر سوخته را از نزدیک مشاهده کند. او اما در مشاهدات خود به یک اشتباه تاریخی افتاد و اعلام کرد که این منطقه اهمیت چندانی ندارد و لایه‌های آن تنها 2متر عمق دارد. ایتالیایی‌ها اما بیکار ننشستند. ماریتسو توزی، باستان‌شناس ایتالیایی به همراه یک تیم باستان‌شناسی سال 1346تا 1357به شهر سوخته رفتند و بررسی‌های آنها بلافاصله مشخص کرد که شهر سوخته محوطه باستانی ارزشمندی در جنوب شرق ایران است که قدمت آن به عصر برنز می‌رسد و هم‌طراز  با محوطه باستانی جیرفت است. باستان‌شناس‌ها بعدتر مستدل و متقن، 5هزار سال قدمت برای شهر سوخته تعیین کردند.
نزدیک به یک قرن کاوش و بررسی باستان‌شناسی در شهر سوخته سیستان انجام شده و کتاب شهر سوخته هنوز هم برای باستان‌شناس‌ها باز است. شهر سوخته هربار در دوره‌های مختلف گوی سبقت را از دیگر محوطه‌های باستانی ایران ربوده است و با رو کردن آثار و نهشته‌های فرهنگی خود جهان باستان‌شناسی را به حیرت کشاند. این‌بار هم میمون دفن‌شده در شهر سوخته به شیوه تدفین انسانی جامعه جهانی باستان‌شناسی را حیرت‌زده کرده است.

اما شهر سوخته چه داشت که فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران بانی انتشار کتاب 1400صفحه‌ای از حدود یک قرن گزارش‌های باستان‌شناسی شهر سوخته شد و به برپایی همایش هنر و تمدن جنوب شرق ایران با محوریت این  شهر کرد تا استاندار سیستان و بلوچستان نیز به همراه مسئولان استانی میراث‌فرهنگی به تهران بیایند و در غیبت مسئولان وزارت میراث‌فرهنگی کشور در جمع باستان‌شناسان شهیر ایرانی و خارجی از ارزش‌های تاریخی شهر سوخته سخن بگویند؟
سیدمنصور سیدسجادی، سرپرست هیأت کاوش‌های باستان‌شناسی شهر سوخته به همشهری می‌گوید: اطلاعات خوب و کافی از دوره‌های استقراری سوم و دوم داریم و سال گذشته نیز فعالیت‌های خوبی برای دستیابی به دوره اول استقراری در شهر سوخته آغاز شد و در فازهایی که فکر می‌کردیم نشانه‌های استقراری دوره اول وجود دارد اقدام به گمانه‌زنی و کاوش شد که خوشبختانه به آثار خوبی دست یافتیم. سیدسجادی از تصمیم هیأت کاوش باستان‌شناسی شهر سوخته برای ادامه بررسی‌های ژنتیک، گیاه‌باستان‌شناسی ، انسان‌شناسی و جانورشناسی در فعالیت‌های سال آینده شهر سوخته به جای حفاری‌های بیشتر خبر داد و گفت: شهر سوخته اطلاعات و داده‌های زیادی را در مورد آنچه اتفاق افتاده است می‌دهد. به‌عنوان مثال، کشف قبر میمون دفن‌شده در شهر سوخته در حوزه جانورشناسی در جامعه باستان‌شناسی جهان شگفتی ایجاد کرد و مقالات آن نیز در اروپا منتشر شد.



سجادی با اشاره به اینکه قدمت میمون دفن‌شده در شهر سوخته به حدود 4700سال پیش می‌رسد اعلام کرد: این میمون با تشریفات کامل مانند یک انسان در شهر سوخته دفن شده است. 
او با اشاره به غنای محوطه باستانی شهر سوخته گفت: یکی از مشکلات باستان‌شناس‌ها در شهر سوخته این است که همه از ما می‌خواهند هر روز یک کشف تازه داشته باشیم که با توجه به امکانات موجود این امر ممکن نیست. احمدعلی موهبتی، استاندار سیستان و بلوچستان نیز به همشهری گفته است: توجه به میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری در سند آمایش ملی کشور مورد تأکید قرار گرفته است و سیستان و بلوچستان در سال 98حدود 72میلیارد تومان اعتبار به این موضوع اختصاص داده است که البته کافی نیست و حتی اگر تمام این بودجه را هم برای کاوش‌های باستان‌شناسی شهر سوخته تخصیص دهیم باز هم پاسخگوی غنای فرهنگی این محوطه باستانی نیست.
 استاندار سیستان و بلوچستان با گلایه از بی‌توجهی به آثار و محوطه‌های تاریخی سیستان و بلوچستان از ایرانشهر و بمپور تا منطقه سراوان و دره‌نگاران با برخورداری از یک محوطه غنی دفن شده اعلام کرد: برای رونق گردشگری در استان سیستان و بلوچستان نیازمند توجه به میراث‌فرهنگی غنی این استان و حتی صنایع‌دستی استان هستیم. به گفته موهبتی، اهمیتی که شهر سوخته و تمامی آثار تاریخی و ناشناخته سیستان و بلوچستان دارد، موجب شد که همایش شهر سوخته در فرهنگستان هنر در تهران برگزار شود و بخش دوم آن نیز در آذرماه سال‌جاری در زاهدان برگزار می‌شود تا به همه مسئولان کشوری و استانی یادآوری کنیم غفلتی که نسبت به آثار و محوطه‌های تاریخی سیستان و بلوچستان صورت گرفته است باید برچیده شود  و آغاز این توجه با تأکید بر حوزه هیرمند و شهر سوخته بود.

 دایره ‌المعارف شهر سوخته منتشر شد

علیرضا اسماعیلی، سرپرست فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران در گفت‌وگو با همشهری درخصوص توجه فرهنگستان هنر به موضوعات مرتبط با میراث‌فرهنگی و باستان‌شناسی گفت: فرهنگستان هنر در راستای وظایف اساسنامه خود برای معرفی هنرهای اسلامی و ایرانی بخش‌هایی را تدارک دیده است که یکی از بخش‌های آن توجه به میراث ملی ایران در استان‌های مختلف است. او گفت: در همایش شهر سوخته مهم‌ترین پژوهش‌های شهر سوخته با مشارکت پژوهشگران و باستان‌شناسان ایرانی و خارجی به سفارش فرهنگستان هنر انجام شد که دایره‌المعارف شهر سوخته و علم و هنر کشف شده در این محوطه باستانی توسط باستان‌شناسان است. او گفت: اندیشمندان داخلی و خارجی که در شهر سوخته سال‌های متمادی فعالیت کرده‌اند در تدوین دایره‌المعارف شهر سوخته از سوی فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران مشارکت داشتند و به‌زودی نیز هنر آل بویه به‌عنوان هنر تشیع که منطقه سیراف و شرق آفریقا را پوشش می‌داد در فرهنگستان هنر به بررسی گذاشته می‌شود.