اینجا قدم به قدم با راه‌انداختن یک آکواریوم آب شور آشنا شوید
دریای بیکران در خانه شما
نیلوفر ذوالفقاری
داشتن یک آکواریوم با ماهی‌های رنگارنگ در خانه، مطابق سلیقه بسیاری از شهروندان است اما اینکه چطور باید صاحب یک آکواریوم استاندارد شویم، راه انداختن آن را از کجا شروع کنیم، به چه تجهیزاتی احتیاج داریم و چه نکاتی را باید درنظر بگیریم تا همه‌چیز خوب پیش رود، سؤالاتی است که ممکن است باعث شود برای داشتن آکواریوم تردید کنیم. حمید طهماسبی، کارشناس این حوزه به‌عنوان کسی که سال‌هاست به‌طور تخصصی به شهروندان کمک می‌کند صاحب آکواریوم موردنظر خود شوند، از فوت‌وفن‌های راه‌انداختن آکواریوم می‌گوید. او معتقد است که قبل از هرچیز برای داشتن یک آکواریوم آب‌شور باید خوب تحقیق کنیم تا بدانیم قدم به قدم چه مسیری در پیش داریم.
قدم اول
انتخاب کنید
خیلی‌ها تا اسم آکواریوم آب‌شور را می‌شنوند فکر می‌کنند نگهداری ماهی‌ها و مرجان‌ها کار دشوار و پردردسری است بنابراین با وجود اینکه علاقه دارند آکواریوم داشته باشند، در راه‌انداختن آن تردید می‌کنند. بعضی‌ها هم فکر می‌کنند باید آکواریوم آب‌شور داشتن را از راه‌انداختن آکواریوم آب شیرین شروع کنند درصورتی که اصلا نگهداری آکواریوم آب‌شور با آب‌شیرین خیلی متفاوت است. ما قرار است درباره راه‌انداختن آکواریوم آب‌شور حرف بزنیم و مهم‌ترین نکته در قدم اول، انتخاب‌کردن بین 2نوع آکواریوم آب شور موجود، یعنی نوع «فیش‌اونلی» و «مرجانی» است. تفاوت اساسی این دو نوع آکواریوم در موجودات زنده‌ای است که قرار است در آن زندگی کنند. در آکواریوم فیش‌اونلی، تنها می‌توان از انواع ماهی‌ها استفاده کرد اما در نوع مرجانی، آکواریوم شامل مرجان‌ها و ماهی‌هایی است که برای زندگی در کنار مرجان‌ها مناسب هستند. بنابراین تفاوت اولیه این دو نوع در انتخاب نوع ماهی‌هاست.
قدم دوم
چه حجمی را انتخاب کنیم؟
البته که برای انتخاب اندازه و ابعاد آکواریوم موردنظرتان، سلیقه و فضای موجود را درنظر می‌گیرید اما نکاتی هم وجود دارد که بارعایت‌کردن آنها کار برایتان راحت‌تر می‌شود. برخلاف تصور بیشتر ما، نگهداری از آکواریوم کوچک کاری سخت‌تر و تخصصی‌تر است. برای انتخاب حجم آکواریوم آب‌شور باید حداقل‌هایی را رعایت کنید. این حداقل در آکواریوم آب‌شور حجم 150لیتر است. البته گفتن این نکته لازم است که برای انتخاب حجم آکواریوم محدودیتی ندارید و حتی در حجم 5لیتر هم می‌توان این نوع آکواریوم را راه انداخت اما علت اینکه حجم مشخصی به‌عنوان یک حجم استاندارد و حداقلی انتخاب می‌شود این است که در آکواریوم آب‌شور با تغییر یک پارامتر مثل میزان آمونیاک به اندازه نادرست، خطر مرگ جانداران به‌وجود می‌آید. به همین‌خاطر تغییر پارامترها و کنترل آنها در حجم‌های بالا راحت‌تر است.
شاید فکر کنید انتخاب ابعاد آکواریوم هم فقط به سلیقه و فضای موردنظر شما بستگی دارد اما حتی برای انتخاب ابعاد هم حداقل‌هایی وجود دارد. باز هم یادتان باشد این حداقل‌ها برای بهتربودن شرایط آکواریوم است و به این معنا نیست که خارج از این ابعاد نمی‌توان آکواریوم آب‌شور داشت. استانداردهایی که عنوان می‌شود هرکدام علتی دارد که صاحبان آکواریوم به تجربه دریافته‌اند. برای انتخاب طول آکواریوم، استاندارد خاصی تعریف نشده و می‌توانید با توجه به فضایی که قرار است آکواریوم را در آن نصب کنید، طول موردنظرتان را انتخاب کنید. ارتفاع آکواریوم بهتر است بیشتر از 70یا 80سانتی‌متر نباشد چون ممکن است برای انتخاب نور مناسب مشکل داشته باشید. البته هزینه شما برای تأمین نور هم بیشتر می‌شود. از ضخامت شیشه مطمئن باشید و تا جایی که امکان دارد از شیشه 10میل استفاده کنید. در حالت کلی می‌توان گفت در نهایت آکواریوم ما به شکل یک تانک در بالا که شامل دکور صخره و نور و موج‌ساز است و یک آکواریوم در پایین که محل تصفیه آب است ساخته می‌شود.
چقدر هزینه دارد؟
برای راه‌انداختن ساده‌ترین نوع آکواریوم آب‌شور، چه از مدل فیش‌اونلی و چه از مدل مرجانی، باید دست‌کم 3میلیون تومان هزینه کنید. البته داشتن یک آکواریوم بهتر حتما خیلی بیشتر از این رقم برایتان هزینه خواهد داشت. مهم‌ترین نکته این است که قبل از راه‌انداختن آکواریوم خوب درباره این کار تحقیق کنید.
قدم سوم
آب باید تصفیه شود
آبی که ماهی‌ها و موجودات آکواریومی در آن زندگی می‌کنند باید ویژگی‌ها و شرایط مخصوصی داشته باشد تا امکان زندگی را برای این موجودات فراهم کند. آب‌شهری شامل فلزات سنگینی مثل آمونیاک و نیترات است که ماهی‌ها نمی‌توانند آنها را تحمل کنند، بنابراین در یک تصفیه سه‌مرحله‌ای، این فلزات از آب جدا می‌شوند. برای آکواریوم‌های مرجانی تنها تصفیه آب کافی نیست، چرا که حتی بهترین نوع تصفیه‌ها، میزان املاح را تا عدد 10یا 15کاهش می‌دهند درحالی‌که این میزان همچنان برای مرجان‌ها غیرقابل تحمل است. تصفیه آب در آکواریوم مرجانی یک مرحله اضافه‌تر دارد تا آب کاملا برای نگهداری مرجان‌ها آماده شود.
قدم چهارم
چه چیزهایی بخریم؟
مهم‌ترین قدم این است که خرید تجهیزات موردنیاز برای راه‌انداختن آکواریوم را شروع کنید. خرید بعضی تجهیزات برای آکواریوم آب‌شور شما ضروری است. خرید بقیه وسایل تزئینی یا چیزهایی که بودنشان ضرورتی ندارد به‌خودتان بستگی دارد. حالا با هم مرور می‌کنیم که چه چیزهایی باید بخریم.
اسکیمر
اسکیمر وسیله‌ای است که با آن پروتئین و چربی‌های اضافی از آب گرفته می‌شود و وظیفه اکسیژن‌رسانی را هم بر عهده دارد. برای انتخاب اسکیمر باید حجم آکواریوم را درنظر بگیرید. اسکیمرها با نام‌های مختلفی در بازار وجود دارند که می‌توانید با توجه به بودجه خود یکی از آنها را انتخاب کنید. یکی دیگر از وظایف اسکیمر گرفتن گردوغبار آب و شفاف‌کردن آن است. شاید این سؤال برایتان پیش آمده باشد که اسکیمر در اقیانوس کجاست و وظایف آن چطور انجام می‌شود؟ در اقیانوس موج‌هایی که توسط باد ایجاد می‌شوند کار اسکیمر را انجام می‌دهند.
پمپ آب
خیلی از کارشناسان معتقدند مهم‌ترین قسمت راه‌اندازی آکواریوم آب‌شور انتخاب پمپ آب است. این پمپ در واقع قلب آکواریوم شماست. بهتر است پمپی را انتخاب کنید که سرو صدای کمی داشته باشد چون این قطعه همیشه روشن است. در مرحله بعد پمپی را انتخاب کنید که برق کمتری مصرف کند و نسبت به حجم آکواریوم قدرت خوبی داشته باشد. هرچه گردش آب بالاتر باشد تولید باکتری و کنترل پارامترها هم راحت‌تر می‌شود. گردش آب باید لااقل 4 تا 5 برابر حجم آن انتخاب شود. حواستان باشد پمپ‌ها معمولا به اندازه عددی که روی آنها نوشته شده گردش آب ایجاد نمی‌کنند چون نصب آنها در ارتفاع‌های متفاوت می‌تواند میزان قدرت آنها در گردش آب را تغییر دهد. گردش آب در تانک باعث می‌شود در تمام نقاط PH یکنواختی داشته باشیم اما این کافی نیست چون ماهی‌ها و مرجان‌ها به تکان‌های موجی هم نیاز دارند. به همین دلیل به موج‌سازی نیاز داریم که بتواند با توجه به نوع موجودات زنده، 15تا 45برابر حجم آب موج ایجاد کند.
نور
یکی از دغدغه‌های افرادی که آکواریوم آب شور راه‌اندازی می‌کنند تأمین نور موردنیاز است. این دغدغه مهمی است؛ چرا که تأمین نور برای آکواریوم آب‌شور خیلی مهم است. برای آکواریومی که تنها شامل ماهی‌هاست، وجود اندازه مشخصی روشنایی برای دیده‌شدن و ایجاد زیبایی کافی است که با مهتابی تأمین می‌شود. اما در آکواریوم‌های مرجانی نور باید گرما و کلوین مناسبی داشته باشد. رنگ‌های مختلفی از نور برای آکواریوم قابل تهیه است که با توجه به نوع مرجان‌ها، کارشناسان موقع خرید شما را برای انتخاب مناسب آنها راهنمایی می‌کنند.
اتصالات
برای انتقال و خروج آب به تعدادی لوله، زانویی، سه‌راهی و چسب لوله احتیاج دارید که به مجموع آنها اتصالات گفته می‌شود.
نمک
انتخاب نمک با توجه به تنوعی که در بازار هست کار ساده‌ای نیست اما سعی کنید نوع باکیفیت آن را انتخاب کنید. نمک مانند نور در رشد و شرایط آب مؤثر است. ظاهر نمک باید کاملا سفید باشد، اگر آن را لمس کنید سوزش ایجاد کند و زود در آب حل و شفاف شود. نمکی که برای آکواریوم مرجانی تهیه می‌شود حرفه‌ای‌تر است و با توجه به نوع مرجان‌ها انتخاب می‌شود.
قدم پنجم
مرحله اضافه‌کردن ماهی‌ها
اگر فکر می‌کنید با خرید تجهیزات و نصب آنها بلافاصله می‌توانید برای آکواریوم خود ماهی تهیه کنید سخت در اشتباهید! آکواریوم بعد از راه‌اندازی باید از نظر میزان باکتری‌های موجود در آب آماده‌سازی شود. اگر در آکواریوم صخره‌هایی داشته باشید که باکتری زنده داشته باشند، در مدت 2هفته فضای آکواریوم شما آماده اضافه‌کردن ماهی خواهد بود؛ در غیراین صورت 4تا 6هفته طول می‌کشد تا تست آمونیاک و نیترات، عدد صفر را نشان دهد. تازه در این مرحله می‌توانید یک ماهی کوچک را که ترجیحا از نوع ماهی‌های مقاوم‌تر است، برای امتحان به آکواریوم اضافه کنید. یک هفته تا 10روز صبر کنید تا شرایط این ماهی امتحانی را بسنجید و اگر همه‌چیز خوب بود، می‌توانید هفته‌ای یک ماهی به آکواریوم خود اضافه کنید که در این مرحله دیگر انتخاب آن به سلیقه شما بستگی دارد. البته باید حواستان باشد که کدام ماهی‌ها با هم سازگاری دارند و می‌توان از آنها در یک آکواریوم نگهداری کرد.
قدم ششم
چک‌کردن وضعیت آکواریوم
بعد از اینکه آکواریوم راه‌اندازی شد، از زیبایی و حس خوب تماشای ماهی‌ها لذت می‌برید اما کار شما برای نگهداری از آکواریوم تمام نشده است. برای نگهداری بهتر باید چک‌کردن مداوم شرایط آکواریوم را در برنامه خود قرار دهید. در آب آکواریوم یکسری عناصر مصرفی و تولیدی وجود دارد. مصرفی‌ها مانند کلسیم باید به آب اضافه شود. تولیدی‌ها هم باید به وسیله دستگاه یا با روش تعویض آب، حذف شوند. برای نگه‌داشتن تعادل بین این عناصر، آب آکواریوم باید هفته‌ای یک‌بار تست شود. بهترین راه برای نگه‌داشتن کیفیت آب، تعویض به موقع 10تا 15درصدی آب است؛ یعنی اگر صاحب یک آکواریوم 300لیتری هستید، بهتر است ماهی یک‌بار 30لیتر از آب آن را کم و با آب‌نمک تازه جایگزین کنید. در آکواریوم‌های مرجانی بهتر است این کار هفته‌ای یک‌بار انجام شود.
دنیای رنگارنگ
ماهی‌ها
دنیای رنگارنگ ماهی‌ها همان‌قدر که زیبایی دارد، کار انتخاب ماهی مناسب برای آکواریوم شما را دشوارترمی‌کند. در خرید ماهی‌ها هم نکاتی هست که بهتر است به آنها توجه کنید:
فهرستی از ماهی‌های دلخواه خود تهیه کنید. اولویت با خرید ماهی‌های آرام‌تر و کوچک‌تر است. از خرید تعداد زیادی ماهی به‌صورت همزمان خودداری کنید.
ماهی‌های هم‌خانواده به‌ویژه دلقک‌ماهی‌ها را به‌صورت همزمان به آکواریوم آب‌شور اضافه کنید. درصورتی که حجم آکواریوم کمتر از ۲۰۰ لیتر باشد بهتر است از خرید ماهی‌های هم‌خانواده دوری کنید. اگر امکان خرید و معرفی ماهی‌های هم‌خانواده به‌صورت همزمان به هر دلیلی وجود نداشت باید ابتدا ماهی‌های کوچک‌تری را خریداری کنید و ماهی‌های بعدی را با سایز بزرگ‌تر بخرید.
ماهی‌های خود را از بین ماهی‌های دارای خصوصیات رفتاری و تغذیه‌ای مشترک انتخاب کنید؛ به‌عنوان مثال از نگهداری ماهی‌های تهاجمی در کنار ماهی‌های آرام و کند، مانند اسب‌های دریایی در کنار ماهی‌های سریع خودداری کنید.
در انتخاب ماهی‌ها توجه به نیازهای زیستی و محیطی آنها را فراموش نکنید؛ به‌عنوان مثال جراح ماهی‌ها نیاز به آکواریوم بزرگ، فضای شنای زیاد و جریان آب شدید دارند یا دراگونت‌ها (ماندارین‌ها) نیاز به سنگ زنده فراوان و غنی دارند و درصورت فراهم‌نبودن این شرایط، ماهی‌ها دچار استرس‌شده و بیمار خواهند شد؛ حتی اگر شرایط شیمیایی آب در بهترین وضعیت باشد.
برای آکواریوم‌های مرجانی ماهی‌های کوچک را انتخاب کنید چون ماهی‌های بزرگ حتی اگر رفتار آرام داشته باشند با حرکت در آکواریوم و برخورد با مرجان‌ها، باعث لیز‌خوردن آنها و افتادن‌شان به کف آکواریوم می‌شوند.
مرجان‌ها را حداقل 4تا 5ماه پس از کامل‌شدن چرخه نیتروژن و خرید ماهی‌ها به آکواریوم اضافه کنید.
ماهی‌ها و به‌ویژه مرجان‌ها را قبل از قراردادن در آکواریوم به خوبی و با حوصله آب به آب کنید تا شرایط جدید باعث بروز استرس در آنها نشود.
موقع افزودن ماهی‌ها و مرجان‌ها به آکواریوم، لامپ‌های اصلی آکواریوم را خاموش کنید. بهتر است لامپ‌ها تا روز بعد خاموش باشند.
تا 24ساعت بعد از افزودن ماهی به آکواریوم از غذادادن به آنها خودداری کنید.
آرامش در تماشای رقص ماهی‌ها در آب
اولین دلیلی که بعد از داشتن علاقه برای نگهداری آکواریوم به ذهن ما می‌رسد، حس خوب تماشای ماهی‌های رنگارنگ و شنیدن صدای آرام‌بخش آب است. بد نیست بدانیم نگهداری از بعضی موجودات زنده مثل ماهی‌ها یا گیاهان می‌تواند به‌عنوان راهی مفید برای کاهش استرس‌های روزمره و ایجاد آرامش روانی به‌کار بیاید. احساس دوستی بی‌قید و شرط موجودات، سلامت جسمی و روحی ما را ارتقا می‌دهد. حتی در درمان‌های روانشناسی هم این کار به‌عنوان روشی مؤثر توصیه می‌شود. اما آیا می‌توان از آکواریوم و ماهی‌های آن هم در این روش‌های درمانی استفاده کرد؟ آیا درمان با حیوانات خانگی داخل آکواریوم (ماهی‌ها) مفید است؟ مردم هر روز در مکان‌های عمومی تردد می‌کنند و تقریبا میزان استفاده از آکواریوم نمایشی در این مکان‌ها و در نتیجه دیدن آکواریوم هر روز بیشتر و بیشتر می‌شود. یک تیم تحقیقاتی در انگلستان که قصد داشت تأثیر آکواریوم بر سلامت جسم و روح را بسنجد، به این نتیجه رسید که تماشای آکواریوم باعث کاهش فشار خون و ضربان قلب می‌شود و هرچه تعداد ماهی‌ها بیشتر باشد، باعث می‌شود که افراد زمان بیشتری را به تماشای آکواریوم اختصاص دهند و حال بهتری داشته باشند.
جز این، تحقیقات زیادی درباره اثر وقت‌گذرانی در محیط‌های طبیعی روی انسان‌ها انجام شده که همگی آنها نشان داده‌اند این کار باعث افزایش آرامش انسان می‌شود ولی در زمینه نقش محیط‌های زیرآب روی سلامت و آسایش انسان تحقیقاتی انجام نشده است. تحقیقات در «آکواریوم دریایی ملی» می‌گوید که آکواریوم‌های موجود در اتاق انتظار مطب دندانپزشکان و جراحان معمولا باعث آرامش بیماران می‌شوند. بنابراین به‌نظر می‌رسد تماشای محیط‌های زیرآب می‌تواند اثر مثبتی روی آرامش افراد داشته باشد. زمانی که آکواریوم دریایی ملی مشغول نوسازی یکی از سالن‌های اصلی خود با یک آکواریوم بزرگ 550هزار لیتری و افزودن گونه‌های مختلف آبزیان به این آکواریوم بود، محققین فرصت را غنیمت شمرده و مطالعه را انجام دادند. آنها توانستند اثر افزایش تعداد ماهی‌ها روی حالت، ضربان قلب و فشار خون افراد شرکت‌کننده در این تحقیق را به‌طور دقیق بررسی کنند. نیازی به ذکر مفاهیم پیچیده روانشناسی و تحقیقات علمی در این زمینه نیست؛ همین که انسان به‌طور طبیعی احساس لذت و نشاط ناشی از حضور در طبیعت مانند کوهستان و فضاهای سبز را تجربه می‌کند برای صحت این ادعا که طبیعت تأثیر مثبتی بر سلامت روان فرد دارد کافی است. وجود ماهیان و گیاهان در بهبود سلامت روان انسان تأثیر بسزایی دارد. بر این اساس توصیه می‌شود افراد در خانه و محل کار خود، آکواریوم حاوی ماهی‌های رنگی زیبا و گلخانه داشته باشند. تماشای این تصاویر و شنیدن صدای آب، آرام‌بخش است و موجب تسکین فرد می‌شود.
