حضور «رنگین بانوها» در تهران و دلایل فراوانی جمعیت آنها

صدرالدین علیپور/مدیرکل محیط‌زیست شهرداری تهران

چند وقتی است در فضای شهری پروانه‌های رنگین که به نام «رنگین بانوها» معروف هستند مشاهده می‌شوند. وجود این پروانه‌ها در سطح شهر ناشی از شرایط آب و هوایی و بارش بهاری در استان تهران بوده است که نه‌تنها چهره شهر را زیبا کرده بلکه نشاط و شادی را در بین شهروندان دوچندان کرده است.
پروانه رنگین بانو با نام علمی Vanessa carduiمعروف است و طول پروانه بالغ بر 1.5تا 3.7سانتی متر است. زندگی دگردیسی کامل دارد که شامل مراحل تخم، لارو، شفیره و بلوغ(پروانه) است. تخم ریزی روی برگ‌های گیاه میزبان مانند خانواده کاسنی‌ها صورت می‌گیرد. پس از لقاح، لارو‌ها به‌طور مداوم از برگ گیاه میزبان تغذیه می‌کنند و مبادرت به ساخت پیله ابریشمی روی گیاه میزبان می‌کنند. آنها قبل از رفتن به مرحله بعدی دگردیسی، چندین بار در چند هفته پوست‌اندازی می‌کنند. در مرحله شفیره به شکل پیله کرم ابریشم درآمده و پس از اتمام شفیرگی، به‌عنوان یک پروانه بالغ ظاهر می‌شوند. دوره زندگی پروانه وابسته به آب و هواست. گستردگی سریع‌تر در هوای گرم‌تر اتفاق می‌افتد.
رنگین بانو در اکثر مناطق رویشی جغرافیایی زندگی می‌کند. قلمروی این پروانه به اندازه کافی گسترده است. این جنس پروانه بسیار سازگار است و بنابراین در همه محیط‌ها می‌تواند آشیان اکولوژیک خود را حفظ کند. این پروانه می‌تواند در هنگام مهاجرت در تمام ارتفاعات یافت شود اما معمولا در طول سال و حتی در طول زمان غیرمهاجرت در ارتفاع پایین‌تر از سطح دریا مشاهده می‌شود. رنگین بانو بزرگ‌ترین فراوانی در پروانه‌ها را دارد و می‌تواند در همه قاره‌ها به جز قطب جنوب، استرالیا و جنوب آمریکا یافت شود. به‌عنوان مثال در‌ماه مارس 2019این پروانه‌ها به‌علت بارش باران در صحراهای آمریکا در جنوب کالیفرنیا مشاهده شدند که به‌صورت میلیونی در سراسر کشور در حال مهاجرت بودند. این در حالی بود که در یک دوره زمانی از سال 2005زمان مهاجرت این پروانه‌ها در جنوب کالیفرنیا تا سال 2018به پایین‌ترین حد خود رسیده بودند.
در کشور ما نیز از شروع فصل بهار، شاهد حضور فراوان این پروانه‌ها هستیم. در تهران نیز به‌دلیل فراوانی بارندگی در فروردین‌ماه و تنوع کاشت گل‌های زینتی و همچنین برخی درختان و درختچه‌ها در سطح شهر، وفور جمعیت آنها را مشاهده می‌کنیم.
تغذیه پروانه بالغ از عسلک شته‌ها نیز عامل مهمی در فضای سبز به شمار می‌رود. اکثر شته‌ها دارای مدفوع قندی موسوم به عسلک هستند که علاوه بر مورچه‌ها، پروانه Painted Lady نیز از این عسلک تغذیه می‌کند. بنابراین اتمام فصل گلدهی نمی‌تواند از تکثیر آنها جلوگیری کند.
توانایی مهاجرت، اجتناب از اقلیم سرد، توانایی در مقابل گرما و بازتولید مداوم از موارد مهم سازگاری این حشره و ازدیاد جمعیت آن خواهد بود. این پروانه بیشتر در مناطق معتدل و نیمه‌گرمسیری یافت می‌شود. همچنین این پروانه‌ها در طول مهاجرت خود نیز قادر به تخم‌ریزی خواهند بود که از عوامل ازدیاد نسل این حشره به شمار می‌رود و نکته جالب اینکه دورترین مسیر مهاجرت مربوط به همین پروانه‌هاست.
رنگین بانو شکار خوبی برای پرندگان، خفاش‌ها، مورچه‌ها، زنبورها و عنکبوت‌ها هستند. از جنبه تنوع زیستی، این پروانه‌ها منبع مناسب غذایی برای پرندگان حشره خوار آزاد شهری مانند دم‌جنبانک‌، بادخورک، سبزه‌قبا، هدهد، پرستو و توکاها در فصل بهار هستند.
مطابق تحقیقات انجام شده این پروانه‌ها، آفت نیستند و تأثیری منفی روی اکوسیستم یا انسان‌ها و به‌خصوص کشاورزی ندارند اما با عنایت به تنوع وسیع غذایی لاروی این پروانه که از بیش از 100گونه گیاهی تغذیه می‌‌‌کند، در ارتباط با تأثیر بر فضای سبز شهری نمی‌توان با قطعیت سخن گفت و نیاز به مطالعه و بررسی کارشناسی دقیق‌تر است.