گریزان از هیاهو در کنار حاشیه‌های بی‌زبان

روز دوشنبه افتخار داشتیم مراسم بزرگداشت آقای دکتر محمود زندمقدم را برگزار کنیم؛ استاد پژوهشگری که بیش از 50سال -از سال‌های نخستین دهه40 شمسی- برکنار از هیاهو و آوازه، بی‌چشمداشت پول و شهرت و نمایش، کاری‌سترگ را در مورد بلوچ به انجام رساند. اثری بزرگ و فاخر که اندیشمندانی چون شاهرخ مسکوب و احمد اشرف در زیبایی و سحر زبان آن نوشته‌اند، زبان ویژه آن را ستوده‌اند و بر پشتکار و پایداری زندمقدم در تکمیل این اثر سخن گفته‌اند. مسکوب می‌نویسد: «نویسنده «حکایت بلوچ» شاعری‌است که حسیات رنگین  و  دریافت سودایی خود را با چنان زیبایی لبریزی بازمی‌گوید که نثر، ای بسا به مرز گذرناپذیر شعر می‌رسد.»

بلوچ- این مردمان شریف، محجوب و رنج کشیده- با اثر ممتاز و نثر شاعرانه زندمقدم، صدایی رسا یافته و اکنون حکایت مکتوبش یادگاری است که در این گنبد دوار خواهد ماند. زندمقدم خدمتگزار فرهنگ و زبان فارسی و پژوهشگری است که اعماق و حاشیه‌های بی‌زبان جامعه را صدا می‌بخشد.

دکتر محمود زندمقدم در ادامه سنتی از پژوهش اجتماعی قرار دارد که هم دغدغه شناخت علمی دارد و هم دغدغه زبان و وجوه زیبایی‌شناختی. پیوند بین این  دو وجه چنان دشوار است که در عمل، یکی را به بهای دیگری کنار می‌گذارند. این اختلاف دیدگاه از همان سال‌های اولیه شکل‌گرفتن تک‌نگاری‌ها در ایران مطرح بوده و جمشید بهنام در یکی از مقدمه‌های تک‌نگاری ساعدی، به آن اشاره کرده است. زندمقدم توانسته از این دوگانه فراتر رود و صورتی کمال‌یافته از همنشینی این دو خلق کند. به گفته احمد اشرف «حکایت بلوچ تلفیق موفقی است از شیوه تصویر هنرمندانه فضاها و آدم‌ها با آگاهی‌های مورد نیاز در مردم‌شناسی، برجستگی حکایت بلوچ در آن است که هم با زبان پرقدرت بدیعی که برای توصیف صحنه‌های طبیعی و اجتماعی آفریده از پیشگامان هنرمند خویش پیشی جسته و هم آگاهی‌های بسیار سودمند اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و تاریخی‌ای را که حاصل دودهه مشاهده مستقیم و سیر و سیاحت است، برای خواننده به ارمغان آورده است.»

با کمال تاسف، سال‌های طولانی است که این شیوه تک‌نگاری کنار گذاشته شده است و آثار دکتر زندمقدم از نمونه‌های واپسین و البته کمال‌یافته آن است. آثار دکتر محمود زندمقدم فرصتی برای مواجهه با این سنت، تامل در آن و اندیشیدن درباره امکان‌های متعدد برای تداوم آن است.

مراسم بزرگداشت دکتر محمود زندمقدم فرصتی برای شناخت جنبه‌های مختلف آثار ایشان بود. اغلب سخنرانان درباره وجوه روش‌شناختی، توجه به همبستگی ملی، رویکرد انسانی به موضوعات اجتماعی و فرهنگی، سنت زبانی و پیوند آن با میراث تاریخی اشاره کردند. سلامتی استاد محمود زندمقدم را آرزومندیم و امیدواریم سایر آثار ایشان هرچه زودتر منتشر شود.