آشفتگی نمادهای شهری کرمان

راضیه زنگی‌آبادی|  خبرنگار:

 شهر کرمان منظر و سیمای مناسب شهری ندارد. در این شهر به نظر می‌رسد برای انتخاب المان‌ها و مجسمه‎های شهری قاعده و الگوی خاصی متناسب با فرهنگ و سنت مردم مد نظر قرار نگرفته است. 
بارها شده است که مردم از طرق مختلف از به هم ریختگی نماهای شهری گلایه کرده و خواستار تغییر نوع ساخت‌و‌ساز و تزئینات شهری شده‌اند. در این خصوص به سراغ شهرداری کرمان می‌رویم که این نهاد هم، با نبود ضوابط متمرکز برای وضعیت سیما و منظر شهری موافق است.


ضوابط سیما و منظر شهری

 «سیدرضا میرحسینی»، مدیر روابط عمومی شهرداری کرمان به همشهری می‌گوید: در شهر ضوابطی با عنوان سیما و منظر شهری تعریف می‌شود که باید نوع و محتوای هر المانی که در شهر ساخته می‌شود از این ضوابط پیروی کند. اگر ضوابط سیما و منظر شهری تبدیل به یک دستورالعمل شود، باید برای شهرسازی از آن استفاده کرد. اما در حال حاضر ضوابط متمرکزی وجود ندارد و این یک ضعف ملی است که در همه شهرها دیده می‌شود. در شهری مثل تهران هم مجسمه‌هایی ساخته شده که مورد انتقاد مردم، هنرمندان و دستگاه‌های خدمات‌رسان بوده است. در واقع برای ساخت مجسمه و المان‌های شهری در یک خلأ قانونی به سر می‌بریم که قرار است در سیما و منظر شهری یک دستورالعمل برای آن تعریف شود و بعد از آن می‌توانیم یک ساماندهی کلی داشته باشیم. 

میرحسینی ادامه می‌دهد: در گذشته شهرداری هر منطقه موظف به اجرای زیباسازی شهر در حوزه خود بود، اما در حال حاضر کارگروهی تحت عنوان هنر و معماری شهری، توسط شهرداری کرمان ایجاد شده که علاوه بر شهردار، متخصصان، استادان معماری و شهرسازی و هنرمندان در آن حضور دارند. درواقع باید در کارگروه برای ساخت و بهسازی المان شهری طرح اصلی ارائه داد تا رأی لازم دریافت شود. مثلاً بهسازی المان کشتی که در بلوار جمهوری، روبه‌روی خیابان هزارو یکشب قرار گرفته است، در این کارگروه مطرح شد و باید در این خصوص تبادل نظر شود. شهرداری برای ساخت مجسمه‌ها و المان‌های نوروزی هم فراخوان یک مسابقه را داده که اطلاعات آن در سایت این نهاد موجود است. 


نیاز به معماران ماهر

 «رضاناصری»، دبیر کارگروه هنر و معماری شهری شهرداری، نیز به همشهری می‌گوید: مجسمه‌هایی که در شهر نصب می‌شوند باید در کنش و واکنش، زندگی یک شهر باشند و با استفاده از خصوصیت کالبدی که یک شهر دارد تیپی به نام شهریت ایجاد کنند. اما این‌که آیا مجسمه‌های شهر باید از قانون خاصی پیروی کنند یا خیر بحثی ثانویه و قدیمی است. سال‌هاست این موضوع مطرح می‌شود و هیچ نتیجه‌ای هم از آن حاصل نشده است. چیزی که در کرمان وجود ندارد معماری است و در این میان به معماری سنتی هم نیاز داریم. 

ناصری معتقد است: باید معمار بهتری تربیت کنیم. جامعه ما درک روشنی از مجسمه شهری ندارد و حل این موضوع هم سخت است، زیرا به امکانات آموزشی بهتری نیاز داریم. علاوه بر این مشکل، برای ایجاد طرح منظر شهری هم باید از هنرمندان مجسمه‌ساز و همچنین شهرسازان درجه یک استفاده شود، اما چون این روند را دنبال نکرده‌ایم، فکر می‌کنیم معماری سنتی راه نجاتی برای این شهر است، اما این راه‌حل اساسی نیست. اوضاع شهر کرمان در حال حاضر به هم ریخته و آشوب‌زده است. اشیای اضافه از تیرهای چراغ برق گرفته تا مبلمان شهری نامناسب در کرمان وجود دارد. 

این مقام مسئول پیشنهاد می‌دهد: اگر یک دوره خاموشی و سکوت در شهر اعلام کنیم به این صورت که هیچ چیزی به شهر اضافه نشود، آن وقت است که منظر شهری آماده ایجاد یک اثر هنری می‌شود. 


سیاست‌های فرهنگی شهر

 «رضا افهمی»، عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس تهران، که به عنوان استاد پروازی دانشکده معماری و شهرسازی به کرمان می‌آید درباره این موضوع می‌گوید: اساساً مجسمه را باید یک پروژه بزرگ‌تر به نام سیمای شهری ببینیم؛ یعنی در حقیقت هر نظام شهرداری در هر جای دنیا یک طرح کلانی به نام سیما و منظر شهری دارد که تصمیمات لازم برای ایجاد نمادها، لبه‌های شهری و قطعات دیگر در آن گرفته می‌شود. ذیل این طرح کلان، سه موضوع تعریف می‌شود. گزینه اول این است که چه مجسمه‌هایی در شهر ماندگارند؟ در گزینه دوم مطرح می‌شود که چه عناصری به صورت موقت برای اتفاقات شهری ایجاد می‌شوند و گزینه سوم این است که چه مجسمه‌هایی برای شکل دادن به فضای شهری تعریف می‌شوند. این سه مورد ذیل سیاست‌های فرهنگی شهر قرار می‌گیرند. 

افهمی می‌افزاید: در واقع قوانینی برای بنای مجسمه‌های شهری تعریف می‌شود که شامل دو بخش نگرش فرهنگی آن شهر و مسائل فیزیکی (سرعت و جهت دید، مکان قرارگیری مجسمه) است که باید رعایت شوند و معمولاً این اتفاق نمی‌افتد. مساله اصلی این است که کرمان نقشه فرهنگی ندارد. علاوه بر این برای مجسمه‌ساز معیاری تعریف نمی‌شود، یعنی آنچه یک هنرمند در گالری به واسطه آمال و برنامه‎های خودش پیاده می‌کند و در اختیار مخاطب قرار می‌دهد یک رابطه انفرادی ایجاد می‌کند و زمانی که همین هنرمند وارد فضای شهری می‌شود به زعم تخصص خودش در همان گالری برای شهر مجسمه می‌سازد. بماند که مسائل بودجه‌ای هم روی این موضوع تاثیر منفی دارد.  افهمی ایجاد نقشه فرهنگی را نیازمند تخصص‌های مختلف می‌داند تا افراد متخصص برای زیباسازی به توافق برسند که چه ارزش‌های فرهنگی در محیط حفظ شود و چه ارزش‌هایی به آن اضافه یا حذف شود. 

وی می‌گوید: مساله بعدی که در این فرایند باید به آن توجه شود این است که گاهی مجسمه‌ای ساخته می‌شود که بعد از دو هفته کارکرد خود را از دست می‌دهد و تبدیل به معضل شهری می‌شود.


گلایه شهروندان از نمادهای شهری

 «سمیه حسنی»، یکی از شهروندان کرمانی که به تازگی به این شهر مهاجرت کرده، معتقد است هر جایی از شهر کرمان ساز خودش را می‌زند، مجسمه‌های انتخابی، متناسب با فضای بومی کرمان نیستند. 
مردم بومی کرمان هم همین نظر را دارند. «محسن قایینی»، یکی دیگر از شهروندان، می‌گوید: به شهرهای دیگر که می‌رویم، مجسمه‌ها یا المان‌ها، با هویت شهر مربوط هستند. مثلاً ما در مشهد، مجسمه‌های مذهبی را که متناسب با بافت مذهبی شهر هستند، زیاد می‌بینیم؛ یعنی اگر یکی نداند مشهد شهر مذهبی است با دیدن این مجسمه‌ها متوجه می‌شود. اگرچه معماری‌هایی از گذشته در شهر باقی مانده که متناسب با فضای بومی کرمان است و هنوز تخریب نشده‌اند، اما بیشتر مجسمه‌های کرمان متناسب با بافت سنتی ما نیست.