دوراهی آب و نان

راضیه زنگی‌آبادی|  خبرنگار:


محرومیت شاید تنها واژه‌ای باشد که برای مردم استان پهناوری مثل کرمان بتوان به کار برد. مردمانی که باید بین بد و بدتر انتخاب کنند، مانند حفر چاه‌های غیرمجاز. کرمان 11هزار چاه غیرمجاز دارد که حدود 8500 مورد آن در جنوب و مابقی در شرق استان هستند. افرادی که این چاه‌های غیرمجاز را حفر می‌کنند تا جانی به خاک خشک زمین خود ببخشند، غافل‌اند از این‌که هر چه بیشتر فقط به فکر خود باشند به همان نسبت باعث خستگی و نابودی منابع زیرزمینی دیگران می‌شوند. چاه‌های غیرمجاز موضوع تازه‌ای نیست. زیرا نه‌تنها کرمان، که کشور به صورت خیلی جدی با آن درگیر است. برای حل مشکل نیز نیاز به کمک دسته‌جمعی ارگان‌های دولتی است که اگر به داد این مشکل نرسند، با کمبود آب به‌ویژه در جنوب کرمان مواجه خواهیم شد و از سویی دیگر پیامدهای اجتماعی را به دلیل بیکار شدن کشاورزان به دنبال دارد. 


تعداد چاه‌های غیرمجاز در استان 

شرکت آب منطقه‌ای استان کرمان طبق آماری که برای کارگروه سازگاری با کم‌آبی آماده کرده از وجود 34 هزار و 556 حلقه چاه در استان کرمان خبر داده است. از این میزان 5/8 میلیارد متر مکعب آب برداشت شده و نزدیک به 900 میلیون متر مکعب آب بیلان منفی سالانه استان است. «ابراهیم علیزاده»، مدیرعامل این شرکت، می‌گوید: 24هزار حلقه چاه مجاز و بیش از 11 هزار حلقه چاه غیرمجاز در استان کرمان وجود دارد که 8500 مورد آن در جنوب کرمان قرار دارند. 


درد بی‌درمان کشاورزان جنوبی

یکی از کشاورزان جنوبی که 63 سال سن دارد به همشهری می‌گوید: از سال 62 با حفر چاه روی زمین کار کرده‌ام که الآن به دلیل این‌که پروانه ندارد مسدود است. من منبع درآمد دیگری ندارم و از طریق کمیته امداد امرار معاش می‌کنم، وقتی چاه به راه بود، سالی 4 تا 5 میلیون تومان از نخل‌های خرما به دست می‌آوردم، اما الآن که می‌گویند باید برای این چاه پروانه بگیرم، مشکلاتم شروع شده است. دخترم دانشجو است و پسرم را به دلیل بیماری تازه عمل کرده‌اند. من مریض مانده‌ام با جیب خالی. در گذشته سوخت چاه را از تعاونی‌های شرکت نفت تامین می‌کردم، اما الآن منتظر پروانه هستم. عمق چاه من به 50 متر می‌رسد و 14 لوله دارد که فقط نیاز خودمان را تامین می‌کند. 


قوانین دریافت پروانه چاه

اما مدیر حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای کرمان می‌گوید: چاه‌های غیرمجاز به دو دسته قبل و بعد از سال ۸۵ تقسیم می‌شوند. طبق قانون وزارت نیرو فقط مجوز سوخت برای چاه‌های پروانه‌دار صادر می‌شود. در خصوص چاه‌های غیرمجاز قبل از سال ۸۵ بعد از بررسی شرایط دشت و عدم اضرار به منابع آب مجاور تعیین تکلیف می‌شوند. چاه‌های حفر شده بعد از سال ۸۵ نیز پس از طی مراحل قانونی پر  می‌شوند، اما چاه‌های مجوزدار از طریق سامانه سهمیه خود را دریافت می‌کنند. در جنوب چاه‌ها کم‌عمق هستند و باتوجه به آن با حفر چند متر به آب می‌رسند؛ البته نمی‌توان به طور مطمئن تخمینی از عمق چاه‌ها زد، اما باید گفت عمق چاه‌های شمال استان کرمان خیلی بیشتر است، ولی چاه فاقد پروانه در آن‌جا وجود ندارد و مابقی چاه‌های شمال برقی و بدون سوخت هستند. 
 «عباس انجم‌شعاع» می‌گوید: چاه‌های قبل از سال 85 که برای پروانه مراجعه کرده‌اند اصولاً مجوز می‌گیرند، ولی آبدهی خیلی پایینی را خواهند داشت و در نهایت ممکن است 2 لیتر را تامین کنند. 


اول معیشت 

روند رشد چاه‌ها در سال 1350 از تعداد 1660 حلقه چاه که 630 میلیون متر مکعب برداشت داشته تا سال 90 به بیش از 34 هزار چاه با 5/8 میلیارد متر مکعب برداشت رسیده است. از یک زمانی به بعد، یک‌سری چاه‌ها نیز غیرمجاز به حساب آمدند. 
 «ابراهیم علیزاده»، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای می‌گوید: قرار است تا آخر سال 98، 3 هزار چاه در استان مسدود شود و تاکنون 800 مورد آن اتفاق افتاده است.

وی می‌افزاید:  این کار به احیای آب‌های زیرزمینی کمک بزرگی می‌کند، اما در جنوب چاه‌ها معیشت مردم را فراهم می‌کنند و زمانی که بخواهیم این چاه‌ها را پر کنیم با تنش‌های اجتماعی روبه‌رو می‌شویم؛ مثلاً کشاورزی که با این چاه گوجه و خیار می‌کارد و خرجش را در می‌آورد اگر بفهمد قرار است همین چاه را هم از دست بدهد هم خودش و هم زن و بچه‌اش را داخل چاه می‌اندازد، ما اگر بخواهیم با قوه قهریه با مردم برخورد کنیم، طبیعتاً مردم به ریش‌سفید‌ها مراجعه می‌کنند و از نماینده‌ها یا ائمه جمعه می‌خواهند فکر و چاره‌ای اندیشه کنند، این مسئولان هم مجبورند از معیشت مردم دفاع 
کنند. 

علیزاده ادامه می‌دهد: تا معیشت جایگزین برای مردم تعریف نشود، نمی‌توان پروژه چاه‌های غیرمجاز را عملی کرد و این موضوع یک عزم ملی است که نیاز به کمک همه دستگاه‌های متولی دارد تا یک برنامه جامع برای 4 سال آینده تعبیه شود؛ زیرا معیشت جایگزین را هم نمی‌توان یک‌شبه ایجاد کرد. اول باید اقتصاد مردم تامین شود که در این خصوص جهاد کشاورزی، دولت، استانداری، فرمانداری و قانون‌گذاران رکن اصلی حمایتی به حساب می‌آیند. 
به گفته علیزاده، اگر چاه‌های غیرمجاز بسته، پروانه‌ها تعدیل و کنتورهای هوشمند هم نصب شوند تا پایان برنامه ششم 900 میلیون متر مکعب بیلان منفی به صفر خواهد رسید؛ البته اگر همه این اقدامات توأم با هم انجام 
پذیرد. 

لازم به ذکر است چندی پیش «احمد حمزه»، نماینده پنج شهرستان جنوبی، اعلام کرده بود بیشتر مـردم این منطقه کشـاورز هسـتند و با ندادن سـهمیه سـوخت چاه به آن‌ها بازار قاچـاق در منطقـه رونـق می‌گیرد که معضلات اجتماعـی زیـادی را به دنبـال خواهد داشـت. 


حق زندگی برای کشاورزان

یکی از کشاورزان منوجانی می‌گوید: یک چاه 60متری داشتم که مجوز هم داشت و از طریق آن نخل‌های خرما را آبیاری می‌کردم، گاهی هم دورتادور زمین، کلزا و گندم می‌کاشتم، اما از وقتی که به سنگ خورد نتوانستم دیگر از آن آب برداشت کنم. من مجبور شدم چاهی در 15سال گذشته حفر کنم که به 70متر می‌رسد و 24شاخه دارد. حدود 20 لیتری هم آب زمین را تهیه می‌کند. سوختش را هم هر روز از ماشین خودم می‌گیرم، سالی هم 4میلیون تومان برایم درآمد دارد، اگر همین چاه نباشد من می‌مانم و زمین بی‌آبم که نمی‌دانم چگونه باید با این همه گرفتاری زندگی کنم.