خلیج‌فارس ثبت جهانی شد یا مرواریدش؟
همه چیز درباره ثبت جهانی نام خلیج‌فارس در سازمان جهانی مالکیت فکری
نرگس قوی‌زری
«خلیج‌فارس ثبت جهانی شد.»؛ این خبر مشکوک در هفته گذشته منتشر شد. اینکه بعد از سال‌ها کشمکش بر سر نام خلیج‌فارس با کشورهای همسایه، بالاخره به نتیجه دلخواه رسیده‌ایم و توانسته‌ایم نام خلیج‌فارس را ثبت جهانی کنیم، واقعیت دارد یا نه؟ چگونگی ثبت آن و ارتباط این خبر با وزارت صنعت و معدن و تجارت که منبع خبر بود و همچنین به‌کاربردن واژه مروارید درکنار نام خلیج‌فارس در اصل خبر و به‌عنوان نام سند، نقاط مبهمی بود که برای شفاف شدن آنها با سیدمهدی میرصالحی -مدیرکل دفتر مالکیت صنعتی وزارت صنعت و معدن و تجارت- گفت‌وگو کرده‌ایم؛ کسی که نخستین‌بار این خبر را در یک نشست خبری اعلام کرد و سندش را نشان داد. حالا این سوال مهم مطرح است که بایک جوگیری رسانه‌ای طرفیم یا دستاوردی مهم؟
وقتی خبر ثبت جهانی خلیج‌فارس را از زبان شما می‌شنویم نخستین سؤال این است که خلیج‌فارس چه ارتباطی با وزارت صنعت و معدن و تجارت دارد؟
ببینید! ما به تنهایی که نمی‌توانیم این کار را انجام دهیم. این ثبت در سازمان جهانی مالکیت فکری (WIPO) انجام شده که متولی موضوع مالکیت فکری است. هیچ مرکز و سازمانی در جهان وجود ندارد که بتوان در آن نام یک مکان جغرافیایی را ثبت کرد. باید کاری می‌کردیم تا این نام در یک سازمان جهانی ثبت شود. برای همین مروارید خلیج‌فارس را در سازمان جهانی مالکیت فکری ثبت کردیم که خب کار این وزارتخانه است.
کمی درباره شیوه ثبت توضیح دهید. ثبت مروارید درواقع به‌خاطر اهمیت نام خلیج‌فارس بود؟
ثبت انواع زیادی دارد؛ مانند ثبت جمعی، تأییدی، مادریدی و... اما نوع این ثبت مروارید خلیج‌فارس، ثبت نشان جغرافیایی و حمایت از اسامی مبدأ است. در این نوع ثبت، وقتی چیزی ثبت می‌شود باید ابتدا حوزه جغرافیایی آن ثبت شود و تمام ویژگی‌هایش مستند به آن حوزه جغرافیایی می‌شود و با نام آن حوزه جغرافیایی ثبت می‌شود. مثلا ما نمی‌توانیم بخواهیم زعفران ایران را ثبت کنند بلکه ابتدا باید بگوییم در کجای ایران و در کدام حوزه جغرافیایی است. مستندات را براساس حوزه جغرافیایی تعیین و ارائه کنیم. باید بگوییم زعفران قائنات که قائنات در این حوزه جغرافیایی است و این شهر با این روستاهای زیرمجموعه‌اش است. روی نقشه به‌صورت دقیق دورش خط می‌کشیم و می‌گوییم این محدوده. آن وقت زعفران به نام قائنات ثبت می‌شود، در غیراین صورت قابل ثبت نیست. این مروارید هم بدون خلیج‌فارس قابل ثبت نبود و از آنجا که ما نمی‌توانستیم خلیج‌فارس را هم به‌تنهایی ثبت کنیم، یعنی یک موقعیت جغرافیایی به‌تنهایی قابل ثبت نبود، باید یک چیزی را درنظر می‌گرفتیم تا به خلیج‌فارس نسبت داده شود و این نام همراه آن ثبت شود که خب، خلیج‌فارس مروارید دارد و ما هم مروارید را انتخاب کردیم.
پس در واقع شما مروارید را ثبت کرده‌اید نه خلیج‌فارس را.
این دو باهم هستند و اگر نام مروارید را نمی‌آوردیم نام خلیج‌فارس قابل ثبت نبود. چون همراه با نام خلیج‌فارس بحث‌های سیاسی و حاشیه‌ای زیادی مطرح می‌شود و ما با این کار سیاست‌زدایی کردیم و این نام را در وادی دیگری قرار دادیم. عنوان مروارید بالاخره به نام خلیج‌فارس ثبت شده است و همین یعنی نام خلیج‌فارس در یک سند بین‌المللی به ثبت رسیده است.
چقدر سازمان جهانی ثبت مالکیت فکری و توافقنامه‌ها و سندهایش معتبر است؟
سازمان جهانی ثبت مالکیت فکری یکی از سازمان‌های زیرنظر سازمان ملل متحد است. مثل سازمان انرژی اتمی است که وقتی قطعنامه‌ای صادر می‌کند همه می‌پذیرند. یا یونیدو که برای توسعه صنعتی است. این سازمان‌ها زیرنظر سازمان ملل متحد هستند و کشورهایی که عضو آنها می‌شوند نسبت به توافقنامه‌ها و سندهای آن متعهد هستند.
و ایران از چه سالی عضو این سازمان شده است؟
سال 1380.
روند ثبت مروارید خلیج‌فارس در سازمان جهانی مالکیت فکری چطور بود و از کی شروع شد؟
2 سال پیش این روند شروع شد. با تنظیم گزارش کارشناسی، ارائه مستندات لازم و تنظیم اظهارنامه مربوطه، پرونده این ثبت براساس قانون الحاق دولت ایران به موافقتنامه لیسبون در مورد ثبت جغرافیایی و حمایت از اسامی مبدأ که در سال 1383 به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید و همچنین قانون الحاق دولت ایران به کنوانسیون تأسیس سازمان جهانی مالکیت فکری (وایپو) که در سال 1380 به تصویب مجلس رسیده، تشکیل شد.
ثبت سند چه وقت انجام شد؟
مجمع عمومی سازمان جهانی مالکیت فکری (وایپو) سالی یک‌بار برگزار می‌شود و در این مجمع سالانه، این خبر اعلام شده است. حدود 16روز پیش بود. خانم الکساندرو، مدیر پخش معاهده لیسبون هم این خبر را به من داده بود اما من گفتم سندش را بفرستید و بعد من خبر را اعلام می‌کنم. سند که رسید من هم در نشست خبری اعلام کردم و سند را هم نشان دادم.
شما گفته بودید براساس این سند هیچ کشوری نمی‌تواند از نامی غیراز خلیج‌فارس استفاده کند. این به این معنی است که اگر یکی از کشورهای عضو این سازمان از نامی غیراز خلیج‌فارس استفاده کند، قابل پیگیری حقوقی است؟
وقتی می‌توان شکایت کرد که بحث ضرر و زیان مالی و اقتصادی در میان باشد. اینکه نام جایی را به غلط برده باشند قابل پیگیری نیست. ما زمانی می‌توانیم شکایت کنیم که از موقعیت اقتصادی‌ای که برای محصول مروارید خلیج‌فارس هست، سوءاستفاده شود، در غیراین صورت چیزی قابل پیگیری نیست.
از وایپو چه می‌دانید؟
سازمان جهانی مالکیت فکری (World Intellectual Property Organization) که با نام اختصاری WIPO شناخته می‌شود، یکی از ۱۶ آژانس تخصصی سازمان ملل است. وایپو با امضای توافقنامه‌ای در استکهلم در سال ۱۹۶۷ «برای تشویق آثار خلاقانه در راستای حمایت از مالکیت معنوی در جهان» تأسیس شد. وایپو هم‌اکنون ۱۸۹ کشور عضو دارد و ۲۴ معاهده بین‌المللی را مدیریت می‌کند و مقر آن در ژنو، سوئیس قرار دارد. ۱۸۹ عضو از کشورهای عضو سازمان ملل متحد عضو وایپو هستند. ایران از سال 1380 با تصویب مجلس شورای اسلامی به عضویت این سازمان درآمده است. ثبت جهانی محصولات صنعتی و معدنی با ثبت فرش دستباف در سال 89 آغاز شد و تا‌کنون 60 محصول از ایران در این سازمان به ثبت رسیده است. براساس اعلام سازمان جهانی مالکیت فکری، ایران در سال 2018میلادی با ثبت جهانی 19محصول، رتبه نخست را در جهان کسب کرده است ولی این محصولات ربطی به عنوان جهانی یک جغرافیا چون خلیج فارس ندارد.
تاریخچه اختلافات با همسایه‌های جنوبی ما و خلیجِ ما
سال‌هاست که بر سر نام خلیج‌فارس حرف و حدیث و چالش وجود دارد. هرچند ماجرای اختلاف بر سر نام خلیج‌فارس و نام‌های جعلی به سال 1330 برمی‌گردد اما این چالش‌ها از زمانی که فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی حضورشان در زندگی ما پررنگ شد و نقش رسانه‌ای و خبررسانی‌اش روزبه‌روز قوی‌تر شد، رنگ جدی‌تری گرفت و گستره وسیع‌تری از مردم را درگیر کرد؛ از همان زمان که مطالب جالب و خواندنی و عکس‌های دیدنی را با ایمیل یاهو همخوان می‌کردیم و به یک لیست بلند بالا می‌فرستادیم. هر کدام از ما ده‌ها بار با این خبر مواجه شدیم که به فلان سایت برویم و به خلیج‌فارس رأی بدهیم که نام خلیج‌فارس تغییر نکند. این چالش ادامه داشت تا زمانی که به دعوا و چالش سیاسی تبدیل شد و در پروازهای مختلف بسته به ایرانی یا عربی‌بودنش نامش تغییر کرد. اسم لیگ برتر فوتبال کشورمان به لیگ خلیج‌فارس تبدیل شد و سعی کردیم این نام را برسر زبان‌ها بیندازیم.
1950
نامگذاری«خلیج عربی» میان برخی عرب‌های ضد‌ایران- ازجمله عراقی‌ها که هنوز رژیم سلطنتی داشتند- باب شد.
1960
در نزاع لفظی و کلامی و عملیاتی مصر و اسرائیل با یکدیگر؛ جمال عبدالناصر، رئیس‌جمهور مصر که سیاست‌های خصمانه‌ای علیه ایران اتخاذ کرده بود واژه جعلی خلیج عربی را در عمده سخنرانی‌های پرشورش که میلیون‌ها شنونده داشت به‌کار برد.
1968
لیگ فوتبال جام ملت‌های خلیج عربی توسط بحرین، کویت، عربستان و قطر برای کشورهای حوزه خلیج‌فارس راه‌اندازی شد که ایران هیچ‌گاه در این رقابت‌ها شرکت نکرد.
1970
پس از خاتمه کار ناصر تا مدتی از واژه جعلی برای خلیج فارس خبری نبود.
1971
دبیرخانه سازمان ملل متحد برای نخستین بار در سند «AD311/1Gen» مورخ پنجم مارس تأیید کرده‌است که خلیج‌فارس کاربرد مستمر و طولانی در اطلس‌ها و کتب جغرافیایی دارد.
1980
از اوایل این دهه باز هم استفاده از واژه «خلیج عربی»شدت گرفت که امارات متحده عربی یکی از سردمداران آن بود.
1984
دبیرخانه سازمان ملل متحد برای بار دوم در یادداشتی مورخ دهم آگوست نام رسمی دریای جنوبی ایران و خاوری شبه‌جزیره عربستان را «خلیج‌فارس» اعلام کرده‌است.
1990
دبیرخانه سازمان ملل متحد برای بار سوم در یادداشتی در تاریخ دهم ژانویه نام رسمی دریای جنوبی ایران و خاوری شبه‌جزیره عربستان را «خلیج‌فارس»
اعلام کرده‌است.
2006
در سند شماره 61 نشست بیست‌و‌سوم سازمان ملل متحد در وین در تاریخ4آوریل با عنوان «رسمیت تاریخی، جغرافیایی و حقوقی نام خلیج‌فارس» این نام به درستی خلیج‌فارس آمده است.
2009
جام فوتبال کشورهای حاشیه خلیج عربی تعطیل شد.
2012
موتور جست‌و‌جوگر عظیم گوگل، نام خلیج‌فارس را از روی خدمات‌دهنده نقشه (google maps) خود حذف کرد. چند‌ماه بعد گوگل، خلیج‌فارس را به نقشه خود برگرداند.
2013
فیفا نام لیگ برتر فوتبال ایران را به خلیج‌فارس پذیرفت و در سایت رسمی‌اش تغییر داد.
2018
نام خلیج‌فارس در سند ثبت جهانی مروارید خلیج‌فارس در سازمان جهانی ثبت مالکیت فکری ثبت شد.