گزارش
رودخانه‌ای شورتر از خلیج‌فارس
رودخانه بهمنشیر، شاخه جنوبی کارون، شورتر از خلیج‌فارس شده و سلامت و معیشت مردم حاشیه را به خطر انداخته است
مجید جباری | روزنامه‌نگار
بهمنشیر، شاخه جنوبی کارون که روزی شریان زندگی جنوب خوزستان بود، حالا شورتر از خلیج‌فارس شده است. نخل‌ها به‌تدریج خشک می‌شوند، زمین‌های کشاورزی و نخل‌ها در معرض نابودی قرار دارند و مردم با آب شور و تهدید سلامت دست‌وپنجه نرم می‌کنند. کارشناسان هشدار می‌دهند ادامه این روند می‌تواند به مهاجرت تدریجی جمعیت، فروپاشی اکوسیستم و از بین رفتن منابع حیاتی آب و خاک منجر شود. با این حال، مسئولان استانی با وجود پیگیری‌های همشهری، پاسخی به پرسش‌های ما درباره علت بحران و راهکارهای عملی برای آن نداده‌اند و سکوت‌شان بر نگرانی‌ها می‌افزاید.
رودخانه یا کانال تخلیه پساب؟
رئیس انجمن صنفی مهندسان صنعت آب خوزستان در این‌باره می‌گوید: «در برخی مقاطع، شوری آب در بهمنشیر از ۴۰هزار میکروموس گذشته است. این یعنی
از دست رفتن کامل منابع آب شرب و کشاورزی در آبادان و خرمشهر. کاهش دبی کارون در بالادست موجب شده جبهه آب شور خلیج‌فارس تا عمق رودخانه نفوذ کند. کارون از اهواز به پایین، دیگر رودخانه نیست و بیشتر شبیه کانالی برای تخلیه پساب است.» حمیدرضا خدابخشی تأکید می‌کند: «این شرایط علاوه بر اینکه تهدیدی برای نخیلات است، بحرانی انسانی به‌حساب می‌آید. وقتی شوری به این سطح می‌رسد، سلامت مردم، معیشت و حتی ماندگاری جمعیت جنوب کارون را با چالش مواجه می‌کند.» او توضیح می‌دهد: «طبق اعلام مدیر آبفای منطقه آبادان، شوری آب رودخانه به بیش از ۱۵هزار میکروموس بر سانتی‌متر رسیده و در برخی گزارش‌های محلی حتی حدود ۴۰هزار میکروموس هم ثبت شده است؛ رقمی که معادل شوری آب دریاست و نشانه‌ای آشکار از بحران جدی کیفیت آب در منطقه محسوب می‌شود.»
زنجیره‌ای از تصمیمات و غفلت‌ها
یک متخصص مدیریت زیست‌بوم‌های تالابی نخستین و مهم‌ترین عامل را کاهش ورود آب از بالادست عنوان می‌کند و به همشهری توضیح می‌دهد: «سدسازی‌های متعدد روی کارون و مارون، جریان طبیعی آب را مختل کرده‌است. همچنین وقتی دبی رودخانه پایین می‌آید، نیروی آب کافی برای دفع جبهه شور از سمت خلیج‌فارس وجود ندارد.»
علی ارواحی تصریح می‌کند: «ماجرا فقط به داخل کشور محدود نیست. سدسازی‌های ترکیه در قالب پروژه گاپ روی دجله و فرات، تأثیر غیرمستقیم، اما مؤثری بر خوزستان داشته است. همچنین یکی از مهم‌ترین نقاط عطف در مسیر این بحران ساخت سدهای سلولی و سد مارد در دهانه‌های ارتباطی کارون و بهمنشیر است که عملا خودپالایی رودخانه را متوقف کرده است.» به‌گفته او، عامل دیگری که در سال‌های اخیر فشار مضاعفی بر اکوسیستم کارون وارد کرده، طرح‌های گسترده توسعه نیشکر است و از سوی دیگر، اقلیم گرم و خشک خوزستان هم تشدیدکننده شرایط است. ارواحی می‌گوید: «در کنار همه این عوامل، ورود گسترده پساب‌های صنعتی، شهری و کشاورزی نیز تیر خلاص را بر پیکر رودخانه زده است.»
مکث
راهکار چیست؟
علی ارواحی، متخصص مدیریت زیست‌بوم‌های تالابی در پاسخ به این پرسش که آیا هنوز می‌توان امید به نجات بهمنشیر داشت، می‌گوید: «بله؛ به شرطی که نگاه مدیریتی تغییر کند. نخستین گام، افزایش رهاسازی حقابه زیست‌محیطی از سدهای بالادست است، دوم، مدیریت مصرف آب در کشاورزی به‌ویژه در طرح‌های نیشکر و سوم، پایش مستمر کیفیت آب از طریق ایستگاه‌های آنلاین است تا بتوان به‌موقع نسبت به تغییرات شوری واکنش نشان داد؛ ضمن اینکه همکاری منطقه‌ای میان ایران، عراق و ترکیه ضرورت دارد.»
طرح فراموش‌شده
در حالی که طرح ساماندهی کارون و بازگرداندن کیفیت اولیه آن، در سال ۱۳۹۵ تصویب شده، اما هیچ‌گاه به مرحله اجرا نرسیده است.
