گواهینامه‌های قد و نیم‌قد
نخستین گواهینامه رانندگی را در تهران چه‌کسی گرفت و گواهینامه‌های آن روزگار چه مشخصاتی داشت؟
سیدسروش طباطبایی‌پور
چندی پیش خبری درباره حذف آزمون آیین‌نامه برای دریافت گواهینامه وسایل نقلیه بحث‌برانگیز شد؛ خبری که رسانه‌ها آن را به نقل از رئیس پلیس راهور فراجا منتشر کرده بودند و به‌سرعت هم تکذیب شد؛ درواقع اصل خبر این است که متقاضیانی که تابه‌حال به هر دلیلی در آزمون آیین‌نامه شرکت کرده و در آن قبول شده‌اند، برای دریافت گواهینامه برای دیگر وسایل نقلیه سبک، دیگر لازم نیست دوباره در آزمون آیین‌نامه شرکت کنند. اما موضوع صدور گواهینامه از چه زمانی توجه تهرانی‌ها را به‌خود جلب کرد؟
نیاز به گواهینامه
در گذشته‌های دور، عبورومرور تهرانی‌های قدیم، علاوه بر تجهیزات خصوصی با حدود 500درشکه انجام می‌شد که به‌سرعت به 900درشکه رسید. در دوران مظفرالدین‌شاه آهسته‌آهسته پای اتومبیل به تهران باز شد و بعد از فراوانی اتومبیل، نیازهای دیگر این پدیده نو نیز حس شد؛ نیازهایی مثل احداث تعمیرگاه و پمپ‌بنزین، نوشتن قوانین راهنمایی‌ورانندگی، آموزش رانندگی و البته صدور گواهینامه!
مستشاران سوئدی
در سال1292 شمسی در عهد احمدشاه قاجار، یک مستشار سوئدی به نام «وستداهل» و همراهانش برای بررسی و اصلاح قوانین نظمیه به ایران آمدند و بعد از چند ماه بررسی، کار خود را آغاز کردند. این گروه نظام‌نامه‌ای را برگرفته از قوانین پلیس در اروپا نوشتند و قواعد عمومی، قوانین محبس، قانون شناسنامه، نظام‌نامه تردد وسایل نقلیه و دیگر قوانینی از این دست را تنظیم و ابلاغ کردند.
یکی از مهم‌ترین کارهای این گروه البته تربیت گروهی برای آموزش و آزمایش رانندگی و صدور تصدیق یا همان گواهینامه رانندگی بود. در این زمان نخستین شعبه «تأمین عبورومرور» در اداره نظمیه دایر و این شعبه با 20پلیس در ضلع غربی میدان توپخانه (میدان امام‌خمینی) مستقر شد.
اولین گواهینامه در تهران
نخستین کارشناسان بخش آموزش و آزمایش رانندگی، 2فرانسوی بودند که به استخدام نظمیه درآمدند. برخی می‌گویند «محمدرضا انشا» معروف به ناصرخان انشا نخستین ایرانی‌ای بود که در آمریکا گواهینامه رانندگی گرفت و بعد از بازگشت به تهران، به‌عنوان سرکاردان فنی نظمیه در این بخش مشغول‌به‌کار شد و برای نخستین رانندگان طهرانی گواهینامه صادر کرد. برخی می‌گویند نخستین تصدیق‌نامه به تاریخ 9خرداد1307 با اعتبار یک‌سال برای فردی به نام سیف‌الله‌خان صادر شده‌است.
در میان بانوان نیز «شوکت‌الملوک جهانبانی» نخستین بانوی تهرانی بود که در سال1319 گواهینامه رانندگی گرفت. بعد از او و در همان سال، تنها 46بانوی دیگر گواهینامه گرفتند و این آمار در سال1339 به بیش از 400نفر رسید.
شکل گواهینامه
حدود یک دهه پس از صدور نخستین گواهینامه در تهران، فرایند اخذ تصدیق رانندگی سروشکلی مناسب به خود گرفت. در آن سال‌ها نخستین تصدیق‌ها به‌صورت دفترچه‌ای 8صفحه‌ای صادر می‌شد. از سال 1340 گواهینامه‌های رانندگی تک‌برگ شد و 4سال اعتبار داشت. به نقل از روزنامه اطلاعات،
منتشرشده در 25اردیبهشت1353، حداقل سن برای دریافت گواهینامه پایه 2شخصی، 23سال بود.
شهرک آزمایش
در غرب تهران کنونی، نزدیک به روستایی به نام کهک، منطقه‌ای بود پر از تپه‌های ریزودرشت. در دهه40 شمسی نخستین ساختمانی که در آنجا سر بلند کرد، ساختمان ژاندارمری بود که یکی از وظایف آن برگزاری آزمون رانندگی در شهر تهران بود. رانندگان ماشین‌های سنگین روی تپه‌ها آزمون می‌دادند و رانندگان خودروهای سواری و موتورسیکلت‌ها روی سطوح شیبدار و در مکان‌هایی مشخص برای قبول‌شدن در آزمون رانندگی تلاش می‌کردند. همین شیب تپه‌ها چالش اصلی برای رانندگان تازه‌کار بود. آرام‌آرام در دهه 50 کلنگ ملک‌های شخصی هم به زمین زده شد و اداره ژاندارمری، تعاونی مسکن و چند نهاد دیگر، زمین‌های شهرک را به کارمندان‌شان واگذار کردند و شهرک آزمایش به‌مرور رونق گرفت.
امروز
در گذشته تنها مراکزی مثل مرکز پلیس شهرک آزمایش و برخی مراکز پلیس راهور در شهر تهران آزمون شهری و آیین‌نامه را برای متقاضیان دریافت گواهینامه برگزار می‌کردند؛ اما چند سالی است که کار آموزش و برگزاری آزمون‌ها و صدور گواهینامه بر عهده آموزشگاه‌های معتبر راهنمایی و رانندگی است.
