حصار و باروی خشتی محافظ کشاورزان دولابی بود

موضوع: قلعه اصفهانک
ویژگی:  داشتن امکانات، قوانین و مقررات خاص قلعه‌

روزگاری به جای آپارتمان‌ها و خیابان‌های شلوغ محله اصفهانک تا چشم کار می‌کرد زمین کشاورزی از انواع سبزی و صیفی‌ دیده می‌شد و کوچه‌باغ‌ها و مزارعی که دل هر رهگذری را می‌برد. آن روزها روستای اصفهانک دولاب قلعه‌ای خشت و گلی داشت با 4برج دیده‌بانی در چهارسو و دیوارهایی به ارتفاع بیش از 7متر که ده‌ها خانواده در آن زندگی می‌کردند. اگرچه اکنون از آن قلعه خاطره‌انگیز که محل زندگی کشاورزان بود، نشانی باقی نمانده و از دهه 70 جای خود را به فضای سبز و محدوده مترو داده است، اما زندگی کشاورزان در این قلعه و قوانین آن با تاریخ و هویت اصفهانک دولاب پیوند خورده است.  علیرضا‌زمانی، تهران‌پژوه در این‌باره می‌گوید: «می‌گویند به‌دلیل زندگی شماری از اصفهانی‌ها در قلعه اصفهانک این نام روی این آبادی و قلعه معروف آن باقی ماند. قلعه اصفهانک دولاب مانند دیگر قلعه‌هایی که در دوران رونق کشاورزی در تهران می‌ساختند، محل زندگی رعیت‌های کشاورز و خانواده‌های آنها بود. چهارسوی این قلعه اتاق‌هایی برای سکونت کشاورزان ساخته بودند که حیاط مرکزی قلعه را احاطه می‌کرد. زندگی در این قلعه نیز مانند دیگر قلعه‌های مشابه، قوانین و مقررات خود را داشت؛ ازجمله اینکه در چوبی و بزرگ قلعه شب‌ها در یک زمان مشخص بسته می‌شد تا خطر ورود سارقان و حتی گرگ‌ها دفع شود؛ چراکه ممکن بود گرگ‌ها وارد قلعه شده و به جان گوسفندان بیفتند. خود اهالی نیز مسئولیت نگهبانی از قلعه را برعهده داشتند و در شیفت‌های مشخص روی برج‌های چهارگانه آن نگهبانی می‌دادند.»  قلعه اصفهانک نیز به سیاق دیگر قلعه‌های کشاورزان تهران ازجمله قلعه چیتگر و قلعه ارامنه در آبادی ونک، برای زندگی ده‌ها خانوار در کنار یکدیگر امکانات کافی داشت. زمانی می‌گوید: «تا وقتی کشاورزی در دولاب پررونق بود، زندگی در قلعه اصفهانک هم جریان داشت. در دوران ناصرالدین‌شاه با تغییر مسیر کاریز پرآب این محدوده به سلطنت‌آباد که منجر به بی‌آبی اراضی کشاورزی اصفهانک شد و نیز توسعه شهر و از میان‌رفتن زمین‌های کشاورزی در دهه‌های بعد، قلعه اصفهانک هم از روزهای طلایی خود فاصله گرفت. اما این قلعه در روزگاری که میزبان ده‌ها خانواده بود امکاناتی چون حمام، آب‌انبار و چندین اتاق برای سکونت داشت. اتاق‌های کوچک و بزرگ که براساس تعداد هر خانوار در اختیارشان قرار گرفته بود. زمین‌های کشاورزی که از میان رفت، به‌تدریج خانواده‌هایی که در قلعه زندگی می‌کردند هم کوچ کردند و تا مدت‌ها این بنای خشت و گلی متروکه مانده بود.»‌