اصفهان در تهران

عليرضا زماني؛ تهران‌پژوه

نام اصفهانک دولاب نشانی از اصفهان بزرگ در دل تهران بوده است و قدیمی‌های ساکن شرق تهران محدوده آن را در منطقه14 امروز به یاد دارند که قلعه‌ای داشت و عمارتی اربابی. این عمارت اربابی زمانی در دست امیرسلیمانی مشیرالسلطنه فرزند عضدالملک بود که محله مشیریه و حسینیه امیرسلیمانی خیابان بهشت و باغ امیرسلیمانی جماران از آن او بود. عمارت بعدها به وثوق‌الدوله رسید و لوکیشن سریال شهرزاد و خانه بزرگ‌آقا دیوان‌سالار شد. قلعه اصفهانک هم محل سکونت رعیت‌های کشاورز بود که وسط آن حیاطی قرار داشت و دورتادور آن اتاق‌هایی برای سکونت کشاورزان. قلعه، 4برج دیده‌بانی داشت و در بزرگی که شب‌ها بسته می‌شد و نگهبانان از این برج‌ها نگهبانی می‌دادند. می‌گویند به‌خاطر سکونت عده‌ای از اصفهانی‌ها، اینجا به قلعه اصفهانک معروف بود.
البته سابقه حضور اصفهانی‌ها در تهران به همان روزهای نخست پایتختی تهران در زمان آغامحمدخان قاجار می‌رسد. حتی نخستین امام جمعه تهران از خاتون‌آباد اصفهان بود. در سرشماری 1284شمسی پایتخت در نیمه دوران سلطنت ناصرالدین‌شاه هم اصفهانی‌ها رتبه نخست مهاجران را در اختیار داشتند؛ هر چند بعدها آذری‌ها گوی سبقت را از آنها ربودند و اول شدند. اصفهانی‌ها با شم اقتصادی بالا از تاجران برجسته بازار تهران بودند. بسیاری از موقوفات بازار تهران که در دوره قاجار به ثبت رسیده، باقیات‌الصالحات همین تاجران اصفهانی ساکن تهران است. ابوالحسن تاجر اصفهانی، پدرخانم آیت‌الله محمدرضا تنکابنی امام جماعت مسجد فیلسوف‌الدوله، ازجمله این اصفهانی‌های تاجرمسلک خوشنام بوده است. از نشانه‌های دیگر اصفهان در تهران گنبد زیبای کاخ مرمر است که امروزه به‌عنوان موزه در معرض دید علاقه‌مندان قرار گرفته است؛گنبدی زیبا که بعینه و فقط با تفاوت استفاده از سیمان به جای ساروج، به تقلید از گنبد شیخ لطف‌الله اصفهان و با هنر معماری معمار بزرگ تهران، مرحوم حسین لرزاده زینت‌بخش خیابان ولیعصر تهران شده است؛ همو که به‌دلیل طراحی و ساخت بیش از 500مسجد در تهران و خیلی نقاط دیگر به «ابوالمساجد» شهرت یافته بود. مسجد اصفهانی‌های تهران قدیم در گذشته از پاتوق‌های مهم انقلابیون در دهه50 بود و هیئت اصفهانی‌های پل سیمان شهرری هم پاتوق اعضای هیأت‌های موتلفه اسلامی و سنگری برای مبارزه در سال57 بود.
اصفهان و تهران مشابهت‌های دیگری نیز با هم داشته و دارند. محله‌های بسیاری در تهران و اصفهان همنام هستند که اصفهانی‌ها و تهرانی‌ها را به یکدیگر نزدیک می‌کنند. علی‌آباد، عباس‌آباد، دروازه‌نو، مفت‌آباد، دردشت، باغشاه، دولت، سعادت‌آباد، جی، مقصودبیک، پاچنار و جلفا ازجمله محله‌های همنامی هستند که برای اصفهانی‌ها و تهرانی‌ها غریبه نیستند و هم در تهران و هم در اصفهان شناخته شده‌اند؛ محله‌هایی که کنار اصفهانک‌ها و گنبد کاخ مرمرها و موقوفات تاجران اصفهانی بازار تهران، اصفهان و تهران را به خواهرخوانده‌های این سرزمین بدل کرده‌اند. اگر صیغه خواهرخواندگی توسط مدیران این دو شهر خوانده شود، افق‌های جدیدی را در توسعه شهری و گردشگری هر دو شهر خواهد گشود.