گزارش
تسلیم بدون برجام
اموال مسدودشده ایران بدون هیچ تعهد اضافه آزاد شد
علیرضا احمدی-روزنامه‌نگار
فرایند آزادسازی دارایی‌های مسدود شده ایران و تبادل زندانیان میان تهران و واشنگتن آغاز شد؛ خبری که پس‌از انتشار آن در نخستین ساعت‌های بامداد جمعه (دیروز)، به‌سرعت بازتاب جهانی یافت و از تحولی تازه در پیشبرد گفت‌وگوهای غیرمستقیم میان ایران و آمریکا حکایت دارد.
اگرچه نخستین گمانه‌زنی‌ها در این‌باره را روزنامه «نیویورک‌تایمز» منتشر کرد، اما به فاصله اندکی آغاز اجرایی‌سازی توافق به‌دست‌آمده در زمینه تبادل زندانیان و آزادسازی منابع توقیف شده ایران، ازسوی مقام‌های رسمی دوطرف تأیید و به سرخط خبری رسانه‌های جهان تبدیل شد و واکنش‌های گسترده‌ای را در سطح جهانی به‌دنبال داشت.
توافق حاصل شده در این زمینه، آن هم پس از حدود 2سال، در شرایطی است که طی این مدت طرف آمریکایی همواره می‌کوشید با کارشکنی‌های گسترده، تهران را وادار کند در قبال آزادسازی منابع‌مسدود شده‌اش، امتیازهای بیشتری، ازجمله در حوزه کاهش سطح غنی‌سازی اورانیوم و فعالیت‌های هسته‌ای، ارائه دهد. اکنون اما جزئیات منتشر شده از این توافق نشان می‌دهد آزادسازی بیش‌از ۱۰میلیارد دلار از منابع ایران در کره‌جنوبی و عراق با تحقق راهبردهای مدنظر تهران در حوزه «دیپلماسی عزتمندانه» به‌دست آمده و طرف مقابل هیچ امتیازی در حوزه هسته‌ای از ایران دریافت نکرده‌است.
درواقع می‌توان این‌گونه تفسیر کرد که اجرایی‌سازی توافق‌های انجام شده به‌منظور آزادسازی منابع مسدود شده ایران در کشورهای مختلف، آن‌هم بدون برجام و «اف.ای.تی.اف» از تحقق دستاورد مهم دیگری در حوزه سیاست‌خارجی ازسوی دولت‌سیزدهم حکایت دارد؛ موضوعی که تا پیش‌از این برخی منتقدان بر «محال» بودن آن تأکید می‌کردند.
جزئیات توافق
آزادی 5نفر از زندانیان ایرانی در آمریکا
آزادی 5نفر از زندانیان آمریکایی در ایران
آزادسازی حدود ۶میلیارد دلار از پول‌های بلوکه شده ایران در کره‌جنوبی
آزادسازی مقدار قابل‌توجهی از منابع مالی مسدود شده ایران در بانک«تی.بی.آی» عراق
آغاز فرایند آزادسازی مبالغ دیگری از پول‌های مسدودشده ایران در یکی از بانک‌های اروپایی
چگونگی دسترسی ایران به منابع آزاد شده
محدودیت ایران در دسترسی به منابعش، یکی از مهم‌ترین شبهه‌هایی بود که پس‌از انتشار و تأیید خبر توافق ایران و آمریکا برای تبادل زندانیان، ازسوی برخی مقام‌ها و رسانه‌های آمریکایی مطرح شد، اما این درحالی‌است که وزارت امورخارجه ایران در بیانیه خود در این زمینه، تصریح کرد که نحوه بهره‌برداری از منابع و دارایی‌های مالی رفع توقیف شده در اختیار جمهوری‌اسلامی ایران است و این منابع برای نیازهای مختلف کشور حسب تشخیص مراجع ذی‌صلاح، هزینه خواهد شد. ازسوی دیگر، محمد مرندی، مشاور تیم مذاکره‌کننده ایران نیز ادعای برخی مقام‌های آمریکایی درباره محدودیت در هزینه‌کرد پول‌های آزادشده ایران را رد کرد و در شبکه‌های اجتماعی نوشت: «این ادعایی است که ازسوی افراد خاص ساخته شده‌است. ایران به دارایی‌های آزاد شده خود دسترسی مستقیم و کامل خواهد داشت. شرکت‌های قطری نقشی نخواهند داشت. بانک‌های ایران کنترل کامل خواهند داشت و می‌توانند بدون محدودیت کالا و خدمات خریداری کنند.»
3گام اجرایی
1) در گام نخست پول‌های مسدود شده ایران در کره‌جنوبی باید در یکی از بانک‌های سوئیس به یورو تبدیل شوند؛ گامی که برخی منابع انجام آن را تأیید کرده‌اند.
2) در گام دوم، منابع مسدود شده ایران در قالب یورو باید به کشور قطر منتقل شوند.
3) در گام نهایی تبادل زندانیان تنها پس‌از اطمینان ایران از دسترسی به پول‌های خود در قطر انجام می‌شود. ازسوی دیگر منابع مختلف انتقال زندانیان آمریکایی به محلی غیراز زندان را تأیید کرده‌اند.
زندانیان چه زمانی تبادل می‌شوند؟
گمانه‌زنی درباره زمان تکمیل فرایند تبادل زندانیان دوطرف، از دیگر موضوع‌هایی است که مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفت. اگرچه هنوز زمان دقیقی از ساعت صفر تبادل ازسوی دوطرف اعلام نشده‌است، اما برخی منابع اعلام کرده‌اند زندانیان دوطرف احتمالا در بازه زمانی شهریور - مهر آزاد خواهند شد؛ این درحالی‌است که مقام‌های ایرانی تأکید کرده‌اند زندانیان مدنظر آمریکا برای تبادل در فرایند آزادسازی، تا زمان انتقال کامل پول‌ها، در ایران باقی می‌مانند. اگرچه برخی منابع تأیید کرده‌اند زندانیان مدنظر آمریکا به محلی غیراز زندان منتقل شده‌اند، اما به‌گفته محمد جمشیدی، معاون امور سیاسی دفتر رئیس‌جمهور، تبادل تنها زمانی انجام می‌شود که دسترسی آزادانه ایران به منابع مالی‌اش مورد تأیید قرار گیرد.
دریافت تضمین از آمریکا
یکی از مهم‌ترین نکات توافق به‌دست آمده میان ایران و آمریکا، دریافت تضمین‌های لازم برای پایبندی واشنگتن به تعهدهای خود در این زمینه است؛ نکته‌ای که علاوه بر بیانیه منتشر شده ازسوی وزارت امورخارجه ایران، ازسوی علی باقری‌کنی، معاون وزیر رئیس دستگاه دیپلماسی نیز مورد تأکید قرار گرفت. معاون سیاسی وزیر امورخارجه دراین باره در فضای‌مجازی نوشت: «فرایند آزادسازی چند میلیارد دلار از دارایی‌های ایران که چند سال است به‌طور غیرقانونی توسط آمریکا توقیف شده، آغاز شد. ایران تضمین لازم برای پایبندی آمریکا به تعهدات خود را دریافت کرده است.»
بی‌خبری سئول از توافق ایران و آمریکا
اعلام بی‌اطلاعی وزارت امورخارجه کره‌جنوبی از آغاز فرایند تبادل زندانیان میان ایران و آمریکا از نکات جالب‌توجهی بود که واکنش‌هایی را به‌دنبال داشت. این وزارتخانه در بیانیه‌ای عنوان کرد هیچ اطلاعاتی درباره گزارش رسانه‌ها مبنی بر اینکه تهران 5 جاسوس آمریکایی را به‌عنوان بخشی از قراردادی آزاد کرده که براساس آن، 6 میلیارد دلار از دارایی‌های ایران در کره‌جنوبی آزاد می‌شود، ندارد. این موضع‌گیری کره‌جنوبی اما با واکنش مشاور تیم مذاکره‌کننده برجامی ایران مواجه شد. محمد مرندی دراین باره در شبکه‌های اجتماعی نوشت: «کره‌جنوبی نقشی در آزادسازی دارایی‌های به سرقت رفته ایران ندارد. پس از توافق، آمریکا به سئول می‌گوید دارایی‌های ایران را منتقل
کند.»
پیام‌ها و دستاوردهای یک توافق
آغاز فرایند اجرایی تبادل زندانیان میان ایران و آمریکا که با آزادسازی حدود 10میلیارد دلار از دارایی‌های ایران در کشورهای مختلف ازجمله کره‌جنوبی و عراق همراه است، نشان‌دهنده نتایج مثبت دیپلماسی فعال جمهوری‌اسلامی طی حدود 24ماه گذشته است. این توافق نشان داد دولت سیزدهم با نفی «دیپلماسی التماسی» و در دستور کار قرار دادن دیپلماسی منطقه‌ای و همسایگی، در گره‌گشایی از چالش‌های حوزه سیاست‌خارجی موفق عمل کرده‌است. در ادامه به بررسی پیام‌ها و دستاوردهای نهفته در توافق اخیر برای تبادل زندانیان ایران و آمریکا می‌پردازیم.
1) نتایج مثبت دیپلماسی منطقه‌ای
نقش‌آفرینی مثبت برخی دولت‌های منطقه، مانند قطر و عمان در به نتیجه رسیدن گفت‌وگوهای غیرمستقیم ایران و آمریکا باهدف آزادسازی منابع مسدود شده ایران در برخی کشورها، نشان می‌دهد برخلاف برخی انتقادها درباره در اولویت قرارگرفتن «دیپلماسی منطقه‌ای»، چنین رویکردی با نتایج مثبت قابل‌توجهی همراه بوده است. احیای روابط ایران و عربستان و آزادسازی منابع مسدود شده ایران تنها 2نمونه از نتایج موفقیت‌آمیز اتخاذ چنین رویکردی است.
2) گام‌های بلند برای خنثی‌سازی تحریم‌ها
آزادسازی منابع مسدودشده ایران در کره‌جنوبی و عراق را می‌توان از مهم‌ترین دستاوردهای دولت‌سیزدهم در حوزه خنثی‌سازی تحریم‌ها به‌حساب آورد. دسترسی آزادانه ایران به حدود 10میلیارد دلار از دارایی‌هایش، نقش ویژه‌ای در استمرار ثبات در بازار ارز کشور خواهد داشت و انعکاس آن در بازارهای مختلف نیز زمینه‌ساز بازگشت آرامش به اقتصاد کشور خواهد بود؛ موضوعی که از گام‌های موفقیت‌آمیز دولت‌سیزدهم در خنثی‌سازی تحریم‌ها حکایت دارد.
3) آواربرداری اقتصادی - دیپلماتیک بدون رفع تحریم‌ها
دولت‌سیزدهم حدود 24ماه پیش، درحالی سکان هدایت امور اجرایی کشور را به‌دست گرفت که دولت دوازدهم با پیوند زدن همه حوزه‌های زیست ایرانیان به تحریم‌ها، ادعا می‌کرد بدون رفع تحریم‌ها، هیچ چشم‌اندازی پیش‌روی اقتصاد کشور و معیشت مردم قابل تصور نیست؛ رویکردی که به اذعان کارشناسان، زمینه‌ساز انسداد در بسیاری از حوزه‌های اقتصادی و سیاسی کشور شد. اکنون اما نتایج مثبت به‌دست آمده از در اولویت قرار گرفتن دیپلماسی فعال، نشان می‌دهد بدون رفع تحریم‌ها نیز می‌توان در مسیر بازسازی کشور گام برداشت.
4) بستن پرونده‌های باز
توافق به‌دست آمده میان ایران و آمریکا به‌منظور تبادل زندانیان، یکی از چندین پرونده‌ای است که پیش از دولت‌سیزدهم گشوده شد و ناکارآمدی‌های گذشته، باعث بسته‌شدن آنها شد. اکنون اما توافق‌های به‌دست آمده برای آزادسازی منابع مسدودشده ایران در کره‌جنوبی و عراق از بسته شدن پرونده دیگری حکایت دارد که با دیپلماسی فعال دولت سیزدهم به‌دست آمده‌است. این‌درحالی‌است که مقام‌های دولت قبل همواره تأکید می‌کردند بدون رفع تحریم‌ها و پذیرفتن «اف.ای.تی.اف» اقدام‌هایی مانند آزادسازی پول‌های ایران در عراق و کره‌جنوبی غیرممکن است.
5) دستاورد دیپلماسی عزتمندانه
منابع مسدودشده ایران در برخی کشورها در شرایطی در آستانه آزادسازی قرار گرفته‌است که اکنون دیگر همگان به نتایج مثبت «دیپلماسی عزتمندانه» در مواجهه با «دیپلماسی‌التماسی» و «دیپلماسی‌غربگرایانه» معترفند. در شرایطی که دولت‌دوازدهم همه تخم‌مرغ‌های خود را در سبد غربی‌ها چیده بود و می‌کوشید از این مسیر به رفع تحریم‌ها اقدام کند، رویکردهای درپیش گرفته شده ازسوی دولت‌سیزدهم نشان داد دیپلماسی عزتمندانه چشم‌انداز روشنی پیش‌روی گره‌گشایی از چالش‌های موجود در عرصه‌های مختلف ترسیم می‌کند.
6) ناامیدی از آشوب‌سازی در ایران
در شرایطی که طی روزهای اخیر رسانه‌ها و جریان‌های معاند درحال زمینه‌سازی به‌منظور احیای آشوب‌ها در ایران به‌مناسبت سالگرد فوت مهسا امینی بودند، توافق ایران و آمریکا به‌منظور تبادل زندانیان، آب سردی بر پیکر این جریان‌ها بود که خشم آنان را نیز به‌دنبال داشت. این موضوع نشان داد طرف آمریکایی ضمن ناامیدی از پروژه آشوب‌سازی در ایران، به‌دنبال بازگشت آبرومند به میز مذاکره است. آنچه واضح به‌نظر می‌رسد اینکه، آمریکایی‌ها دیگر قصد ندارند وقت و پول خود را صرف سراب‌سازی‌های جریان‌های ضدانقلاب کنند.
7) ناکامی از امتیازگیری از ایران
یکی از مهم‌ترین پیام‌های توافق اخیر ایران و آمریکا، ناکامی طرف مقابل از امتیازگیری از جمهوری اسلامی و تن دادن آنها به شرایط تعیین شده مذاکره ازسوی تهران است. در میانه‌های زمستان1399 بود که بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا به ایران پیشنهاد کرد در ازای آزادسازی بخش محدودی از منابع مسدود شده ایران، تهران غنی‌سازی 20درصدی و کار روی سانتریفیوژهای پیشرفته را متوقف کند و همکاری‌های گسترده‌تری با بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی داشته باشد. اکنون اما این توافق در شرایطی به‌دست آمده که تهران هیچ امتیازی در حوزه هسته‌ای به طرف مقابل نداده است.
8) یک تفاوت مهم
پیش‌از این، تبادل زندانیان میان ایران و آمریکا در جریان توافق برجام نیز انجام شده بود. درآن مقطع آزادی جیسون رضاییان و ۴نفر دیگر در شرایطی انجام شد که این موضوع از شروط طرف مقابل برای به‌سرانجام رسیدن برجام و تعهد اضافه‌ای برای تحقق تعلیق تحریم‌ها بود. توافق اخیر ایران و آمریکا اما هیچ تعهد اضافه‌ای برای ایران به‌دنبال ندارد و به‌صورت مستقل از پرونده برجام محسوب می‌شود؛ توافقی که با دستاوردهای گسترده اقتصادی، در حوزه سیاسی - امنیتی هم دارای نکات مثبت و قابل‌توجهی است.
در همینه زمینه :
