نان فرانسوی‌ها در آفریقا آجر شد

بهاره محبی-روزنامه‌نگار

یک‌سال پس از اینکه امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، در سفر دوره‌ای خود به آفریقا از پایان عصر دخالت کشورش در آفریقا گفت، معترضان خسته از سیاست‌های نواستعماری پاریس در نیجر، یکی از مستعمره‌های سابق این کشور شعار «مرگ بر فرانسه» سر دادند و پرچم این کشور را با خشم تمام پاره کردند یا به آتش کشیدند. حدود 2هفته پیش محمد بازوم، رئیس‌جمهور نیجر و متحد مورد اعتماد فرانسه، توسط محافظان خود در کاخ ریاست‌جمهوری زندانی شد. معترضان نیز با هجوم به سفارت فرانسه، آنجا را به آتش کشیدند. ساعاتی پس از این واقعه، یک نظامی در برنامه تلویزیونی از پایان همکاری ارتش نیجر با فرانسه خبر داد. وقایع نیجر تقریبا مشابه همان چیزی بود که چند ‌ماه پیش‌تر در کشورهای مالی و بورکینافاسو - دیگر مستعمره‌های سابق فرانسه - روی داده بود. نیویورک‌تایمز می‌نویسد: «شعله‌های خشم مردم آفریقا از فرانسه به اوج خود رسیده است؛ ‌استعمارگر سابقی که به اعتقاد منتقدان، هرگز واقعا دست از استعمار نکشیده است.» به اعتقاد ناظران، مکانیزم‌های مالی، حضور نظامی، دیپلماسی پنهان و نفوذ، به واسطه رواج زبان فرانسه از ابزارهایی است که فرانسوی‌ها استفاده می‌کنند، اما این اوضاع در حال تغییر است.

تداوم استعمار با اهرم‌های اقتصادی
گرچه استعمارگران سابق به‌ویژه فرانسه از پایان دوران استعمار در آفریقا می‌گویند اما واقعیت این است که همچنان بیشترین منابع ارزشمند قاره ازجمله ذخایر هیدروکربنی، مخابرات، مدیریت بنادر، اداره راه‌آهن، شبکه‌های خرده‌فروشی و حتی شرکت‌های فعال در بخش زیرساخت‌های قاره آفریقا در اختیار استعمارگران سابق و شرکت‌های آنان قرار دارد. از همین‌روست که بسیاری از آفریقایی‌ها ازجمله «دودو تیام» وزیر سابق امور خارجه سنگال، بر این باورند که استقلال واقعی تا زمان دستیابی به حق حاکمیت اقتصادی و اجتماعی عملا خالی از معنا‌ست. فرانسه به‌ویژه به نفت و گاز آفریقا نیز علاقه خاصی دارد. به‌عنوان مثال، شرکت توتال فرانسه در حال حاضر در 43کشور آفریقایی حضور داشته و بیش از 13هزار نیروی کار در این قاره دارد. در وب‌سایت این شرکت آمده که بیش از 30درصد تولیدات نفت و گاز این شرکت در آفریقا بوده است. خبرگزاری آناتولی نیز سال2020 گزارش داده بود که نزدیک به 37درصد از نفت‌وگاز مورد نیاز فرانسه از کشورهای آفریقایی تامین می‌شود. در تارنمای مدیوم با اشاره به مزیت‌های بسیاری که دولت‌های آفریقایی تحت نفوذ پاریس برای فعالیت شرکت‌های فرانسوی درنظر می‌گیرند، آمده است که «فرانسه 60سال پس از پایان استعمار همچنان بازار 14کشور آفریقایی را قبضه کرده و در کنار دسترسی به منابع سرشار منطقه از مزایای تجاری آن بیشترین بهره را می‌برد.» شرکت‌هایی چون «آریوا» فعال در حوزه استخراج معادن و انرژی و « Fruitière» در حوزه کشاورزی و میوه ازجمله شرکت‌های فرانسوی هستند که به مواداولیه خام بسیار ارزان آفریقا دسترسی ویژه دارند.

فرانک؛ ابزار نرم استعمار نو  
تلاش فرانسه برای حفظ واحد پولی فرانک از نظر بسیاری از آفریقایی‌ها ابزار سلطه اقتصادی استعمارگر سابق است. فرانک CFA پس از جنگ جهانی دوم از سوی فرانسه به‌عنوان واحد پولی مستعمرات معرفی شد. واحد پولی که همچنان در برخی از مستعمرات سابق فرانسه رایج است، همواره مورد حمایت بانک مرکزی فرانسه بوده و حتی زمانی که دولت فرانسه تحت فشارهای فزاینده مجبور شد تا قانون پایان فرانک CFA را اعلام کند بانک مرکزی فرانسه تعهد داد همچنان از این ارز که به نوعی نماد نفوذ فرانسه در آفریقا به شمار می‌رود حمایت کند. با وجود پایان دوران استعمار، کشورهای آفریقایی عضو این پیمان پولی ۵۰درصد ذخایر ارزی خود را نزد بانک مرکزی فرانسه به امانت گذاشته و فرانسه نیز در مقابل متعهد شده بود که یوروی کافی برای تامین نیازهای وارداتی این کشورها را در اختیارشان بگذارد. لوییجی دی‌مایو، نخست‌وزیر و وزیر خارجه سابق ایتالیا، سال2019 در اظهارنظری جنجالی درباره نقش فرانک CFA در آفریقا گفته بود که «فرانسه یکی از  کشورهایی است که با چاپ پول برای 14کشور آفریقایی مانع از توسعه اقتصادی این کشورها شده و باعث شده است که پناهندگان آفریقایی در جست‌وجوی زندگی بهتر کشورشان را ترک کرده و به‌سوی سواحل ما روانه شوند و گاه در این مسیر جان خود را از دست بدهند.» از سوی دیگر، گرچه پیمان پولی CFA پایان یافته اما وب‌سایت megatrends-afrika.de گزارش داده است که 90درصد از ذخایر طلای کشورهای آفریقایی همچنان در فرانسه باقی مانده و پاریس پذیرفته که در ازای سود این سپرده به کشورهای آفریقایی وام بدهد.