یادگار فرانسوی در دل تهران

فاطمه عباسی

میدان مشق تهران قصه‌های تاریخی زیادی دارد؛ از مسابقات و نمایش دوچرخه‌سواری و موتورسواری برای نخستین بار تا نمایش پرواز با بالن که در میان جمعیت حیرت‌زده در آسمان تهران برگزار شد؛ میدانی که همسن تهران مدرن است و حالا هیچ شباهتی به میدان ندارد. سردرباغ ملی را که با آن عظمت و اتاقک بالای سرش از میان صدای بوق و رد شدن‌های پی در پی خودروها و سر و صدای خیابان توپخانه پشت سر بگذارید، دیگر نه از آن شلوغی خبری هست و نه از بی‌نظمی و سر و صدا. این سردر کار خود را کرده است و شما را یکباره به برشی از تاریخ پرت می‌کند. میدان مشق یادگار دوره قاجار است. این میدان ابتدا با هدف آموزش، تمرین و رژه نظامیان در دوره فتحعلی‌شاه قاجار بنیاد گذاشته شد. وجه تسمیه آن، به‌دلیل سابقه مشق و آموزش نظامیان بود، اما در سال‌های حدود ۱۳۰۷ تا ۱۳۱۲ گلکاری در این میدان موجب شد تا آن را باغ ملی نیز بنامند. بعد از آنکه طرح برپایی نخستین باغ همگانی در زمین‌های درون میدان مشق برنامه‌ریزی و پیاده‌سازی شد، نام میدان مشق به باغ ملی تغییر کرد.

مکث
در گذر تاریخ

شکست‌های پیاپی ایران در جنگ با روسیه در زمان فتحعلی‌شاه قاجار بهانه‌ای شد تا میدان مشق که امروز نمادی از معماری معاصر تهران است، ساخته شود. فتحعلی‌شاه از دولت فرانسه خواست تا ارتش ایران را که توان رؤیارویی با ارتش مدرن روسیه را نداشت، آموزش دهد و با فنون نظامی روز جهان آشنا کند. در همین زمان فرانسه ژنرال گاردان را به تهران فرستاد و او در زمین بزرگی بیرون از باروی آن زمان تهران معروف به میدان مشق به آموزش ارتش ایران مشغول شد. دورتادور این زمین نیز ساختمان‌هایی برای سربازان و فرماندهان و تعدادی انبار تسلیحات و در گوشه جنوب شرقی دروازه‌ای بنا شد.

سردر باغ ملی
تا پیش از اینکه برج آزادی ساخته و به‌عنوان نماد شهر تهران شناخته شود، نماد پایتخت سردر باغ ملی بود؛ سردری که از بناهای به‌جا مانده از دوره قاجار بود و در فاصله سال‌های 1301تا 1304توسط حسین‌علی بیک تهرانی نوسازی شد. روی این سردر زیبا نقش2 شیر که تاجی را در میان گرفته‌اند، پلنگ، تیربار، گلوله‌های توپ، همچنین صحنه تسخیر تهران در کودتای 1299 نزدیک دروازه و برج و باروهای تهران، نگاره تمام‌قد سربازان لژیون قزاق، مسلسل و نقوش فرشته پیروزی را می‌توان دید.

پیاده‌راه ملل متحد
پیاده ‌راه میانی میدان مشق، موسوم به پیاده‌‌راه «ملل متحد» عظیم‌ترین و پهناورترین پیاده‌‌راه شهری ایران است که ورود ماشین به آن ممنوع است. خود میدان نیز مجموعه‌ای از شگفتی‌ها و جاذبه‌های گردشگری است. هریک از ساختمان‌های میدان مشق تهران با سبکی منحصربه‌‌فرد و متمایز ساخته شده‌اند. در اوایل دهه‌80طرحی تصویب شد که با تجمیع موزه‌های میدان مشق، این منطقه به عنوان یکی از 5 مجموعه ‌موزه‌ بزرگ دنیا در کنار موزه لوور فرانسه و موزه‌ ملی بریتانیا و موزه‌ متروپولیتین نیویورک و موزه آرمیتاژ قرار بگیرد. اوایل دهه‌ 90 طرح نخست ساماندهی میدان مشق به همین منظور آغاز شد.

ساختمان قزاقخانه
در محدوده تاریخی میدان مشق تا دلتان بخواهد ساختمان‌های قدیمی با معماری‌های زیبا وجود دارد، اما بدون شک ساختمان قزاقخانه به‌عنوان قدیمی‌ترین ساختمان این محدوده از ارزش و اهمیت بسیاری برخوردار است. این ساختمان که قدمت آن را به دوره ناصری نسبت داده‌اند، بیش از 150سال عمر کرده و روزگاری محل آموزش سربازان و قوای قزاق بوده است. ظاهرا ناصرالدین‌شاه در سفر دومش به فرنگ، ترتیبات، انضباط و قابلیت‌های واحدهای کازاک روس را پسندید و وقتی به ایران برگشت تصمیم گرفت واحدهای مشابهی بسازد. در نتیجه گروهی از افسران قزاق به ریاست سرهنگ دومونتویچ به ایران آمدند و بعد از شکل‌گیری قوای قزاق ساختمان قزاقخانه برای آموزش به آنها ساخته شد.