زلزله ترکیه، ناقوس مرگ سیاسی اردوغان؟

بهاره محبی- روزنامه‌نگار

زلزله مرگبار 7.8ریشتری دوشنبه یکی از بدترین زلزله‌های دوران معاصر است که بخش‌هایی از ترکیه و سوریه جنگ‌زده را به کام بحران کشیده است. شمار قربانیان تا‌کنون از 5هزار نفر عبور کرده و بدون شک احتمال افزایش قربانیان باتوجه به آمار بالای کسانی که همچنان زیر آوار باقی مانده‌اند وجود دارد. در شرایطی که انبوهی از کمک‌های بین‌المللی به ترکیه سرازیر شده و گروه‌های نجات به‌طور شبانه‎روزی به‌دنبال یافتن بازماندگان این واقعه دردناک هستند، یک نفر هست که تلاش دارد تا در راس عملیات امداد و نجات دیده شود؛ رجب طیب اردوغان.
زلزله در شرایطی بخش‌هایی از ترکیه را در هم کوبیده که کمتر از 100روز دیگر (24اردیبهشت) قرار است انتخابات سراسری سرنوشت‌ساز این کشور برگزار شود؛ انتخاباتی که اردوغان وعده داده برای آخرین بار در آن شرکت خواهد کرد. نظرسنجی‌های انتخاباتی پیش از زلزله از رقابت نزدیک میان اردوغان و رقبایش حکایت داشتند. در شرایطی که تمامی مخالفان اردوغان برای شکست او متحد شده‌اند، کارشناسان سیاسی معتقدند که رئیس‌جمهور ترکیه در انتخابات پیش‌رو با جدی‌ترین چالش حیات سیاسی خود در 20سال گذشته روبه‌رو خواهد شد.
به‌نظر می‌رسد، زلزله مرگبار اخیر فضای سیاسی ترکیه را بیش از پیش پیچیده کرده است چرا که ناتوانی اردوغان در مدیریت این بحران می‌تواند ناقوس مرگ سیاسی او را به صدا درآورد.

تلاش برای پرهیز از اشتباه تاریخی
وب‌سایت خبری‌-‌تحلیلی جی‌زیرو (Gzero) می‌نویسد: رجب اردوغان به خوبی می‌داند که نباید فاجعه سال1999 دولت بولنت اجویت، نخست‌وزیر وقت ترکیه را تکرار کند. در آن سال مدیریت ناکارآمد دولت در زلزله مرگبار ازمیت که بیش از 17هزار کشته برجای گذاشت نارضایتی‌های گسترده‌ای را ایجاد کرد، به‌ویژه اینکه بعدها مشخص شد فساد اداری مرتبط با اعطای مجوزهای غیرقانونی به ساختمان‌‌ها باعث افزایش قربانیان این حادثه شده است. پیامدهای اقتصادی این زلزله که در مناطق پرجمعیت نزدیک به استانبول رخ داده بود نیز به یک بحران سیاسی تمام‌عیار برای دولت تبدیل شد. مجموع این تحولات باعث رویگردانی ترکیه‌‌ای‌ها از احزاب در قدرت شد. 3سال بعد، یعنی در سال2002، شهروندان دسته دسته به حزب عدالت و توسعه اردوغان رأی دادند و او از آن زمان تاکنون در راس قدرت بوده است.
باتوجه به این تجربه، اردوغان تلاش خواهد کرد به‌عنوان فرمانده میدان در مدیریت بحران دیده شود. او به سختی تلاش می‌کند تا از خطاهایی چون تابستان 2 سال پیش (2021) احراز کند؛ زمانی که دولتش برای مقابله با بدترین آتش‌سوزی‌های تاریخ ترکیه امکانات کافی در اختیار نداشت و پیشنهادات جامعه جهانی برای کمک را نیز رد کرد.‌ رئیس‌جمهور ملی‌گرای ترکیه این بار با کنار گذاشتن تعصبات خود حتی از کمک‌های یونان نیز استقبال کرده است.
«امره پکر» تحلیلگر گروه اوراسیا به وب‌سایت المانیتور می‌گوید: «درصورتی که اردوغان به‌عنوان فرمانده مدیریت بحران به‌خوبی عمل کند حزب حاکم عدالت و توسعه می‌تواند از منافع چنین حضوری بهره‌مند شود و رقبای انتخاباتی اردوغان عملا نمی‌توانند مانع کسب امتیاز سیاسی او از این مسئله شوند. در این میان، دست احزاب اپوزیسیون بسته است و بهترین کاری که می‌توانند انجام دهند، پیوستن به بسیج امدادی و حمایت از تلاش‌های دولت است. در غیراین‎صورت، اردوغان می‌تواند آنان را به سیاسی کردن این فاجعه متهم کرده و موقعیت آنان را در انتخابات تضعیف کند.»

بحران زلزله؛‌ فرصت مغتنم در سیاست خارجی
رئیس‌جمهور ترکیه می‌تواند از بحران پیش آمده برای تقویت موقعیت دیپلماتیک خود در عرصه بین‌المللی نیز استفاده کند. امره پکر با اشاره به درخواست رسمی آنکارا از متحدانش در پیمان ناتو برای کمک به این کشور می‌گوید: «اردوغان که در ماه‌های اخیر لحن نسبتا متخاصمانه‌ای نسبت به متحدان خود داشته، اکنون به واسطه زلزله ویرانگر دوشنبه می‌تواند درهای تعامل با آنان را گشوده و همسایگانش را نیز محک بزند. اردوغان می‌تواند از بحران پیش آمده برای ایجاد موازنه در سیاست خارجی خود استفاده کند.»
درنهایت اینکه، زلزله اخیر فقط مشکل ترکیه نیست. این زلزله بخش‌های گسترده‌ای از مناطق تحت کنترل مخالفان اردوغان در سوریه را نیز تحت‌تأثیر قرار داده است؛ جایی که پیش از زلزله هم به‌واسطه 11سال جنگ داخلی تخریب شده و میلیون‌ها آواره در اردوگاه‌های آن زندگی می‌کنند. اردوغان در ماه‌های اخیر در چرخشی آشکار، پس از بیش از یک دهه حمایت از مخالفان بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه و اجرای 4عملیات نظامی فرامرزی در شمال سوریه گفته بود که تمایل دارد با بشار اسد دیدار کند. به‌گفته پکر، اکنون وقوع این زلزله در ترکیه و سوریه می‌تواند شرایط را برای عادی‌سازی روابط میان آنکارا و دمشق تسریع کند.

تهدید اقتصادی
اما تبعات زلزله روی دیگری نیز دارد. ترکیه هم‌اکنون با یکی از بدترین بحران‌های اقتصادی خود از زمان به قدرت رسیدن اردوغان و حزب حاکم عدالت ‌و توسعه در سال2002 روبه‌رو است. با تورم سالانه 80درصدی، لیر ترکیه 30درصد از ارزش خود را در برابر دلار از دست داده است. زلزله اخیر نیز ارزش لیر را بیش از پیش کاهش داده است. رکود اقتصادی حتی پیش از زلزله نیز محبوبیت اردوغان را نشانه رفته بود و احزاب اپوزیسیون برای نخستین بار امیدوار شده‌اند که می‌توانند اردوغان را در میدان انتخابات شکست دهند. حال باید دید که دولت اردوغان چگونه تبعات اقتصادی زلزله مرگبار دوشنبه را مدیریت خواهد کرد.