عقبگرد اردوغان به سیاست «تنش صفر»

سفر رئیس‌جمهور ترکیه به تهران با هدف شرکت در «نشست سه‌جانبه سران روند آستانه» درباره سوریه صورت گرفت، اما واقعیت این است که اردوغان ماه‌هاست دستی به چهره سیاست خارجی جنجالی خود کشیده و به سمت تقویت روابط با همسایگانش حرکت کرده است. «مؤسسه واشنگن برای خاور نزدیک» با انتشار گزارشی تغییرات در سیاست خارجی ترکیه را «دوره سوم سیاست خارجی اردوغان» نامیده است. حزب اردوغان، یعنی حزب عدالت و توسعه، از سال 2002قدرت در ترکیه را در دست دارد، اما طی حدود این 20سال، اردوغان چندین مرحله تغییر را در سیاست خارجی خود تجربه کرده که این تغییرات به‌طور عمده تحت‌تأثیر تحولات منطقه‌ای بوده است. سیاست «تنش صفر با همسایگان» بخش مهمی از راهبرد سیاست خارجی اردوغان در سال‌های اولیه به قدرت رسیدنش بود، اما ترکیه در سال‌های بعد به تنش حداکثری با بسیاری از کشورهای منطقه رسید. مداخلات نظامی در سوریه و سپس در شمال عراق بارزترین وجه سیاست خارجی تقابل جوی اردوغان در سال‌های گذشته بوده که این وضعیت با تنش دیپلماتیک با امارات، عربستان و مصر به‌ویژه از سال 2015به بعد به اوج خود رسید.
با این حال از سال گذشته ترکیه تمایلش را برای رفع اختلافات با امارات، عربستان و مصر نشان داد و به این منظور برای آنکه حسن نیت خود را ثابت کند، پرونده قتل جمال خاشقچی را به عربستان منتقل کرد، فعالیت گروه‌های مخالف دولت مصر را در استانبول محدود کرد و با ولیعهد امارات پای یک سفره نشست. هرچند ادامه دخالت نظامی ترکیه در سوریه و تداوم بمباران شمال عراق و برخی تنش‌های مقطعی با یونان در حوزه مدیترانه حاکی از آن است که اردوغان تا رسیدن به تنش صفر راه طولانی در پیش دارد. ترکیه حتی در جریان جنگ اوکراین نیز ترجیح داد به جای ایستادن در یک طرف میدان، خود را به نوعی بازیگر بی‌طرف و نزدیک به اوکراین و روسیه نشان دهد تا کمتر دچار چالش شود.
دلایل متعددی درباره حرکت اخیر ترکیه به سمت کاهش تنش در سیاست خارجی می‌توان تعریف کرد. سعیدالحاج، تحلیلگر مسائل ترکیه با انتشار یادداشتی در «میدل ایست‌ای»، حرکت اردوغان به سمت کاهش تنش در سیاست خارجی را تأیید می‌کند و می‌گوید: «تمایل آمریکا به کاهش اختلافات بین متحدان خود در منطقه و همچنین بحران اقتصادی که پس از همه‌گیری کرونا و اکنون متاثر از جنگ اوکراین گریبانگیر همه و ازجمله ترکیه شده، از مهم‌ترین دلایلی است که اردوغان را به سمت کاهش تنش در سیاست خارجی سوق داده است.» به اعتقاد این کارشناس، اردوغان سال آینده یک انتخابات سرنوشت‌ساز را در پیش دارد که نتایج این انتخابات برای حیات سیاسی او تعیین‌کننده است؛ از این‌رو رئیس‌جمهور ترکیه با کاهش تنش در سیاست خارجی خود به‌دنبال کم کردن هزینه‌های سیاسی و به‌تبع آن رونق اقتصاد کشورش است تا بتواند همچنان قدرت را در حزب «عدالت و توسعه» در دهه سوم زنده نگه دارد.