از هند تا ایران

هرچند قدمت ورود چای در ایران به حدود 120سال پیش برمی‌گردد و نوشیدنی چندان قدیمی و باسابقه‌ای در فرهنگ ما ایرانی‌ها محسوب نمی‌شود اما سال‌هاست که به محبوب‌ترین و رایج‌ترین  نوشیدنی نزد اقوام مختلف ایرانی‌ها تبدیل شده است. این سوغات هند که در عهد قجری پایش به خانه ایرانی‌ها باز شد انواع و اقسام مختلفی دارد که هرکدام طعم و رنگ خاص خودشان را دارند و دم کردن آنها قلق و شگرد خاص خودش را دارد. این تحفه هندی امروزه در انواع و اقسام مختلفش در کشور کاشته و تولید می‌شود که در ادامه بیشتر با انواع چای ایرانی و تفاوت‌های آنها با یکدیگر و همچنین مزایا و مضرات این نوشیدنی خوش‌رنگ و لعاب آشنا می‌شویم.

تاریخچه چای در ایران
چای در ایران تاریخچه چندان طولانی‌ای ندارد و در زمان قاجار بود که کشت آن در کشور آغاز شد. در سال 1280هجری شمسی بود که توسط حکومت وقت به شاهزاده آقا محمدخان قاجار قوانلو، ملقب به کاشف‌السلطنه که در آن زمان ژنرال کنسول ایران در هند بود ماموریت داده شد تا چگونگی کشت و کار چای و اصول چای‌سازی را بیاموزد. کاشف‌السلطنه نیز با تلاش و پشتکار فراوان و کار روی مزارع چای هند توانست در مدت یک‌سال‌و‌نیم با اصول و فنون چایکاری آشنا شود. پس از آن نیز با موافقت دولت وقت هند توانست 2هزار بته چای را به ایران بیاورد. او در تحقیقات و بررسی‌هایی که داشت متوجه شد که شهرستان لاهیجان زمین‌های مناسبی برای کشت چای دارد و این زمین‌های مرغوب می‌توانند بهترین محل برای چایکاری باشند. بنابراین قطعه زمینی به مساحت حدود 6جریب در محدوده شهر لاهیجان و همچنین مقداری زمین نیز در اطراف تنکابن یافت و شروع به کشت این گیاه و تهیه چای خشک کرد. به‌تدریج و با گذر زمان کشت چای در تمامی استان گیلان گسترش یافت و در سال 1319هجری‌شمسی حدود 600هکتار باغ چای در گیلان به‌وجود آمد. در سال 1337هجری شمسی نیز دولت ایران سازمان چای کشور را برای حمایت از کشاورزان و صاحبان صنعت چای تأسیس کرد و اینگونه بود که صنعت چای در ایران توسعه یافت.

مضرات چای
چای همانطور که خواصی دارد، استفاده بیش از اندازه آن هم بی‌ضرر نیست. نوشیدن بسیار چای باعث آزاد شدن اسید معده و به تبع آن درد معده می‌شود. همچنین مصرف چای به‌صورت پررنگ خرابی دندان را به همراه دارد. یکی دیگر از مضرات چای، ایجاد کمبود آهن در بدن است. با مصرف چای، آهن موجود در مواد غذایی مصرف‌شده از بین می‌رود به همین دلیل است که پزشکان تأکید می‌کنند که باید یک فاصله زمانی مشخص را بین مصرف چای و صرف غذا درنظر گرفت. از دیگر مضرات چای وجود کافئین در آن است. مصرف بیش از حد کافئین موجب به‌وجود آمدن تپش قلب و سفت شدن رگ‌ها می‌شود. همچنین مصرف کافئین برای زنان باردار نیز ممکن است خطرآفرین باشد. معمولاً متخصصان به بیمارانی که دچار روماتیسم هستند، پیشنهاد می‌کنند که از زیاده‌روی در مصرف چای بپرهیزند، چرا که مصرف زیاد آن می‌تواند درد ناشی از روماتیسم را افزایش دهد. مطالعات نشان می‌دهد که مصرف چای در زنان احتمال ابتلا به سرطان سینه را تا حدودی بیشتر می‌کند، به همین‌خاطر است که می‌گویند مصرف چای در مردان کم‌خطرتر است. در مصرف چای نباید از لیوان‌های پلاستیکی استفاده کرد، چون لیوان‌های پلاستیکی معمولاً تحت‌تأثیر گرما دچار تغییرات شیمیایی شده و سرطان‌زا می‌شوند.

خواص چای
چای مانند بسیاری از نوشیدنی‌ها خواص خاص خود را دارد. آنتی‌اکسیدان موجود در چای تا حدودی روند پیری را به تأخیر می‌اندازد و فرد را شاداب‌تر می‌کند. از چای به‌عنوان یک نشاط‌آور طبیعی نام برده می‌شود، چرا که نوشیدن آن باعث کاهش اضطراب و از بین بردن خستگی می‌شود. وجود آنتی‌اکسیدان موجود در چای، از بالا رفتن قند در افراد دیابتی جلوگیری می‌کند. البته برای اینکه این خاصیت چای بهتر نمود پیدا کند معمولاً پیشنهاد می‌شود که افراد دیابتی، چای را بدون قند یا با کشمش و خرما مصرف کنند، تا هم قند موجود در بدن را بالا نبرد و هم از خاصیت ضد‌دیابتی آن به‌خوبی استفاده شود. به‌دلیل وجود خاصیت ضد‌چربی چای، می‌توان گفت که مصرف چای باعث لاغری می‌شود و با از بین‌بردن چربی‌های بدن، موجب جلوگیری از چاقی بیش از حد می‌شود. گاهی از چای دم‌کرده و سردشده نیز برای از بین بردن آکنه‌های پوستی استفاده می‌شود. این خاصیت چای، به‌دلیل وجود ماده فلوراید در آن است که می‌تواند التهابات پوستی را تا حدودی کاهش دهد. همچنین اگر به همراه چای از مقداری زعفران یا دارچین استفاده شود، می‌توان از خواص ضدباکتری و ضدعفونتی این نوشیدنی مطبوع بهره‌برد.

چقدر چای بنوشیم؟
اغلب ایرانی‌ها در طول شبانه‌روز به نوشیدن چای عادت دارند. این نوشیدنی جذاب مانند هر نوشیدنی دیگری، فواید و مضرات خاص خود را دارد اما برای اینکه از شدت ضرر و زیان‌های چای کاسته شود و فواید آن از مضرات آن پیشی گیرد، باید این نوشیدنی دلچسب را به اندازه و در زمان مناسب نوشید. طی تحقیقات انجام شده افرادی که علاقه‌مند به نوشیدن چای هستند در طول روز تا 3لیوان چای را می‌توانند با خیال آسوده مصرف کنند. همچنین پیشنهاد می‌شود برای بهره‌بردن از خواص شگفت‌انگیز آن، چای به‌صورت کمرنگ میل شود. درخصوص زمان نوشیدن چای هم باید گفت که زمان مناسب نوشیدن آن می‌تواند عوارض جانبی که ممکن است بعدها ایجاد شود را کاهش دهد. چای ایرانی به زمانی معادل 15تا 30دقیقه برای دم کشیدن نیاز دارد، بنابراین بهترین زمان برای نوشیدن چای حداکثر تا نیم‌ساعت پس از دم کشیدن آن و به شکل رقیق و کمرنگ شده و با فاصله یک تا 2ساعت بعد از غذا و همچنین با فاصله از زمان خواب است. چای را با معده خالی نباید مصرف کرد. اگر چای با معده خالی نوشیده شود اشتها را مختل کرده و مانع جذب پروتئین و سایر مواد مغذی می‌شود.


انواع چای ایرانی

چای سرگل
چای سرگل در هر فصلی که برداشت شود از جوانه این گیاه و برگ‌های لطیف و ریز ابتدای گیاه تشکیل می‌شود. به همین دلیل دارای بهترین عطر و بو است و از کیفیت بالایی برخوردار است و طبیعی است که بالاترین قیمت را نیز داشته باشد.

چای ممتاز
چای ممتاز از برگ‌های ابتدایی و برگ‌های میانه گیاه چای برداشت می‌شود. این چای تلخی کمتری نسبت به چای سرگل دارد و بیشتر ایرانی‌ها این چای را می‌پسندند و فروش آن در ایران از همه انواع چای‌ها بیشتر است.

چای قلمی
چای قلمی از چیدن برگ‌های پایینی بوته چای و ساقه‌های نازک این گیاه به‌دست می‌آید، به همین دلیل درشت‌تر است. این چای هم علاقه‌مندان خود را دارد و از تلخی کمتری برخوردار است اما طعم خوبی دارد و بسیار خوشرنگ است.

چای شکسته
چای شکسته مجموعه‌ای از چای‌های مختلف است، به همین دلیل شکسته به‌نظر می‌رسد و درشتی و ریزی خود را دارد و چینش‌های برگ‌های فصل‌های تابستان و پاییز نیز به آن اضافه می‌شود، به همین دلیل به چای شکسته شهرت دارد.

چای باروتی
این چای که به‌عنوان چای کله‌مورچه نیز شناخته می‌شود، از برداشت تمام برگ‌های باقی مانده و ریز بوته‌های چای در هنگام بسته‌بندی به‌دست می‌آید، این نوع چای بسیار ریز است و اصولاً زود رنگ می‌دهند.