تعاملات بین‌نسلی گره‌گشای دوران سالمندی

لیلا شریف، روزنامه‌نگار

ارتباط جوانان و سالمندان می‌تواند در تقویت تفاهم بین 2 نسل و کمک به ارتقای مراقبت از سالمندان بسیار مفید باشد. اینکه بگوییم یک نسل نمی‌تواند نسل دیگر را درک کند، تصوری نادرست است؛ در واقع هر نسل نکاتی را برای یادگیری و آموختن دارد. برنامه‌های بین‌نسلی شرایط را برای مشارکت در فعالیت‌ها و تبادلات فرهنگی مهیا می‌کند.
براساس اعلام مرکز تحقیقات سالمندی ایران، برنامه بین‌نسلی نوعی از خدمات انسانی است که تعامل پایا و سازمان‌یافته بین سالمندان و گروه‌های سنی جوان‌تر را شامل می‌شود. این برنامه‌ها با ابتکارات بین‌نسلی، اولویت‌های توسعه‌‌ای جهانی را مخاطب قرار داده و با ایجاد فرصت‌های برابر برای سنین مختلف، موجب احیای جوامع، مبارزه با انزوا و نابرابری، ترغیب به شهروندی فعال و بهبود ساختار اجتماع می‌شوند.
مارک فریدمن در کتاب «چگونه برای همیشه زندگی کنیم: قدرت پایدار تعامل نسل‌ها» به این موضوع پرداخته است. براساس گفته او، مطالعه‌ای در هاروارد در مورد تعاملات بین‌نسلی با ردیابی بیش از 700مرد ‌در سال‌1938 آغاز شد و تا به امروز ادامه دارد. براساس این پژوهش ثابت شده است که روابط نقش حیاتی در کیفیت زندگی به‌ویژه در سنین بالا ایفا‌ می‌کنند.

تعامل افراد مسن با جوانان چه آورده‌ای دارد؟
پژوهش مورد ذکر هاروارد بیش از 3دهه از سوی جورج ویلانت، روانپزشک هاروارد، رهبری شد. او در این رابطه توضیح داده بود که افراد مسن درگیر با موضوع مراقبت و آموزش نسل بعدی، سه‌برابر بیشتر از آنهایی که این کار را انجام نمی‌دهند، خوشحال هستند.
تحقیقات دانشگاه واشنگتن نیز نشان می‌دهد که فعالیت داوطلبانه بین‌نسلی برای سلامت روانی و جسمی افراد مسن مفید است. یک مطالعه جداگانه نیز ثابت کرد که بعد از گذشت 6ماه از تدریس خصوصی کودکان به وسیله افراد مسن، عملکرد مغزی و شناختی این دسته از سالمندان بهبود پیدا کرده است.
ایجاد ارتباط با نسل جوان می‌تواند به افراد مسن کمک کند تا احساس رضایت بیشتری داشته باشند. در واقع، پیوند‌دادن افراد مسن‌تر با جوانان می‌تواند مزایایی را برای هر دو گروه فراهم کند. به‌عنوان مثال، چنین روابطی می‌توانند:
  فرصتی برای هر دو فراهم کند تا مهارت‌های جدید بیاموزند.
  به جوان‌ها کمک کند تا پیری خود را درک کنند و بپذیرند.
  به افراد مسن نشاط و انرژی بدهد.
  احتمال افسردگی و انزوای در سالمندان را کاهش دهد.
با وجود تمام نکات مثبت تعامل میان‌نسلی، محققان دانشگاه فلوریدا مشکلات تعامل میان جوانان و سالمندان را گوشزد کرده‌اند: «ارتباط با افراد مسن به‌ویژه برای نوجوانان می‌تواند چالش‌‌برانگیز باشد؛ چراکه نوجوانان تمایل دارند بر زمان حال تمرکز کنند و ممکن است که رفتار منفی از خود نشان دهند؛ رفتاری که درک آن برای سالمندان سخت است.»

چگونه تعامل بین‌نسلی را افزایش دهیم؟
نوآوری‌های مختلفی برای ایجاد تعامل میان نسل‌‌های مختلف وجود دارد. در کتاب «چگونه برای همیشه زندگی کنیم: قدرت پایدار تعامل نسل‌ها» به شیوه‌ای برای تعامل میان دانشجویان و سالمندان اشاره شده است. در این شیوه برخی از گروه‌ها شرایطی را مهیا می‌کنند تا دانشجویان در ازای انجام کارهای خانه، بتوانند اجاره کمتر به صاحبخانه‌های سالمند پرداخت کنند. این ابتکارات فاصله سنی را پر می‌کند و به نفع هر دو نسل است. انجام فعالیت‌های مشترکی مانند خواندن کتاب، ورزش و... می‌تواند به‌عنوان راه‌حل‌هایی آسان برای ایجاد و افزایش تعامل میان سالمندان و نسل‌های جوان‌تر معرفی شوند.
مجله سالمندی ایران در این رابطه به تجربه کشورهای توسعه‌یافته اشاره کرده است: «به‌طور مثال محققان آمریکایی در بهینه‌سازی فضای شهری مانند پیاده‌رو‌های امن از دانش‌آموزان آموزش‌دیده برای کمک به سالخوردگان و سالمندان استفاده کردند. نتایج این مطالعه نشان داد که تعامل نوجوانان با سالمندان، منجر به افزایش بازده کاری و حس رضایتمندی سالمندان و افزایش تکریم آنها توسط دانش‌آموزان شد.»
محققان ژاپنی نیز در بررسی تأثیر کتابخوانی سالمندان برای دانش‌آموزان، افزایش حس رضایتمندی در بین سالمندان را مشاهده کردند. در طرحی با استفاده از 32سالمند و 114دانش‌آموز در اندازه‌گیری‌‌های پیش‌آزمون و پس‌‌آزمون، به بررسی سطوح ادراک‌شده سالمندان از تنهایی، عزت‌نفس و کیفیت زندگی پس از برنامه تعامل با کودکان (خاطره‌گویی گروهی) پرداختند. تجزیه و تحلیل اقدامات قبل و بعد از مداخله نشان داد که خاطره‌گویی گروهی یک فعالیت بالقوه مؤثر برای بهبود سلامت روانی، اجتماعی و کیفیت زندگی در سالمندان و بهبود نگرش در نسل جوان است که درک آنان را از سالمندان بهبود می‌بخشد. همچنین نگرش کودکان نسبت به سالمندان به‌طور مثبت تغییر کرده بود.