اینترنت برای همه روستاهای ایران

عمادالدین قاسمی‌پناه -  روزنامه‌نگار

براساس گزارش مرکز آمار کشور در اوایل سال1392 تقریبا همه روستاهای کشور از اینترنت ثابت و سیار محروم بوده‌اند. به‌طوری که در این سال، حداقل دسترسی به اینترنت پرسرعت ثابت در روستاها 4/1درصد و اینترنت همراه 3/8درصد اعلام شده است. در همین سال، حداقل دسترسی به اینترنت کم‌سرعت ثابت که عمدتا دایل‌آپ بوده 1/9درصد و اینترنت کم‌سرعت همراه که به‌طور عمده GPRS بوده، حدود 2/1درصد اعلام شده است. درواقع، روند توسعه اینترنت روستایی از سال92 کلید می‌خورد و مقرر می‌شود که حدود 40هزار روستای بالای 20خانوار تحت‌پوشش قرار بگیرند. در دی‌ماه سال92 حدود 4هزار روستا(10درصد) به اینترنت پرسرعت دسترسی یافتند. این میزان در مرداد 94به 8هزار روستا(20درصد) رسید که افزایشی 100درصدی را در مقایسه با 2سال قبل تجربه کرد. شهریور 95، یعنی حدود یک‌سال بعد 18هزار‌و571روستای کشور(بیش از 46درصد) از اینترنت پرسرعت برخوردار شدند و این رقم در فروردین 96به 27هزار روستا رسید(حدود 68درصد روستاها). پایش سال 94تا 96 نشان می‌دهد که نسبت «جمعیت روستایی» تحت‌پوشش خدمات اینترنت پهن‌باند یا همان اینترنت پرسرعت 53درصد بوده است. این آمار در تاریخ 31خرداد 96 به‌روزرسانی شده است. همچنین پایش سال‌98-97بیانگر آن است که امکان دسترسی اینترنت پرسرعت به روستاهای بالای 20خانوار 89درصد بوده است. این آمار که در تاریخ 29اسفند 98 به‌روزرسانی شده، دوره به‌روزرسانی آن 6ماهه بوده است. این در حالی است که در پایش سال 1400-1399امکان دسترسی اینترنت پرسرعت به روستاهای بالای 20خانوار 87درصد بوده و تاریخ به‌روزرسانی این آمار 15آذر 1400است.

تلاش برای  پایان شکاف دیجیتال
برخی کارشناسان معتقدند درصورتی که «شکاف دیجیتال» موجود در کشور رفع شود، فرایند توسعه پایدار شتاب خواهد گرفت؛ به‌عنوان مثال، برخی شهرستان‌های کوچک و روستاها هنگامی که تحت‌پوشش اینترنت پرسرعت قرار گرفتند، طی یک روند چندساله مهاجرت معکوس در آنها رقم خورده است؛ چراکه آنان اکنون می‌توانند محصولات خود را از طریق پلتفرم‌های موجود، به بازار عرضه کنند. همچنین بخشی از خدمات دولتی، اکنون به‌صورت الکترونیک ارائه می‌شود. اگر زمانی یک روستایی برای انجام یک کار ساده اداری مجبور بود، کیلومترها بپیماید تا در مرکز کارش را انجام دهد، اکنون می‌تواند از طریق اینترنت و با صرف هزینه بسیار کمتر، همان کار را با استفاده از خدمات دولت الکترونیک انجام دهد اما درحالی‌که پایتخت کشور شاهد توسعه اینترنت 5G در برخی مناطق است، بخشی از روستاهای تحت‌پوشش، یا اینترنت ندارند یا از اینترنت 2G بهره‌می‌برند که در عمل جوابگوی نیاز ساکنان آن برای استفاده از خدمات دولت الکترونیک نیست؛ به‌عنوان نمونه، آمار سامانه «دیار» حاکی از آن است که روستاهای بالای 20خانوار استان خراسان‌جنوبی کمترین میزان دسترسی به شبکه ملی اطلاعات را دارند. این استان با 918روستا از دسترسی 74/9درصدی برخوردار است. 183روستا تحت‌پوشش اینترنت ثابت و 654روستا تحت‌پوشش اینترنت سیار هستند؛ درواقع، 25/1درصد روستاهای خراسان‌جنوبی هنوز از دسترسی به اینترنت محرومند.

دسترسی منصفانه
رضا باقری‌اصل، دبیر شورای اجرایی فناوری اطلاعات در گفت‌وگو با همشهری با اشاره به اینکه اکنون بین 7تا 8هزار روستا(حدود 20درصد) دچار چالش‌های ارتباطی هستند، می‌گوید: «وقتی خدمتی فراهم می‌شود، یکی از قواعد دسترسی منصفانه این است که برای همه آحاد کشور دسترسی یکپارچه ایجاد شود». باقری‌اصل با این حال، به چالش‌هایی که پیش‌روی همه اجزای دولت ازجمله وزارت ارتباطات برای توسعه دسترسی منصفانه مردم به این خدمات وجود داشته اشاره می‌کند و مهم‌ترین چالش را تغییرات نرخ ارز می‌داند. به‌گفته او: «این موضوع باعث شد که سرمایه‌گذاری لازم برای بهبود سرویس‌ها متفاوت باشد. به‌عبارت دیگر، قیمت‌ها افزایش یافت و مجبور شدیم که سرمایه‌گذاری‌های بیشتری برای باقی‌مانده روستاها داشته باشیم».

عمل به تعهد
دبیر شورای اجرایی فناوری اطلاعات به آخرین صحبت‌های وزیر ارتباطات در صحن علنی مجلس مبنی بر عملی شدن این تعهد تا پایان سال1401اشاره می‌کند و می‌گوید: «اگر تا آن زمان، هنوز روستایی تحت‌پوشش قرار نداشته باشد، با استفاده از سرمایه‌گذاری USO که در حال اجراست تا اوایل 1402ان‌شاءالله روستایی وجود نخواهد داشت که دسترسی کیفی به شبکه ملی اطلاعات نداشته باشد». باقری‌اصل همچنین به توسعه خدمات دولت الکترونیک اشاره می‌کند و معتقد است برخی قابلیت‌های پلتفرم‌های دولت الکترونیک نشان‌دهنده ظرفیت بسیار بالایی برای تنوع کاربردهای تعامل‌پذیر شده است. او به چند نمونه موفق ازجمله پرداخت وام با پیامک، سامانه سهام عدالت و خدمات «ثنا» قوه‌قضائیه اشاره می‌کند که برای مردم جذاب بوده است. با این حال، دبیر شورای اجرایی فناوری اطلاعات این نمونه‌های موفق را 161سرویس از 6هزار سرویس اعلام می‌کند. باقری‌اصل همچنین از کیفیت 75تا 90درصدی حدود 325خدمت خبر می‌دهد و این میزان کیفیت را قابل‌قبول می‌داند؛ چراکه از ویژگی‌های یکپارچگی، مشارکت‌پذیری، شفافیت و کاربردپذیری برخوردار هستند. او با اشاره به اینکه در مجموع 486خدمت در این گروه قرار می‌گیرند اما به این نکته هم اشاره می‌کند که این میزان کمتر از 10درصد کل خدمات دولت است. دبیر شورای اجرایی فناوری اطلاعات معتقد است که تجربه خوبی که مردم احساس می‌کنند، ناشی از پروژه‌های کوچک موفق بوده است اما در عین حال می‌گوید: «اگر این تجربه، چه در جامعه شهری و چه در جامعه روستایی فراگیر نشده، ناشی از این است که بقیه خدمات با وجود سرمایه‌گذاری مناسب برای آنها و همچنین با وجود تحقق حدود 2هزار خدمت بالای 50درصد کیفیت، به آن سطح از بلوغ نرسیده‌اند که مردم احساس یک خدمت یکپارچه را داشته باشند». 



بهره‌مندی 98درصد جمعیت روستایی از اینترنت

امیر ناظمی، رئیس سابق سازمان فناوری اطلاعات در گفت‌وگو با همشهری می‌گوید:  اهمیت پوشش اینترنت در میزان جمعیت است و نه تعداد روستا
از سال92 که توسعه اینترنت روستایی در کشور آغاز شد، تاکنون بسیاری از روستاها از این تکنولوژی بهره‌برده‌اند. با این حال، گاهی آمارها در این مورد با یکدیگر متفاوتند که بعضا ناشی از نوع شاخص‌هاست؛ به‌عبارت دیگر، وقتی میزان پوشش اینترنت روستایی مطرح می‌شود، 2شاخص «جمعیت روستایی» و «تعداد روستاها» از میزان پوشش متفاوتی برخوردارند. توجه به این نکته هم ضروری است که حتی در توسعه‌یافته‌ترین کشورها هم آمار 100درصدی پوشش اینترنت برای سکونتگاه‌های روستایی اتفاق نمی‌افتد؛ به‌عنوان مثال، 4درصد جمعیت آمریکا در ابتدای شیوع ویروس کرونا تحت‌پوشش اینترنت نبودند، اگرچه به‌نظر می‌رسد که اکنون این میزان کاهش یافته است. همچنین در زمان انتخابات آمریکا، کاملا هریس، معاون بایدن از معضلی با عنوان «تحت‌پوشش قرار نداشتن بخشی از دانش‌آموزان آمریکا» نام برد. امیر ناظمی، رئیس سابق سازمان فناوری اطلاعات در گفت‌وگو با همشهری معتقد است که بیش از 90درصد جمعیت روستایی از پوشش اینترنت 3G و 4G برخوردار هستند و علت آنکه بخشی از روستاها هنوز تحت‌پوشش نیستند، به عواملی چون شرایط جغرافیایی برمی‌گردد. به‌گفته او بخشی از فشارها به وزارت ارتباطات برای اماکنی صورت می‌گیرد که اصطلاحا ییلاقی هستند و جمعیت ساکن در آن ۲۰ خانوار به‌حساب می‌آید.

 می‌شود یک‌بار اینترنت روستایی را تعریف کنید؟ در زمانی که وزارت ارتباطات را ترک کردید چند درصد از روستاها تحت‌پوشش اینترنت بودند؟
وقتی از اینترنت روستایی صحبت می‌شود، به چند شاخص باید توجه شود؛ شاخص اول، تعریف روستاست. خیلی از اوقات ما در حوزه خدمات پایه‌ای، روستا را سکونتگاهی می‌دانیم که بالای 20خانوار داشته باشد. با این تعریف، ما حدود 40هزار روستا در کشور داریم که بیش از 90درصد آنها تحت‌پوشش اینترنت هستند اما اگر سکونتگاه‌های زیر 20خانوار را به آن اضافه کنیم، به عددی بین 70تا 75هزار روستا می‌رسیم. طبق ماده67 برنامه ششم توسعه، روستاهای بالای 20خانوار معیار محسوب می‌شود. علت آن هم این است که اغلب سکونتگاه‌های زیر 20خانوار سکونتگاه‌های ییلاقی، قشلاقی است. جالب است که برخی از فشارها که به وسیله بعضی از افراد، از جمله نمایندگان وارد می‌شود به‌خاطر ویلاهای شخصی است که در این مناطق وجود دارد. در حقیقت نماینده ممکن است اساسا نداند که آن سکونتگاه نوعی سکونتگاه تفریحی است و نه روستایی با جمعیت مستقر دائمی. بنابراین شاید اولویت بالایی برای پوشش سکونتگاه‌های زیر 20خانوار در شرایط فعلی کشور احساس نشود؛ چراکه ساکنان آنها فصلی و موقت هستند و منابع موجود نیز به‌شدت محدود است.

 در مورد پوشش روستاها، جمعیت اهمیت دارد یا تعداد؟
در مورد سکونتگاه‌های بالای 20خانوار به 2بخش باید توجه شود؛ بخش اول، میزان جمعیت و بخش دوم تعداد روستاها. درواقع ممکن است 20درصد روستاها از پوشش اینترنت برخوردار باشند اما ممکن است این میزان شامل 50درصد روستانشینان کشور باشد. بنابراین، زمانی که از پوشش 98درصدی صحبت می‌شود، منظور «جمعیت» روستاهای بالای 20خانوار است. دولت قبل بیش از 98درصد جمعیت روستایی را تحت‌پوشش اینترنت قرار داده است، درحالی‌که وقتی دولت فعلی از آمار 90درصدی صحبت می‌کند، این میزان مربوط به تعداد روستاهاست. اهمیت پوشش اینترنت هم، در میزان جمعیت است و نه تعداد روستا. نکته‌ای که در این میان وجود دارد این است که وقتی یک آنتن برای یک روستای بالای 20خانوار نصب می‌شود، ممکن است همان آنتن یک روستای زیر 20خانوار مجاور را هم تحت‌پوشش قرار دهد. همچنین نصب آنتن برای روستای کم‌جمعیت، از سوی اپراتور بخش‌خصوصی مقرون به صرف نیست. به همین علت بود که در سال‌های پیش از 1392هم اپراتورها تلاشی برای رساندن اینترنت به این روستاها نمی‌کردند.

 براساس این تعریف به‌نظر می‌رسد عملا زدن دکل برای اپراتورها به صرفه نباشد. بودجه توسعه اینترنت روستایی از چه منابعی تامین می‌شود؟
در دولت قبل یک تغییر ساختار در بودجه صورت گرفت. به این ترتیب که 3درصد از منابعی که قرار بود اپراتورها طبق پروانه به دولت برگردانند، نزد اپراتور باقی می‌ماند. آنها هم باید برحسب اولویت جمعیت و براساس طرح تعهد خدمات پایه(USO) که در واقع مدلی آزمون‌شده در سطح جهانی است، برای پوشش اینترنت هزینه می‌کردند. دولت به اپراتورها اعلام کرد که از این منبع 3درصد برای نصب آنتن هزینه کنند و از سهم دولت این میزان کسر می‌شد. قاعدتا در این حالت وزارت ارتباطات برای قیمت آنتن و نصب توافق می‌کرد و به مجریان USO که ایرانسل، همراه اول، ‌های‌وب و مخابرات بودند، گفته می‌شد که در کدام منطقه اتصال را برقرار کنند. به همین دلیل شاهد توسعه اینترنت روستایی طی ۶سال گذشته بودیم.

 چه میزان از جمعیت روستایی از اینترنت پرسرعت برخوردارند و مشکل اصلی روستاهای بدون پوشش در چیست؟
تقریبا بیش از ۹۰درصد جمعیت روستایی از پوشش اینترنت 3G و 4G برخوردار هستند. همچنین بخش عمده‌ای از آن 2درصد جمعیت که تحت‌پوشش قرار ندارند مربوط به استان سیستان‌و‌بلوچستان است که چند علت داشت؛ یکی از این دلایل شرایط جغرافیایی این استان است. در این منطقه شاهد سکونتگاه‌های کم‌جمعیت با فاصله‌های بسیار زیاد از یکدیگر هستیم. بنابراین همیشه اولویت‌های این مناطق به رده‌های پایین‌تر می‌رود؛ یعنی وقتی یک بودجه مشخص و محدود در اختیار دولت است، طبیعتا تحت‌پوشش قرار دادن سکونتگاه‌های با جمعیت بیشتر در اولویت قرار می‌گیرد. همچنین صرف‌نظر از جمعیت کم، هزینه کشیدن فیبر به روستاهای سیستان‌و‌بلوچستان، به‌علت فاصله زیاد بین آنها که گاهی به 100کیلومتر هم می‌رسد، رقم بالایی را شامل می‌شد. اکنون هزینه هر کیلومتر فیبر حدود 130میلیون تومان و هزینه آنتن بی‌تی‌اس هم حدود 4میلیارد است. بنابراین صرف چنین هزینه‌ای برای روستایی با 30خانوار مقرون به صرفه نیست. با این فرض اتصال هر خانوار در چنین روستاهایی حداقل ۶۰۰ میلیون تومان منابع دولتی نیاز دارد.