گردوتکانی مرگ‌بار در تویسرکان

فاطمه کاظمی-خبرنگار

هرسال «گردوتکانی» در شهرستان تویسرکان، به‌عنوان مهد تولید گردو در ایران، حوادث زیادی را به‌بار می‌آورد که مهم‌ترین دلیل آن، رعایت‌نکردن اصول ایمنی هنگام انجام این کار است. آخرین آمارهای اعلام شده ازسوی مسئولان استان نشان می‌دهد، از ابتدای آغاز فصل گردوتکانی در سال‌جاری، که به چند هفته هم نمی‌رسد، 66نفر گرفتار حادثه شده‌اند که 2نفر از آنان فوت کرده‌اند و تعدادی نیز قطع‌نخاع شده‌اند. پرداخت حق‌الزحمه یک میلیون‌تومانی برای یک روز گردوتکانی، بخش‌ قابل‌توجهی از بیکاران تویسرکان را که بیشتر آنان جوان هستند، به انجام کاری وسوسه می‌کند که تخصصی درآن ندارند؛ موضوعی که سبب می‌شود تعداد زیادی از آنان سلامت و حتی جان خود را از دست بدهند. این‌درحالی‌است که گردوتکانی یک کار تجربی و البته تخصصی است که تویسرکانی‌ها از ابتدای کودکی با آن بزرگ می‌شوند و آن را می‌آموزند، اما این روزها بیشتر گردوتکانان، غیرتویسرکانی و البته غیرمتخصص و بی‌تجربه هستند.

آمارهای تأمل برانگیز
رئیس اورژانس پیش‌بیمارستانی شهرستان تویسرکان دراین زمینه به خبرنگارهمشهری می‌گوید: از ابتدای فصل گردوتکانی تاکنون، 66نفر دراین زمینه دچار حادثه شده‌اند که ۲نفر براثر سقوط از درخت گردو دراین شهرستان جان باختند. این‌درحالی‌است که حدود ۷۰درصد از مصدومان، حدود ۴۰سال سن دارند. «امین مالمیر» اظهار می‌کند: مأموریت‌های انجام شده ازسوی اورژانس تویسرکان و زمان تماس افراد، حاکی از این است که بیشترین میزان این حادثه در ساعت‌های ابتدایی روز و به‌دلیل آماده نبودن بدن و هنگام غروب آفتاب، به‌دلیل خستگی گردوتکان، رخ داده‌است. وی اعتیاد برخی از افراد گردو تکان، سن بالا و داشتن بیماری‌های زمینه‌ای ازجمله بیماری‌های دیابتی و قلبی را از دلایل بالا بودن آمار سقوط از درختان گردو در تویسرکان می‌داند و می‌افزاید: سال‌گذشته نیز حدود 130نفر در جریان گردوتکانی دچار حادثه شدند که اکنون تعدادی از آنان دارای ضایعه نخاعی هستند.

نقش محوری تجربه و تخصص
«امیدعلی سوری» یک باغ‌دار تویسرکانی است که بیش‌از 50سال از عمرش را در جوانی روی شاخه‌ها و هم‌اکنون زیردرختان گردو گذرانده‌است. او درباره ریشه تداوم چرخه مرگ و میر در زمینه گردو تکاندن، باوجود گسترش تکنولوژی و روش‌های نوین چیدن محصول، می‌گوید: در گذشته افراد از کودکی بالای درخت می‌رفتند و هرسال با رشد درخت، توانایی و شناخت آنان از درخت‌شان بیشتر می‌شد. وی می‌افزاید: آنان به تجربه می‌دانستند که کدام درخت شاخه سستی دارد یا کدام شاخه قوت‌دار است و براین اساس شیوه حرکت خود روی درخت را تنظیم می‌کردند. در گذشته افراد با تجربه از بالای درخت شروع به تکاندن گردو می‌کردند تا به پایین برسند و این‌گونه بود که سال به سال براثر هم‌زیستی با باغ‌شان شناخت کافی از چگونگی برداشت گردو داشتند.سوری ادامه می‌دهد: درچنین شرایطی افراد بومی در گذر زمان به گردوتکان‌های متبحری تبدیل می‌شدند که ضمن حفظ درخت و ریشه‌اش از آسیب روش‌های صنعتی، با‌ کم‌ترین حادثه‌ای محصول‌شان را برداشت می‌کردند و اشتغال دائم و درآمد مناسبی هم داشتند؛ موضوعی که درسال‌های اخیر کم‌تر به‌چشم می‌خورد. وی عنوان می‌کند: امروزه به‌دلیل گسست نسلی و مهاجرت جوانان به شهرهای بزرگ، عملا نیروی بومی روی درخت‌های گردو دیده نمی‌شود. بیشتر باغ‌داران یک سال زحمت باغ‌شان را می‌کشند و فصل برداشت به دلیل همین خطرات باغ را به غیربومی‌ها اجاره می‌دهند. این باغ‌دار تویسرکانی اضافه می‌کند: نتیجه گسترش مهاجرت به مرکز استان و شهرهای دیگر کشور، خالی‌شدن شهر از نیروهای جوان، کمرنگ شدن کشاورزی و باغ‌داری دراین منطقه، گرایش به مشاغل کاذب و بیکاری پنهان و درنهایت حضور کارگران کارنابلد و غیربومی است که برای کسب درآمد قابل‌توجه روزی یک میلیون‌تومان، بدون آموزش کافی بالای درخت گردو می‌روند و حوادث ناگواری را رقم می‌زنند.

راهکارهای کاهش حوادث
اینها درحالی‌است که یک باغ‌دار بازنشسته تویسرکانی ضمن اشاره به ویژگی‌های درخت گردو، برای کاهش این‌گونه حوادث به عوامل مهمی اشاره می‌کند و می‌گوید: درخت گردو «آفتاب‌دوست» است که رشد زیادش هم گواهی براین موضوع محسوب می‌شود و شاخه‌ها برای نور زیادتر، رشد طولی بیشتری دارند. این موضوع در کنار شیوه سنتی کاشت درختان در فاصله کم از یکدیگر، سبب ازدحام درختان و بلندی بیش‌ازحد آنها می‌شود و از رشد افقی شاخه‌ها جلوگیری می‌کند. «رسول سوری» می‌افزاید: این درحالی‌است‌که به‌عنوان مثال در روسیه در متراژهای مشخص، تعداد محدود ‌و استانداردی درخت گردو می‌کارند و این شیوه سبب ایجاد فضای بیشتر درخت برای رشد افقی شاخه‌ها و جلوگیری از بلند شدن بیش‌ازحد درختان می‌شود که این موضوع سبب سهولت در برداشت محصول، جلوگیری از سرمازدگی و همچنین کاهش مخاطرات انسانی برداشت گردو می‌شود. وی ادامه می‌دهد: با اصلاح شیوه باغ‌داری ازسوی باغداران تویسرکانی از یک‌سو و ارائه آموزش‌های صحیح به نیروهای بومی و غیربومی ازسوی دیگر، می‌توان سنت قدیمی کردوتکانی را حفظ کرد؛ سنتی که می‌تواند زمینه‌ساز گسترش پیوندهای خانوادگی در دوران جدید و همچنین حفظ نیروهای جوان در تویسرکان شود.

مشکلات بیمه‌ای
«سلمان سوری» باغ‌دار دیگری است که به مشکلات موجود در زمینه بیمه گردوتکانی اشاره می‌کند و می‌گوید: در تویسرکان حدود 10 تا 15هزار باغ‌دار گردو حضور دارند که از میان آنها درنهایت حدود 300نفر زیرپوشش بیمه گردوتکانی هستند. وی می‌افزاید: دلیل استقبال سرد باغ‌داران از بیمه، هزینه بالای این نوع بیمه برای هر فرد است و معمولا باغ‌داران چنین می‌پندارند که صرفه اقتصادی ندارد که کارگران خود را بیمه کند. سوری ادامه می‌دهد: ازسوی دیگر تعداد اندک بیمه‌های پوشش‌دهنده گردوتکانی نیز در استقبال کم باغ داران از بهره‌مندی از مزایای بیمه دراین زمینه موثر بوده‌است. حوادث گردوتکانی به‌دلیل خسارت‌های سنگینی که به‌همراه دارد، پوشش دهی آن برای بیمه‌ها نیز صرفه اقتصادی ندارد و اگرهم این فعالیت را زیرپوشش قرار دهند با تأکید بر رعایت نکاتی مانند استفاده از کمربند و کلاه ایمنی است؛ مواردی که کم‌تر گردوتکانی آنها رعایت می‌کند، چون کار را بسیار سخت‌تر می‌کند. این باغ‌دار جوان تویسرکانی بر ضرورت حمایت بیش‌ازپیش سازمان جهاد کشاورزی استان برای بیمه کشاورزان و گردو‌تکان‌ها تأکید می‌کند و معتقد است: اگر شرایط آسان‌تری برای بیمه کردن باغ‌داران و کارگران فراهم بود، شاهد مشکلات کنونی نبودیم و حتی درصورت بروز چنین حوادثی، خانواده‌ها دچار مشکلات عدیده‌ای نمی‌شدند.

روش سنتی یا صنعتی؟
سوری که کودکی‌اش را با بالارفتن از درخت‌های گردو گذرانده‌است، می‌گوید: تاکنون 2بار از درخت گردو افتاده‌ام که خوشبختانه دچار حادثه جبران‌ناپذیری نشدم، اما هرسال شاهد بروز چنین اتفاق‌های تلخی برای بستگانم هستم؛ اتفاقی که منجر به قطع نخاع و یا حتی مرگ فرد می‌شود و در هر 2صورت همه مسئولیت متوجه باغ‌داری است که فرد را به‌کار گرفته است. وی ادامه می‌دهد: 2‌روش برای گردوتکانی وجود دارد؛ در روش سنتی فرد با نیزه چوبی بعضا 2متری، متناسب با قد و جثه خودش، بالای درخت می‌رود و با تکیه بر درخت و حفظ آزاد بودن حرکت، با هر 2دستش به تکاندن گردو می‌پردازد. در نوع دوم که شیوه صنعتی است، با استفاده از تراکتور، شاخه‌ها و تنه درخت را تکان می‌دهند تا گردوها بریزد که هزینه زیادی صرف اجاره تراکتور و کارگر آن می‌شود. سوری عنوان می‌کند: روش صنعتی به‌دلیل آسیب زیاد به ریشه و حتی شکستن شاخه‌های درخت، عمدتا مقرون به‌صرفه نیست و باغ‌دار ترجیح می‌دهد از روش سنتی برای برداشت محصولش استفاده کند، چراکه با این روش محصول درخت در سال بعد به میزان قابل‌توجهی کم می‌شود و حتی ممکن است اصلا بار ندهد.