ریه‌های شرق ایران مملو از گردوغبار است

محمدصادق‌خسروی‌علیا- خبرنگار

گزارش‌ها، آمارها و نقشه‌های هواشناسی در هفته‌های اخیر نشان می‌دهد، خیزش گردوغبار در مناطق شرق کشور شدت گرفته و براساس آخرین گزارش هواشناسی خیزش گردو خاک پدیده غالب هواشناسی در چند روز آینده در شرق کشور به‌ویژه شمال سیستان و خراسان جنوبی خواهد بود. مدیرکل محیط‌زیست خراسان رضوی نیز اعلام کرده است که سالانه ۲۱۹هزار تن خاک از محل کانون‌های گردوغبار داخلی وارد هوای این استان شده و در معرض تنفس ساکنان این استان قرار می‌گیرد. از سوی دیگر آخرین بررسی‌های انجام شده از سوی سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری نشان می‌دهد هم‌اکنون ۳۰کانون تحت‌تأثیر فرسایش بادی در خراسان رضوی وجود دارد که وسعت آنها طی سال‌های گذشته ۲برابر شده و اکنون ۲۲شهرستان استان را درگیر کانون‌های گردوغبار کرده است.
تورج همتی، مدیرکل محیط‌زیست خراسان رضوی می‌گوید: سطح کنونی مناطق بحرانی زیر تأثیر فرسایش بادی در خراسان رضوی بیش از یک‌میلیون‌و۲۰۰هزار هکتار است و حال آنکه قبل از این ۷۵۰هزار هکتار بوده است. همتی براساس مطالعات منشأیابی انجام شده در حوزه کانون‌های گردوغبار درگفت‌وگو با ایرنا این‌طورتحلیل کرده که این کانون‌ها پراکنش بالایی در استان دارند اما کانون‌های بحرانی استان در شهرستان‌های سبزوار، گناباد، رشتخوار، خواف و تایباد است که 2.5میلیون هکتار از مجموع 3.3میلیون هکتار عرصه‌های تحت‌تأثیر فرسایش بادی خراسان رضوی را شامل می‌شوند.
این روزها هوای سیستان و بلوچستان هم در محاصره گردوغبار گسترده است. براساس گزارش‌های هواشناسی سیستان و بلوچستان، گردوغبار گسترده به‌واسطه وزش بادهای ۱۲۰روزه در شمال این استان، غلظت ذرات معلق در هوای شهر زاهدان را به ۱۰برابر حد مجاز رسانده و بیشینه غلظت غبار در زاهدان به ۱۴۸۱میکروگرم بر مترمکعب
رسیده است.

نواحی شرقی وتالاب‌های خشکیده کانون اصلی ریزگردها
براساس اطلاعات پایگاه اطلاع‌رسانی Dust forecast  که مرجع جهانی اطلاعات ریزگردهاست، کانون‌های ریزگرد ایران که در سال1400 هوای برخی شهرهای کشور را تحت‌تأثیر خود قرار دادند، شامل کانون‌های ریزگرد جنوب غربی، نواحی مرزی شرق، جنوب‌شرقی و شمال شرقی بودند. یعنی ریزگردهای بهاری اخیر کشور منشأ داخلی و محلی داشتند و نگران‌کننده آنکه ریزگردها حتی به برخی مناطق کوهستانی نیز به‌دلیل خشکیدگی بستر رودخانه‌ها و آبرفت‌ها راه یافتند. البته کانون دشت‌های غربی کشور عراق نیز مانند هر سال در وسعت و شدت ریزگردها مؤثر بوده است.
معاون محیط‌زیست انسانی سازمان حفاظت محیط‌زیست، دلیل ۴۰درصد کانون‌های بحرانی گردوخاک در کشور را تالاب‌های خشک شده می‌داند و دراین باره گفته است به‌دنبال این هستیم که با همکاری وزارت نیرو نیاز آبی تالاب‌هایی که منشا گردوغبار هستند را مشخص کنیم و وزارت نیرو نیز متعهد به تامین نیاز آبی شود. مسعود تجریشی البته به ایسنا می‌گوید: «وسعت کانون‌های خارجی گردوغبار نیز ۳۵۰میلیون هکتار است و به‌دنبال آن هستیم با همکاری وزارت امور خارجه همراه با کشورهای منطقه ائتلاف مدیریت این کانون‌ها را تشکیل دهیم. درحال حاضر تفاهمنامه‌های چندجانبه با برخی کشورهای منطقه داریم. اما قصد داریم یک برنامه منطقه‌ای برای مدیریت کانون‌های گردوغبار داشته باشیم.»
‌مجتبی یوسفی، سخنگوی فراکسیون شوراها و مدیریت شهری و روستایی مجلس نیز اخیرا گفته است که خشکسالی شدید امسال و کاهش بارندگی، خطر 350میلیون هکتار منطقه غبارخیز کشورهای همسایه را برای کشور ایران تشدید می‌کند که وسعت گردوغبار خارجی، به‌طور میانگین ۱۵۰میلیون تن غبارخیزی دارند.
این کارشناس محیط‌زیست با اشاره به کانون‌های ریزگرد می‌گوید: «این کانون‌ها هم داخلی و هم خارجی است. در واقع مناطق بیابانی، خشک و نیمه‌خشک فاقد پوشش گیاهی و رطوبت سطحی که ذرات غبار را تولید می‌کنند، کانون‌های ریزگردها هستند. کانون‌های داخلی که بیابان‌ها و دشت‌ها یا تالاب‌های خشک را شامل می‌شود و کانون‌های خارجی عمدتا مناطق بیابانی عراق، سوریه و اردن و عربستان است.»

وسعت کانون‌های داخلی گردوغبار، 6/34میلیون هکتار
علی‌محمد طهماسبی بیرگانی، دبیر ستاد ملی مقابله پدیده گردوغبار چندی پیش با تأکید بر اینکه امسال از نظر انتشار گردوغبار سال سختی پیش‌رو خواهیم داشت، به پانا گفت: «امسال زودتر از سال‌های گذشته گردوغبار شروع شده و یک علت آن می‌تواند تفاوت بارش طی 2سال گذشته با امسال باشد اما امسال سال سخت‌تری خواهد بود.» او در پاسخ به این سؤال که وسعت کانون‌های داخلی گردوغبار چقدر است، گفت: «طبق آخرین اقدامی که در سال98 برای منشایابی گردوغبار داخلی انجام شد، حدود 34.6میلیون هکتار سطح کانون‌های داخلی است که با شدت‌های خیلی کم تا خیلی شدید در 22استان پراکندگی دارند.»
به‌گفته کارشناسان رد سال‌جاری کانون‌های ریزگرد در نواحی شرقی کشور، سیستان و بلوچستان و خراسان جنوبی و رضوی به‌شدت فعال شده است. طبق آخرین آمار‌ها میزان حد مجاز برای ریزگردهای معلق در هوا ۱۵۰میکروگرم بر مترمکعب است. این در حالی است که در تیر‌ماه گذشته غلظت ذرات غبار با اندازه ۱۰میکرون در هوای سیستان و بلوچستان به ۷۸۶۴میکروگرم بر مترمکعب یعنی ۵۱برابر حد مجاز رسید.
همچنین طبق آخرین آمار محیط‌زیست خراسان رضوی، سطح کنونی مناطق بحرانی زیر تأثیر فرسایش بادی در خراسان رضوی بیش از یک‌میلیون‌و۲۰۰هزار هکتار است و حال آنکه قبل از این ۷۵۰هزار هکتار بوده است.
درحالی‌که ریه‌های نواحی شرقی کشور از گردوغبار پر شده، علی‌محمد طهماسبی بیرگانی، دبیر ستاد ملی مقابله پدیده گردوغبار، اقدامات این ستاد را در سال‌جاری اینطور شرح می‌دهد: «یکی از تدابیری که امسال در دستور کار قرار گرفته است، به همه استان‌ها اعلام شد که شرایط هشدار را جدی بگیرند و بحث‌های مربوط به پیشگیرانه بودن را در اولویت قرار دهند. از طرفی تمام اقداماتی که باید به‌صورت روتین توسط دستگاه‌های مختلف انجام شود، در حال پیگیری است. همچنین برنامه‌های مدیریت و مهار گردوغبار در سال1400 در دست انجام است اما اقدامات اجرایی همیشه زمان‌بر است و الزاما شاید در سطح گسترده نتوان اقدامات مقابله‌ای انجام داد و باید بر مدیریت پدیده و سازگاری توجه کرد.»