انسانیت نسبت به دیگران

هدا عربشاهی ـ روزنامه‌نگار

اعتماد یکی از عناصر اساسی سرمایه اجتماعی و یکی از عوامل اصلی در حفظ نتایج رفاه، ازجمله توسعه اقتصادی است. تاکنون مطالعات بسیاری درخصوص نظریه سرمایه اجتماعی انجام شده که همگی ثابت کرده‌اند اعتماد اجتماعی عامل مهمی در تسهیل همکاری سیاسی‌-اجتماعی میان مردم است و مزایای زیادی عرضه می‌کند؛ برای‌مثال افرادی که از سطح بالای اعتماد اجتماعی برخوردارند، از نظر جسمی و روانی در شرایط بهتری نسبت به دیگران قرار‌دارند. همچنین سازمان‌هایی که در جامعه از اعتماد بالا یا از روابط تعاملی قابل‌اعتماد برخوردارند، عملکرد اقتصادی بالاتری را نشان می‌دهند. از سوی دیگر، جوامع با سطح اعتماد بالاتر نرخ بزهکاری کمتری دارند و دولت‌هایی که بین شهروندان‌شان اعتماد بالاتری کسب کرده‌اند علاقه‌مندی بیشتری دارند که به توسعه اقتصادی و ثبات دمکراتیک دست یابند.

فرانسیس فوکویاما، استاد اقتصاد سیاسی بین‌الملل در دانشگاه جان هاپکینز، در کتابش باعنوان «اعتماد؛ فضایل اجتماعی و ایجاد شکوفایی» می‌نویسد: «اعتماد انتظاری است که درون جامعه‌ای متشکل از رفتارهای منظم، صادقانه و همکاری بر اساس هنجارهای مشترک بین اعضای آن جامعه ایجاد می‌شود.» برای سنجش بهتر سطح اعتماد مردم در کشورهای مختلف، مؤسسه گالوپ همه‌ساله نظرسنجی‌هایی را در سطح بین‌المللی اجرا می‌کند. یکی از سؤال‌های معروف این نظرسنجی این است که آیا احتمال دارد همسایه، غریبه‌ای در خیابان یا پلیس با دیدن اشیای قیمتی یا کیف پولی که شما گم‌ کرده‌اید آن را به شما بازگرداند؟ پاسخ به این پرسش تقریبا همه‌ساله ثابت است و نشان می‌دهد که مردم اکثر کشورها در درجه اول به پلیس و بعد به همسایه و در مرحله آخر به غریبه‌ها اعتماد می‌کنند. سؤال دیگری که در این نظرسنجی مطرح می‌شود میزان کمک مادی و معنوی به غریبه‌هاست. بنابراین، می‌توان نتیجه گرفت که اعتماد رفتاری دوسویه است که اعتماد به بیگانه برای تقاضای کمک و اعتماد به بیگانه برای عرضه کمک را شامل می‌شود. بخشی از «نظرسنجی چشم‌انداز جهانی» مؤسسه گالوپ در سال2020 که بین افراد بالای 15سال در 114 کشور انجام شد و در مجموع بیش‌از 121هزار مصاحبه‌شونده را دربرگرفت درباره مردمی است که سال گذشته به غریبه‌ها کمک کرده‌اند. نتایج  این بخش نشان می‌دهد که از 10کشوری که بیشترین کمک را به غریبه‌ها عرضه کرده‌اند 6کشور در آفریقا قرار دارند. این رفتار در کشورهایی که در شمار کم‌توسعه‌یافته‌ترین کشورهای جهان هستند می‌تواند نتیجه فلسفه اوبونتو باشد. اوبونتو، گونه‌ای از فلسفه اخلاق است که در زبان‌های آفریقایی به‌معنی «انسانیت نسبت به دیگران» است بر وابستگی‌ها و روابط میان مردم تمرکز دارد. اوبونتو را می‌توان توانایی فرهنگ آفریقایی در ابراز عطوفت متقابل و انسانیت متقابل با هدف ایجاد و حفظ جامعه برپایه عدالت و مراقبت متقابل با وجود تمام مشکلات اقتصادی دانست. بر اساس این رده‌بندی به‌ترتیب مردم کشورهای نیجریه، کامرون، عراق، گرجستان، زامبیا، کنیا، اوگاندا، مصر، تاجیکستان و جمهوری دومنیکن بیشترین کمک را به هم‌نوعان عرضه کرده‌اند. این‌درحالی‌است که مردم کشورهای هنگ‌کنگ، ایسلند، هلند، ایتالیا، اسلوانی، فرانسه، سوییس، کره‌جنوبی، بلژیک و ژاپن کمترین کمک معنوی را به انسان‌های دیگر ارائه کرده‌اند و به‌ترتیب با کسب رتبه‌های 105تا 114در انتهای جدول ایستاده‌اند. البته در مورد کمک‌های مالی و خیریه وضعیت فرق دارد و کشورهای اندونزی، میانمار، استرالیا، تایلند، انگلستان، ایسلند، هلند و بحرین بین 10رتبه برتر حضور دارند. ایران در مقوله کمک معنوی به هم‌نوع در رتبه 38، در مقوله کمک‌های مادی و خیریه در رتبه 23و در انجام فعالیت‌های داوطلبانه در رتبه 92 از بین 114کشور قرار دارد.

میزان اعتماد بین‌فردی در جهان
گزارش «نظرسنجی ارزش جهانی» بین سال‌های 1993 تا 2015 نشان می‌دهد که بیش ‌از 60درصد از مردم کشورهای نروژ، سوئد و فنلاند معتقدند که می‌توان به مردم اعتماد کرد،  این ‌در حالی است که فقط 10درصد از مردم کشورهای کلمبیا، برزیل، اکوادور و پرو اعتماد به دیگران را باور دارند.

سوئد
 داده‌های مرکز آمار اروپایی یوروستات و نظرسنجی ارزش جهانی نشان می‌دهد که سوئد یکی از کشورهایی است که بالاترین سطح اعتماد بین‌فردی را در سطح جهانی دارد. همچنین برپایه نتایج مؤسسه SOM که سازمان تحقیقاتی مستقلی در دانشگاه گوتنبرگ سوئد است، اعتماد بین‌فردی در این کشور علاوه‌ بر اینکه بسیار بالاست بلکه در مدت حدود20سال ثابت مانده است و سهم کسانی که اعتماد کمی به دیگران دارند از 9درصد سال1996 به 10درصد سال2015 رسیده، سهم کسانی که اعتماد متوسطی به دیگران دارند از 27درصد سال1996 به 28درصد در سال2015 افزایش یافته و سهم کسانی که اعتماد بالایی به دیگران دارند از 58درصد سال1996 به 60درصد در سال2015 رسیده است.

چین
 مردم کشور چین هم در شمار مردمی هستند که بیشترین اعتماد بین‌فردی را به همدیگر دارند. به‌طوری‌که 59.4درصد از مردم این کشور در سال1993 به دیگران اعتماد داشتند که این رقم در سال2014 به 62.6درصد رسید.

آمریکا
 نتایج نظرسنجی‌ای که مؤسسه پژوهشی پیو در سال2019 در آمریکا انجام داد حاکی از آن است که بسیاری از آمریکایی‌ها از میزان اعتمادی که شهروندان به یکدیگر دارند نگران هستند. به‌طوری‌که 71درصد از شرکت‌کنندگان در این نظرسنجی معتقدند که اعتماد بین‌فردی در 20سال اخیر کاهش یافته است درحالی‌که 22درصد بر این باورند که آمریکایی‌ها به همان اندازه نسل قبل به همدیگر اعتماد دارند و 7درصد هم فکر می‌کنند اعتماد بین‌فردی نسبت به قبل افزایش یافته است. بین کسانی که با کاهش سطح اعتماد موافق‌اند 49درصد علت کاهش سطح اعتماد را در این‌مسئله می‌دانند که دیگر مردم به‌اندازه گذشته قابل‌اعتماد نیستند درحالی‌که 21درصد از آنها معتقدند که حتی اگر مردم مثل قبل قابل‌اعتماد باشند به‌طورکلی سطح اعتماد در کشور کاهش یافته است. در مجموع، 43درصد از کسانی که فکر می‌کنند اعتماد بین‌فردی رو به زوال است دلیل آن را نوعی بیماری اجتماعی می‌دانند که می‌تواند رفتارهای مضر اجتماعی ازجمله انزوا و تنهایی برخی از شهروندان (14درصد)، رفتارهای مضر شخصی از جمله طمع و عدم‌صداقت (11درصد) و افزایش ناهنجاری‌هایی چون جرم، خشونت، مواد‌مخدر و کلاهبرداری(9درصد) را شامل شود. در مورد شهروندان آمریکایی کاهش سطح اعتماد بین‌فردی نسبت به نسل قبل می‌تواند درست باشد زیرا نتایج نظرسنجی عمومی اجتماع (GSS) که بین سال‌های 1972تا 2014 انجام شد هم نشان می‌دهد که در مدت 40سال سطح اعتماد مردم به همدیگر از 45.7درصد به 30.7درصد رسیده است.

آلمان
 این کشور یکی از موارد جالب‌توجه در میزان اعتماد بین‌فردی را ثبت می‌کند. به‌طوری‌که نرخ اعتماد مردم به یکدیگر در آلمان درمدت حدود یک‌دهه تقریبا ثابت و 32.1درصد در سال 1998و 31.8درصد  در سال 2009 بوده است اما بین سال‌های 2009تا 2014 با خیز قابل‌ملاحظه‌ای مواجه شده و به بیش‌از 42درصد رسیده است.