16.42مترمربع؛ سرانه فضای سبز تهران

مرضیه ثمره حسینی ـ روزنامه نگار

فضای سبز مناسب اثر بسیاری بر ارتقای کیفیت زندگی ساکنان یک شهر دارد و ارتباط مستقیمی بین سلامت جسمی و آرامش روان شهروندان با میزان دسترسی به فضای سبز وجود دارد. کرونا این نسبت را بیشتر کرد و انسان‌های گریزان از فضاهای سرپوشیده و بسته به‌دنبال فضای سبزی می‌گردند که دمی در آن بیاسایند و دوستان و عزیزان خود را نیز با خیال راحت‌تری در فضای باز ملاقات کنند. اهمیت فضای سبز در شهر پرترافیک و آلوده تهران چندین برابر است و فضای سبز از ارکان ضروری شهری محسوب می‌شود. به‌گفته مدیرعامل سازمان بوستان‌ها و فضای سبز شهر تهران، تعداد بوستان‌های پایتخت هم‌اکنون به‌صورت تجمیعی بیش از 2هزار و 300بوستان است. درباره سرانه فضای سبز کنونی شهر تهران و اقداماتی که در جهت توسعه این سرانه انجام شده است، با مهندس علی‌محمد مختاری گفت‌وگو کرده‌ایم.



سرانه کنونی فضای سبز شهر تهران چقدر است و چقدر با استانداردهای تعیین‌شده داخلی و بین‌المللی فاصله دارد؟
تعیین سطح و سرانه کاربری فضای سبز در ایران، تاکنون عمدتاً براساس استانداردهای مورد استفاده کشورهای دیگر بوده، حال آنکه تعیین سرانه فضای سبز تا حد زیادی بستگی به‌خصوصیات زیست اقلیمی (بیوکلیماتیک) منطقه و شهر دارد. بر این مبنا باید گفت سرانه فضای سبز در یک شهر کویری یا یک شهر بزرگ مثل تهران نمی‌تواند شرایطی همانند یک شهر ساحلی استان مازندران داشته باشد. براساس مطالعات و بررسی‌های وزارت راه و شهرسازی، سرانه متعارف و قابل‌قبول فضای سبز شهری در شهرهای ایران بین 7تا 12مترمربع برای هر نفر است که در مقایسه با شاخص تعیین‌شده از سوی سازمان ملل (20تا 25مترمربع هر نفر) رقم کمتری است. مطالعات طرح جامع شهر تهران، سرانه استاندارد فضای سبز شهری برای هر نفر در پایتخت را معادل ۱۰ مترمربع مشخص کرده، اما قانون هوای پاک که در سال ۹۶ به تصویب هیأت دولت رسیده، سرانه فضای سبز شهری برای هر نفر در شهرهای بالای ۵۰ هزار نفر جمعیت را معادل ۱۵ مترمربع تعیین کرده است.
درباره سطح استاندارد فضای سبز شهری، از آنجا که این شاخص با استناد به ویژگی‌های اقلیمی و جغرافیایی هر شهر به‌طور متفاوت تعریف می‌شود امکان تعیین استانداردهای قابل‌قبول واحدی برای کشورها و مناطق مختلف عملاً وجود ندارد. حتی نمی‌توان در گستره یک کشور نیز میزان استاندارد مشخصی از فضای سبز را برای شهرهای مختلف آن پیشنهاد کرد. 
خوشبختانه با اقدامات و برنامه‌ریزی‌های انجام‌شده توسط این سازمان در زمینه توسعه بوستان‌ها و قطعات فضای سبز، سرانه فضای سبز شهر تهران هم‌اکنون به‌طور متوسط بالغ بر 16.42مترمربع است. شایان توجه است که سرانه فضای سبز در شهر تهران تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی تنها حدود یک مترمربع بوده. تعداد بوستان‌های شهر تهران نیز از 75بوستان در سال 57 به بیش از 2هزار و 300بوستان در سال‌جاری رسیده. هم‌اکنون، مساحت تحت پوشش جنگل‌کاری‌های برون‌شهری تهران نیز از 2هزار و 937هکتار در سال 57 به 43هزار و 852هکتار رسیده است.

آمار سال‌های پیش نشان می‌دهد که وضعیت مناطق مرکزی و فرسوده تهران ازجمله مناطق 7، 11و 12 از نظر فضای سبز مناسب نیست و شهروندان ساکن این مناطق از ضعف فضای سبز در محلات خود اظهار نارضایتی می‌کنند. هم‌اکنون وضعیت رتبه‌بندی مناطق مختلف پایتخت از نظر فضای سبز چگونه است؟ کدام مناطق وضعیت مناسبی دارند و کدامیک در رتبه‌های آخر جدول سرانه فضای سبز هستند؟
در برخی از مناطق پایتخت سرانه فضای سبز کمتر و در برخی دیگر این شاخص بالاتر از میانگین سرانه تعریف‌شده در شهر است. بررسی‌ها نشان می‌دهد در مناطقی همچون 10، 17، 7، 8، 11و 12به دلایلی مانند بافت فشرده و متراکم مسکونی و ریزدانه شهری، کمبود پهنه G (پهنه سبز و باز عمومی و خصوصی) و هزینه سنگین تملک عرصه‌ها برای توسعه فضای سبز، مدیریت شهری در زمینه توسعه سرانه فضای سبز با مشکل مواجه است. هم‌اکنون از میان مناطق بیست‌ودوگانه شهر تهران، منطقه ۱۰ با حدود 2.64مترمربع سرانه فضای سبز برای هر شهروند در رتبه آخر و منطقه ۲۲ با داشتن سرانه بیش از 62متر در رتبه نخست برخورداری از سرانه فضای سبز قرار دارد.

ارتقای فضای سبز از مهم‌ترین مأموریت‌های برنامه پنج‌ساله سوم شهرداری و سند چشم‌انداز شهر ‌تهران لحاظ شده. با توجه به چنین برنامه‌ها و تأکیداتی، چه اقداماتی به‌منظور توسعه سرانه فضای سبز در این دوران مدیریت شهری انجام شده و چه اقداماتی در دست انجام است؟
مطابق با اهداف برنامه پنج‌ساله سوم شهرداری تهران، قرار است سرانه فضای سبز شهری در سال ۱۴۰۲ (سال پایانی اجرای برنامه) به 16.66مترمربع به ازای هر شهروند تهرانی برسد. خوشبختانه طی 4سال گذشته اقدامات خوبی در جهت توسعه فضای سبز و بهینه‌سازی زیرساخت‌های آن صورت گرفته، از جمله:
  احداث 91بوستان از سال 96 تاکنون به مساحت 154.6هکتار؛
 افزایش میزان سرانه فضای سبز از 16.07مترمربع در سال 96 به 16.42مترمربع تا پایان سال 1399؛
 مساحت فضای سبز پیراشهری طی این دوره با افزایش 4هزار و 720هکتار و اولویت اجرا در دامنه جنوبی البرز به 43هزار و 852هکتار رسیده که در نتیجه آن سرانه کمربند سبز از 22.5 به 25مترمربع رسیده است؛
 میزان آب مصرفی در فضای سبز از پساب تصفیه‌شده از 2میلیون مترمکعب در سال به 7میلیون مترمکعب ارتقا یافته است که به‌زودی با بهره‌گیری از پساب تصفیه‌خانه اکباتان و شهرک غرب به 14میلیون مترمکعب در سال افزایش می‌یابد؛
 با افزایش مساحت فضای سبز تحت پوشش شبکه آبرسانی به میزان هزار و 431هکتار از سال 96 تاکنون این عدد به 9هزار و 445هکتار و در نتیجه آن توسعه شبکه آبیاری تحت فشار به 66درصد از سطح فضای سبز رسیده است؛
 هوشمندسازی فرایندها و فعالیت‌های مرتبط با فضای سبز ازجمله اجرای سیستم‌های هوشمند آبیاری که فاز اول آن هوشمندسازی چاه‌های آب با استفاده از کنتورهای هوشمند بوده است؛
  احیا و کاشت 3هزار و 440 اصله درخت 10تا 12ساله با محیط بُن (قطر تنه درخت) بالای 50سانتی‌متر در چهار فاز به‌منظور ساماندهی و احیای درختان چنار خیابان ولیعصر؛
  تملک 21قطعه از اراضی مشجر و باغ‌ها و تبدیل آن به بوستان عمومی؛
 کاهش تعداد محلات فاقد بوستان از 17محله در سال 96 به 8محله در سال‌جاری؛
 در چارچوب اهداف شبکه آب خام، طی سال‌های 96 تاکنون به‌منظور ایجاد پشتوانه مناسب برای آبیاری فضای سبز در شرایط خاص و بحرانی و ذخیره نزولات آسمانی و روان‌آب‌های سطحی با احداث 219مخزن، تعداد مخازن موجود به 645مورد افزایش یافته و گنجایش آنها نیز با افزایشی معادل 420هزار مترمکعب به گنجایش یک‌میلیون و 60هزار مترمکعب رسیده است.

چشم‌انداز پیش روی تهران در این بخش چگونه است؟ آیا تهران به‌معنای واقعی کلمه به پایتخت سبز قابل تبدیل است؟
سازمان بوستان‌ها و فضای سبز شهر تهران به‌عنوان متولی فضای سبز و برنامه‌ریز اصلی در این مقوله سعی کرده با استفاده از نظرات متخصصان و صاحب‌نظران، تشکل‌های مردمی، استارت‌آپ‌ها، دانشگاه‌ها و مراکز علمی و با بهره‌گیری از تکنولوژی روز و بومی، حفظ، نگهداری و توسعه فضای سبز را به‌عنوان یک شاخص اساسی توسعه پایدار شهر تهران به مرحله اجرا درآورد. بدون شک افزایش جنگل‌کاری‌های برون‌شهری در قالب طرح کمربند سبز، توسعه بوستان‌ها، افزایش فضای سبز حاشیه بزرگراه‌ها و در نهایت رشد سرانه فضای سبز علاوه بر ایجاد حس سرزندگی در میان ساکنان هر محله و منطقه می‌تواند اقدام مکمل مهمی در جهت کاهش عوارض آلودگی هوا و شکل‌گیری پایتخت سبز باشد. لازم به ذکر است که در کنار این اقدامات، توجه ویژه‌ای نیز به موضوع تاب‌آوری فضاهای سبز، انطباق هر چه بیشتر کاربری گونه‌های گیاهی در دست کاشت با شرایط اقلیمی و محیطی شهر، توجه ویژه به کاربرد گونه‌های گیاهی بومی و سازگار با منطقه، توجه هر چه بیشتر به ارتقای راندمان استفاده از آب در آبیاری فضاهای سبز و همچنین جلب مشارکت شهروندان جهت حفاظت و حمایت از این فضاها به موازات کوشش برای بهینه‌سازی ساختار فضاهای سبز به‌منظور تأمین خواست و نیازهای شهروندان از این امکانات، توسط این سازمان دنبال شده و این روند با قوت ادامه خواهد یافت.