راز مگوی میزان تولید متادون در ایران را فاش کنید
آیا توزیع داروی ترک اعتیاد در داروخانه‌ها به روند کاهش اعتیاد در جامعه لطمه وارد می‌کند؟
مائده امینی ـ روزنامه‌نگار
«پخش متادون در داروخانه‌ها را متوقف کنید» این پلاکارد دست عده‌ای از معترضان بود که نوزدهم خرداد روبه‌روی سازمان غذا و دارو تجمع کرده بودند. این نخستین باری نیست که طرح توزیع متادون در داروخانه‌ها، حاشیه‌ساز می‌شود. این‌بار هم معترضان که عموما از درمانگران اعتیاد بودند، این مصوبه را به ضرر معتادان و کلینیک‌ها دانستند چراکه به عقیده آنها درصورت اجرای کامل این مصوبه، درصد قابل توجهی از معتادانی که تحت پوشش مراکز درمان اعتیادند از دوره درمان خارج خواهند شد و این رویه برخلاف سیاست‌های ششم توسعه قلمداد می‌شود. متادون، یکی از اصلی‌ترین داروهای ترک اعتیاد است که توسط کلینیک‌های درمان اعتیاد در اختیار بیماران قرار می‌گیردو آمار شفافی از میزان تولید آن در کشور هرگز وجود ندارد. از سوی دیگر، این داروی حاشیه‌ساز، به‌راحتی در عطاری‌ها پیدا می‌شود و هرکس بخواهد می‌تواند آن را به شکل غیرمجاز از این واحدهای صنفی تهیه کند. بعضی از فعالان صنعت دارو، معتقدند وفور متادون در عطاری‌ها ریشه در سوداگری کلینیک‌های درمان اعتیاد دارد اما تحلیل‌گران این حوزه در پاسخ به این مسئله می‌گویند سازمان غذا و دارو اگر واقعا دغدغه‌ای از این جنس دارد باید آمار شفاف، مدون و مستندی ارائه کند و درصورت نیاز شیوه توزیع متادون را تغییر دهد. عباس دیلمی‌زاده، کنشگر اجتماعی حوزه اعتیاد، در این‌باره به همشهری می‌گوید: به‌عنوان یک فعال اجتماعی فکر می‌کنم در شرایط فعلی نباید داروی متادون در داروخانه توزیع شود. تا زمانی که سازمان غذا و دارو راز نهفته میزان تولید متادون در کشور را برملا نکرده و آمار این حوزه را به‌صورت شفاف اعلام نکند، ستاد مبارزه با مواد‌مخدر نمی‌تواند بر آن رصد داشته باشد و درنتیجه به هیچ عنوان امکانپذیر نیست که بتوانیم قضاوت کنیم دارویی که در بازار آزاد به فروش می‌رود توسط کدام‌یک از بخش‌های مختلف دارویی در بازار آزاد پخش می‌شود و برای مثال در اختیار عطاری‌ها قرار می‌گیرد.
درمان‌های غیردارویی نباید از سیکل ترک اعتیاد حذف شوند
توزیع متادون در داروخانه‌ها اما با توجه به اینکه این دارو به‌راحتی از عطاری قابل تهیه است، چه مزایا و معایبی برای معتادان خواهد داشت؟
دیلمی‌زاده در این‌باره می‌گوید: برای تحلیل موضوع باید در ابتدا به این سؤال پاسخ دهیم: آیا داروی متادون در شرایط فعلی کشور، که 8هزار کلینیک نسبتا باسابقه فعالیت دارند باید توسط داروخانه توزیع شود یا کلینیک‌ها؟ ببینید! اینکه بگوییم دارو را دانشگاه تحویل کلینیک بدهد یا داروخانه؛ بحث جنبی و انحرافی خواهد بود. نهایتا دارو باید تحویل بیمار شود. من فکر می‌کنم درآمد اصلی داروخانه‌ها از وسایل بهداشتی و آرایشی است نه داروها. بنابراین فکر می‌کنم و حدس می‌زنم که خود داروخانه‌ها هم راغب نیستند مستقیما در ارتباط با جامعه معتادان قرار بگیرند.
مسئله دیگر که در این میان مغفول مانده این است که هم‌اکنون و در سیستم کنونی درمان اعتیاد، تنها از طریق دارو می‌توانیم بیمار را جذب برنامه‌های غیردارویی کنیم. مردم ما به اشتباه گمان کرده‌اند که درمان اعتیاد، یعنی درمان دارویی اما درمان اعتیاد جنبه‌های روانی هم دارد. هم‌اکنون مخاطبان این حوزه به‌ناچار برای دریافت دارو، وارد سیستم ترک اعتیاد در کلینیک‌ها شده و ناگزیر به دریافت درمان غیردارویی در کنار درمان دارویی می‌شوند. باید براساس واقعیت‌ها فکر و عمل کنیم. باید ذی‌نفعان مختلف را مدنظر قرار داده و بعد تصمیم بگیریم.
آمار تولید متادون باید به‌صورت شفاف اعلام شود
وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو به‌نظر می‌رسد بر این باورند که مقصر پیداشدن متادون در عطاری‌ها و امکان خرید آن به‌راحتی توسط افراد، سودجویی و سوداگری کلینیک‌هایی است که این دارو را به‌راحتی تهیه می‌کنند و با قیمت‌های گزاف می‌فروشند تا سودی کسب کنند. دیلمی‌زاده اما صریحا مخالفت خود را با این نقد اعلام می‌کند: انگشت اتهام اتفاقا به‌سوی خود این سازمان‌هاست. مثلا سازمان غذا و دارو باید آمار دقیقی از تولید متادون در کشور منتشر کند. این سازمان باید به‌صورت شفاف و قانونی میزان تولید متادون در کشور و میزان توزیع متادون در کلینیک‌ها را اعلام کند و بگوید میزان تولید توسط شرکت‌های دارو با میزان توزیع متادون در کلینیک‌ها چه تفاوتی دارد؟ چند درصد بیشتر است؟ اصلا بیشتر است؟ اگر این آمار اعلام شد و مشخص شد مشکلی در این آمار وجود دارد حالا باید روند ردیابی داروهای گمشده آغاز شود. اگر این سؤال هنوز بعد از سال‌ها بدون پاسخ شفاف مانده است، انگشت اتهام چطور می‌تواند به‌سوی کلینیک‌ها باشد. این عدد مثل یک راز در کشور می‌ماند. اگر این راز هویدا شود مشخص می‌شود کجا و چه کسانی ذی‌نفع توزیع غیرقانونی متادون در عطاری‌ها هستند.
چه‌کسی دوست دارد داروی ترک اعتیاد در داروخانه‌ها باشد؟
به‌نظر می‌رسد جز تولیدکنندگان دارو، فعلا هیچ‌کدام از رأس‌های این ماجرا از توزیع رسمی متادون در داروخانه‌ها، سودی نمی‌برند. دیلمی‌زاده می‌گوید: من به‌عنوان یک فعال اجتماعی در حوزه ترک اعتیاد، فکر می‌کنم در شرایط فعلی بهتر است به‌جای توزیع دارو در داروخانه‌ها، باید نظارت بر کلینیک‌ها را افزایش دهیم و روش‌هایی را پیاده کنیم که به‌واسطه این روش‌ها درمان‌های غیردارویی در این مراکز برجسته‌تر شود. منافع بیمار، هم در حوزه اقتصادی و هم در حوزه اجتماعی باید در اولویت قرار گیرد. بیمار، هم باید بتواند دارو را ارزان تهیه کند و هم بتواند در سیکل ترک، درمان‌های اجتماعی و روانی را در کنار درمان دارویی کسب کند.
این کنشگر اجتماعی توضیح می‌دهد: در شرایط فعلی کشور که برنامه‌های دارویی در کلینیک‌ها محوریت اصلی پیدا کرده‌اند، پیداکردن منفعت معتاد کمی سخت و پیچیده است. متخصصان مختلفی باید این مسئله را تحلیل کنند. اگر قرار است تغییری در رویه ایجاد کنیم باید طرح‌ها و برنامه‌های مختلفی را به شکل پایلوت اجرا کنیم، بعد به نتیجه برسیم.
در این میان اما سؤالی بی‌پاسخ باقی می‌ماند. چه‌کسی ذی‌نفع توزیع دارو در داروخانه‌هاست؟ دیلمی‌زاده بر این باور است که شرکت‌های دارویی پاسخ این سؤال‌اند چراکه این شرکت‌ها نیاز به نقدینگی بالایی دارند. روند از این قرار است که هر شرکت دارویی با یک شرکت پخش مرتبط است و شرکت پخش هم با یک داروخانه ارتباط دارد. آن داروخانه هم دارو را به مشتری می‌فروشد و مشتری از طریق بیمه انگار حق خرید دارو را پرداخت می‌کند. شرکت‌های دارویی تا زمانی که پولشان را از طریق سازمان تامین اجتماعی نقد کنند باید زمان زیادی در انتظار باشند اما متادون داروی نقد در بازار است. فکر می‌کنم تمام این هیاهوها برای بالابردن نقدینگی توسط متادون برای شرکت‌های دارویی است. سازمان غذا و دارو به‌نظر می‌رسد می‌خواهد از این طریق نقدینگی این شرکت‌ها را بالا ببرد، که فکر می‌کنم شیوه غلطی است.