درمان سرطان زیر سایه کرونا نرفت

مریم لطفی- خبر‌نگار

 سرطان به‌قدر کافی بزرگ هست؛ آنقدر بزرگ که وقتی آن را به زبان می‌آوری، تمام حجم دهان را پر می‌کند، چه رسد به اینکه با زندگی و تمام تن و جانت بیامیزد. در کوران کرونایی که یک روز بی‌خبر رسید، جاخوش کرد، ماند و انگار حالا حالاها خیال رفتن ندارد، هول و واهمه بیماران مبتلا به سرطان و سایر بیماران خاص، طبعا بیش از سایرین بود. اما با گذشت بیش از یک سال از شیوع آن، پزشکان متخصص معتقدند چندان جای نگرانی نیست و فارغ از حضور سنگین کرونا، روند درمان بیماران مبتلا به سرطان، به سیاق سال‌های گذشته طی خواهد شد.
«از همان روز اولی که گفتند بیماران زمینه‌ای بیشتر در معرض کرونا قرار دارند و این بیماری برایشان خطرناک‌تر است، ته دلمان خالی شد». اینها را جمیله می‌گوید؛ جمیله مظفری، زن میانسالی که سال‌ها زندگی‌اش با سرطان گره خورده و حالا چند صباحی است که جراحی کرده و روزهای هول و هراسش گذشته است. جمیله خودش، مادر و خواهرش هر سه از غول سرطان پستان نجات پیدا کرده‌اند و بعد از آن به غول بی‌شاخ و دم دیگری رسیده‌اند؛ کرونا. «من، مادرم و یکی از خواهرانم که هر سه بهبود یافته سرطان هستیم، چند هفته پیش، در یک مراسم ختم، هر سه به کرونا مبتلا شدیم. به‌خاطر وضعیت خاصی که داشتیم، خیلی خیلی ترسیده بودیم. اما مریضی ما جوری‌که همیشه شنیده بودیم نبود و خوشبختانه وضعیت‌مان حاد نشد. ضمن اینکه فهمیدیم مریضی بدتر از سرطان هم هست. سرطان ممکن است درمان شود و فرصت زندگی دوباره‌ای به عده‌ای از بیماران دهد، همینطور که این فرصت را به من، مادر و خواهرم داد. اما کرونا برای خیلی‌ها اینطور نبود».

عبور از پیک مشکلات
هول و هراس بیماران مبتلا به سرطان تا همین چند‌ماه پیش کم نبود. اخباری که عمدتا حول یک محور می‌چرخید؛ «کرونا درمان سرطان را هم به تعویق انداخت». نه در ایران که در بسیاری از کشورهای خارجی. تا جایی که حتی اواخر بهمن 99، باقر لاریجانی، نایب‌رئیس کمیته ملی پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر کشور در صفحه توییترش از اختلال غربالگری و درمان سرطان در بیش از ۴۰ درصد کشور‌های دنیا، طی همه‌گیری کووید-۱۹ خبر داد.
با این حال به‌نظر می‌رسد با گذشت بیش از یک سال و چهار‌ماه از آغاز همه‌گیری، مشکلات بیماران مبتلا به سرطان به میزان قابل توجهی کمتر شده است.
محمدرضا قوام نصیری، رئیس انجمن رادیوانکولوژی ایران در گفت‌وگو با همشهری در این رابطه می‎گوید:«در چند‌ماه اول شیوع کرونا، برنامه‌ریزی‌ها و اقدامات‌مان در زمینه درمان سرطان تحت‌الشعاع قرار گرفته بود. اما به مرور رسیدگی به بیماران سرطانی روی روال افتاد. اکنون حتی در شهرهای قرمز هم گرچه جراحی‌های الکتیو به تأخیر افتاده، اما جراحی‌های مورد نیاز بیماران مبتلا به سرطان همگی انجام می‌شود. البته در روزهای گذشته صحبت‌هایی شنیدیم مبنی براینکه به‌دلیل کم بودن تخت‌های بیمارستانی، در برخی از بیمارستان‌ها بخش‌های زنانه و مردانه بیماران سرطانی با همدیگر ترکیب شده و بخش زنانشان به بیماران مبتلا به کرونا اختصاص یافته است. با این‌حال، عمل‌های جراحی این بیماران نه در پیک سوم و نه در پیک چهارم به تأخیر نیفتاد».
او تعداد مبتلایان سالانه سرطان را، حدود 120هزار نفر می‌داند. گرچه تأکید می‌کند این رقم حدودی است و می‌تواند تا 10هزار نفر هم کمتر و یا بیشتر محاسبه کرد. آمار فوتی‌های سال 99سرطان هم چیزی حدود 45تا 50درصد برآورد شده و آنطور که قوام نصیری می‌گوید، این رقم به نسبت سال 98نیز تغییر چندانی نکرده است. دلیل آن هم درمان‌های جدیدی است که طی سال‌های اخیر در درمان سرطان به‌کار گرفته شده و همین موضوع، بر میزان مرگ‌ومیر مؤثر بوده است.
اما یکی از موضوعات مهم در این میان، تأثیر ویروس کرونا بر روند بیماری سرطان است. چنانچه اوایل بهمن 99، حمیدرضا دهقان منشادی، بازرس انجمن رادیوتراپی آنکولوژی ایران در گفت‌و‌گو با ایرنا گفته بود که بسیاری از تخت‌های بیمارستانی مربوط به بیماران مبتلا به سرطان خالی و جایگزین بیماران کرونایی شده بود و همین موضوع، موجب عقب افتادن روند درمان بیماران مبتلا به سرطان شده و عوارض این ماجرا در دوران پساکرونا، شدیدتر خواهد شد.

شیمی‌درمانی؛ دغدغه اکثر بیماران سرطانی
اما علی قنبری مطلق، رئیس اداره پیشگیری از سرطان وزارت بهداشت و درمان در همین رابطه به همشهری می‌گوید: «به‌طور کلی در روند درمان بیماران سرطانی در دوره کرونا با اختلالی مواجه نبودیم. چرا که بخش‌های انفولوژی، بخش‌های جداگانه‌ای هستند و معمولا درگیر کرونا نشده و بیمارستان‌ها ملاحظات اینچنینی را در مورد مبتلایان به سرطان رعایت می‌کنند».
اما یکی از نگرانی‌های بیماران مبتلا به سرطان در روزگار کرونا، انجام مراحل شیمی‌درمانی به‌عنوان یکی از راه‌های درمان سرطان است؛ استفاده از داروهایی که روی سلول‌های سرطانی تأثیر گذاشته و از رشد یا تقسیم آنها جلوگیری می‌کنند. روندی که طی آن سیستم ایمنی بیمار تضعیف شده و طبیعتا درصورت رعایت نکردن موازین بهداشتی، بیش از گذشته در معرض ابتلا به کرونا یا سایر ویروس‌های عفونی و واگیردار خواهد بود.
موضوعی که قنبری مطلق در رابطه با آن می‌گوید:«در انجام شیمی‌درمانی‌ها مطلقا مشکلی وجود ندارد و همگی در حال انجام است. برای چکاب‌های این بیماران هم دستور‌العمل‌های لازم ارائه شده و در شهرهای قرمز و نارنجی تا زمانی که وضعیت فرد حادتر نشده، چکاب‌ها کمی به تعویق خواهد افتاد».
با این حال، او کتمان نمی‌کند که احتمال مرگ‌ومیر بیماران سرطانی مبتلا به کرونا طبیعتا بیشتر است؛ حدود یک و نیم تا دو برابر.

خیالمان راحت‌تر شده
کریمه، یکی‌دیگر از زنان مبتلا به سرطان پستان است. از اهالی شوش در استان خوزستان. چهل و خرده‌ای ساله، 7سال است که درگیر این بیماری است؛ بعد از جراحی و شیمی‌درمانی، حالا 2سالی می‌شود که برای انجام چکاب‌‌های دوره‌ای راهی تهران می‌شود. پیش از کرونا همه‌‌چیز برایش راحت‌تر بوده طبیعتا، حالا گرچه هنوز هم خدمات مورد نیازش ارائه می‌شود، اما کمی کندتر و با تأخیر؛ «هر بار که نوبت آزمایش و سونوگرافی می‌گیرم، چند روز معطلی دارد. به‌خصوص برای من که از راه دور باید به تهران بیایم و گاهی مجبورم چند روزی تهران بمانم. البته الان خیالمان راحت‌تر شده، اما پارسال همین موقع می‌ترسیدیم برویم دکتر و کرونا هم بگیریم».

مراجعه دیرهنگام سرطان را پیشرفته می‌کند
حمیدرضا دهقان منشادی، متخصص پرتودرمانی و بازرس انجمن رادیو انکولوژی ازجمله کسانی است که معتقد است در یک سال گذشته، در دو بازه زمانی وضعیت بیماران مبتلا به سرطان بیش از گذشته نگران‌کننده بوده است؛ یک‌بار در دوره اول شیوع کرونا، یعنی اسفند 98تا خرداد 99و بار دیگر هم آذر و در واقع پاییز 99که کرونا یکباره اوج گرفت.
او معتقد است خوشبختانه این مشکلات تا حد زیادی برطرف شد و در گفت‌وگو با همشهری از دلایل این ماجرا می‌گوید: «اینها دورانی بودند که همه از کرونا می‌ترسیدند؛ برای همین بسیاری از بیمارانی که در مراحل اولیه تشخیص بیماری سرطان بوده  یا کسانی که تشخیص بیماری در مورد آنها انجام گرفته و مراحل درمانشان تازه آغاز شده بود، به مراکز درمانی مراجعه نکردند. در نتیجه این افراد، با گذشت چند ماه، با بیماری پیشرفته و در حالت متاستاتیک مراجعه کردند. این در حالی بود که در این زمان‌ها نیز، در مراکز درمانی دولتی و خصوصی خدمات مربوط به بیماران مبتلا به سرطان ارائه می‌شد».
گرچه او معتقد است که حالا کرونا برای مردم عادی‌تر شده و عموما دیگر کسی از روی ترس، با تأخیر به پزشک مراجعه نمی‌کند، با این‌حال، هنوز هم درصدی برای عود بیماری در برخی از مبتلایان به سرطان وجود دارد؛ «جراحی‌های الکتیو به‌دلیل فوریت نداشتن در برخی از بیمارستان‌های دولتی کنسل می‌شود».
جراحی‌های الکتیو نوعی از جراحی هستند که می‌توان آنها را از قبل برنامه‌ریزی کرده و انجام آنها را به تعویق انداخت، برخلاف جراحی‌های اورژانس که باید فورا انجام شوند. او تأکید می‌کند:«مراحل اولیه تشخیص و درمان سرطان، تماما اضطرار است. اما اگر بیماری مبتلا به سرطان تشخیص داده شد و صلاحدید پزشک این باشد که مدتی درمان جایگزین در مورد او اعمال شود، مشکلی نیست. اما مثلا سرطان معده با درجه بدخیمی یک و دو و در واقع یه تومور کوچک، در عرض 2ماه، ناگهان می‌تواند به یک تومور متاستاتیک تبدیل شود که به کبد بیمار هم سرایت می‌کند. یعنی بیماری که با کنترل بیماری‌اش سال‌ها می‌توانست زنده بماند، در این حالت قطعا از بین خواهد رفت».
علاوه بر این دردسرهای معمول و البته با وجود رعایت تمام پروتکل‌ها، باز هم احتمال ابتلای بیماران مبتلا به سرطان به ویروس کرونا دور از دهن نیست. این آنکولوژیست، در رابطه با روند درمان این بیماران می‌گوید: «سعی ما بر این است که اگر بیمار سرطانی به کرونا مبتلا شد، حدالمقدور تا زمانی که فاز حاد بیماری را می‌گذراند، درمان معمولمان را به‌طور موقت و در حد یکی دو هفته قطع کرده و بعد به شرط بهبود نسبی ویروس کرونا در بیمار، آن را ادامه دهیم. همچنین بیمار سرطانی مبتلا به کرونا در فاز حاد، به شرط رعایت پروتکل‌های بهداشتی می‌تواند پرتو درمانی را هم انجام دهد. اما چون شیمی‌درمانی سنگین‌تر است، سعی می‌کنیم در دوره فاز حاد، یک هفته تا 10 روز درمان او را عقب بیندازیم تا بیماری کرونا در او بهتر شود. پس از اینکه علائمش برطرف شد، بیمار راحت‌تر شیمی‌درمانی می‌شود».