کوچ عشایر به صندوق بیمه اجتماعی

لیلا شریف ـ روزنامه‌نگار

زندگی عشایر با کوچ و سختی‌هایش گره خورده است، همین سختی‌ها دست به‌دست هم داد تا ایده بیمه عشایر شکل بگیرد و در جهت ارائه خدمات به این دسته از ایرانیان گام‌هایی برداشته شود. صندوق بیمه اجتماعی که به شکل مشترک کشاورزان، ‌روستاییان و عشایر را تحت پوشش قرار می‌دهد براساس  اصل 29قانون اساسی ایجاد شده است. این اصل قانونی پوشش جامع و کامل تمام اقشار جامعه را لازم دانسته است و بر همین اساس در سال 83نخستین قدم برای تشکیل صندوق برداشته شد.  براساس گفته معاون توسعه روستایی و مناطق محروم کشور حدود ۲۰میلیون نفر روستایی و یک میلیون نفر عشایر در کشور زندگی می‌کنند و این تعداد نزدیک به ۲۶ درصد جمعیت کشور را شامل می‌شوند. این آمار نشان‌دهنده اهمیت بیمه عشایر و تضمین کیفیت زندگی آنها در دوران بازنشستگی و از کارافتادگی است. براساس اطلاعاتی که صندوق بیمه اجتماعی کشاورزان، روستاییان و عشایر در اختیار روزنامه همشهری قرار داده است، 36هزار و 669نفر کل بیمه‌شدگان فعال مناطق عشایری را تشکیل می‌دهند و از این میزان 4هزار و 842نفر زن و 31هزار و 828نفر مرد هستند.

کدام عشایر می‌توانند بیمه شوند؟ 
این صندوق، روستاییان، عشایر و کشاورزانی را تحت پوشش بیمه‌ای خود قرار می‌دهد که در محیط و جغرافیای روستا یا شهرهای زیر 20هزار نفر زندگی کنند و هدف اولیه صندوق و دولت این است که سرپرستان خانوارهای کشاورز، روستایی و عشایر تحت پوشش بگیرند. براساس اطلاعات موجود در سایت صندوق باید گفت که شرط اولیه عضویت، داشتن سن بالای ۱۸ سال و کمتر از ۵۰ سال است و همچنین فرد باید یکی از شرایط ذیل را داشته باشد:
الف) ساکن روستا یا مناطق عشایری باشد.
ب) شاغل در مشاغل فصلی یا ساکن شهرهای زیر 20هزار نفر جمعیت باشد.
ج) کشاورز ساکن غیرروستا باشد.
د) راننده حمل بار و مسافر بین­ شهری ساکن در روستاها و شهرهای زیر 20هزار نفر جمعیت باشد.
ه) از کارکنان مراکز و شرکت‌های وابسته به سازمان نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی و نظام دامپزشکی باشد.

حق بیمه عشایر چقدر است؟
آخرین روزهای سال همیشه درگیر با اخبار حقوق و دستمزد سال آینده است، در همین راستا در آخرین روزهای اسفند 99سطوح درآمدی مبنای وصول حق بیمه اعضای صندوق بیمه اجتماعی کشاورزان، روستاییان و عشایر ابلاغ شد.حق بیمه پرداختی بیمه‌شدگان در سطوح ابلاغی سال ۱۴۰۰ نسبت به سال۱۳۹۹ به‌طور میانگین ۲۷ درصد رشد داشته است. براساس این ابلاغیه مبلغ درآمد ماهانه افراد مبنای وصول حق بیمه است، افراد در سطح درآمدی یک با درآمد ماهانه ۶۵۰ هزار تومان، سالانه ۳۹۰ هزار تومان پرداختی خواهند داشت. این میزان در سطح ۲، با درآمد ماهانه ۸۰۰ هزار تومان، ۴۸۰ هزار تومان به‌طور سالانه خواهد بود. همچنین، افراد در سطح درآمدی سطح ۳، با میزان ۸۵۰ هزار تومان، سالانه ۵۱۰ هزار تومان، در سطح ۴ با درآمد ۹۰۰ هزار تومان سالانه ۵۴۰ هزار تومان، در سطح ۵، با درآمد ماهانه یک میلیون تومان، سالانه ۶۰۰ هزار تومان، در سطح ۶، با درآمد ماهانه یک میلیون و ۱۵۰ هزار، سالانه ۶۹۰ هزار تومان، در سطح درآمدی ۷، با درآمد یک میلیون و ۴۵۰ هزار تومان سالانه ۸۷۰ هزار تومان و درسطح درآمدی ۸ با میزان درآمد یک‌میلیون و ۹۰۰ هزار تومان یک‌میلیون و ۱۴۰ هزار تومان سالانه حق بیمه پرداخت خواهند کرد.

مستمری بازنشستگی پیش از موعد به چه کسانی تعلق می‌گیرد؟
صندوق بیمه روستاییان و عشایر 3نوع مستمری بازنشستگی، از کارافتادگی کل و فوت را پرداخت می‌کند.براساس مصوبه سال 96، عشایر عضو این صندوق که به سن ۷۰ سالگی رسیده باشند، درصورت تقاضا و داشتن سابقه پرداخت حق بیمه به‌مدت ۱۰ سال به صندوق، می‌توانند بازنشسته شوند. براساس سنوات حق بیمه پرداختی و برمبنای سطح درآمدی انتخاب شده توسط بیمه شده مستمری پرداخت می‌شود. طبق اطلاعات سایت صندوق باید گفت که « در سال ۹۶ بیمه‌شدگان دارای ۷۰ سال تمام سن و ۱۰ سال سابقه بیمه، در سال ۹۷ بیمه شدگان دارای ۶۹ سال سن تمام و ۱۱ سال سابقه بیمه، در سال ۹۸ بیمه شدگان دارای ۶۸ سال سن تمام و ۱۲ سال سابقه بیمه و همچنین در سال ۹۹ بیمه شدگان دارای ۶۷ سال سن تمام و ۱۳ سال سابقه بیمه، در سال ۱۴۰۰ بیمه شدگان دارای ۶۶ سال سن تمام و ۱۴ سال سابقه بیمه» می‌توانند از مستمری بازنشستگی پیش از موعد استفاده کنند. پس از اتمام اجرای قانون مذکور در پایان دوره پنج ساله که در بالا ذکر شد، بهره‌مندی از مزایای بازنشستگی در صندوق مشروط به داشتن ۶۵ سال تمام سن و ۱۵ سال سابقه بیمه‌پردازی خواهد بود.

اما و اگرهای صندوق
صندوق بیمه اجتماعی کشاورزان، روستاییان و عشایر مانند هر صندوق و شرکت بیمه با چالش‌ها و نقدهای خاص خود روبه‌رو است. پوشش دفترچه درمانی، ‌بالا بودن سن بازنشستگی و پیشی گرفتن تعداد مستمری‌بگیران بازماندگان از مستمری‌بگیران بازنشستگی ازجمله نقدهایی است که در پرونده کاری این صندوق ثبت شده است.
نبود دفترچه برای دریافت خدمات درمانی از صندوق بیمه، ‌یکی از موضوعاتی است که موجب سردرگمی عشایر شده است چرا که افراد پس از عضویت در این صندوق از خدمات درمانی تحت مدیریت صندوق بهره‌مند نمی‌شوند. این نکته از نظر علی شیرکانی، مدیرعامل صندوق بیمه اجتماعی کشاورزان، روستاییان و عشایر نیز به‌عنوان یکی از موانع جذب عشایر و روستاییان به این صندوق معرفی شده است. او در گفت‌وگو با سایت اقتصاد 24در رابطه با این چالش توضیح داده بود: «افرادی که خود را بیمه می‌کند، نخستین خدمتی که برای خود متصور می‌شود خدمات درمانی است و خدمات درمانی، خدمتی کوتاه‌مدت است. خدمات درمانی ما، با واسطه توسط سازمان بیمه سلامت ارائه می‌شود و نقش صندوق ما در این خدمات، برای روستاییان و عشایر مشخص نیست. به‌عبارت دیگر، همه روستاییان و عشایر که دفترچه «بیمه سلامت ایرانیان» دارند، از ردیف صندوق بیمه کشاورزان، روستاییان و عشایر در بودجه که به سازمان بیمه سلامت پرداخت می‌شود، استفاده می‌کنند و از آنجا که هیچ تفاوتی در نوع دفترچه بیمه‌ای که بیمه سلامت برای روستاییان و کشاورزان صادر می‌کند، با بقیه دفترچه‌ها وجود ندارد، روستاییان متوجه نمی‌شوند که خدمات درمانی آنها از کجا تامین شده است.» براساس اطلاعات تفکیک نشده سایت صندوق بیمه اجتماعی کشاورزان، روستاییان و عشایر باید گفت که تعداد مستمری‌بگیران بازماندگان از تعداد مستمری‌بگیران بازنشستگی بیشتر است، در واقع بیش از 73هزار نفر مستمری بازماندگان و در مقابل تنها 58هزار و 336نفر مستمری بازنشستگی دریافت می‌کنند. این اتفاق زنگ خطر را برای توان مالی این صندوق در آینده نه چندان دور به صدا درآورده است. سقف سنی این صندوق نیز ازجمله نقدهای وارد شده به سازوکار صندوق است.در ابتدای راه این صندوق دارای سقف سنی نبود به همین دلیل تعداد زیادی از افراد بالای ۵۰ و ۶۰ سال در این صندوق نام‌نویسی کردند اما پس از مدتی سقف سنی ۵۰ برای مردان و ۵۵ برای زنان مصوب شد. براساس گفته رئیس سابق صندوق بیمه اجتماعی کشاورزان، روستاییان و عشایر کشور؛ «این امر با نارضایتی‌هایی روبه‌رو شد و درنهایت با دستور مجلس هشتم این امر برداشته شد تا اینکه بازهم در اردیبهشت ۹۶ دوباره محدودیت سنی به تصویب مجلس رسید و این فرازوفرودها در کنار عدم‌شناخت مردم از کارکرد صندوق باعث شد تا استقبال عمومی، کمی کمرنگ شود.»  طبق قانون، سن بازنشستگی روستاییان و عشایر ۶۵ سال تعیین شده است و بیمه شده با داشتن حداقل ۱۵ سابقه در صندوق روستاییان و ۶۵ سال سن مشمول دریافت مستمری بازنشستگی پیری خواهد شد، براین اساس باید گفت بالا بودن سن بازنشستگی در این صندوق را می‌توان به‌عنوان یکی از چالش‌های پیش‌روی این صندوق معرفی کرد.