شما که غریبه نیستید*
ایده شفافیت تا چه اندازه در شهرداری پیش رفت؟
لیلا شریف ـ روزنامه‌نگار
شفافیت یکی از وعده‌های شورای پنجم بود که برای دستیابی به آن برنامه‌های مختلفی اجرا و پیگیری شد. هر چند در ابتدای امر تحقق این خواسته با اما و اگر همراه شد اما سرانجام شورای پنجم با همراهی مدیریت شهری توانست نخستین اقدام در جهت شفافیت را به نام خود سند بزند. کمیته شفافیت را باید به‌عنوان نخستین قدم شورای شهر پنجم برای قرار دادن شهرداری تهران در مسیر شفافیت نام برد، این کمیته در سال 96فعالیت خود را آغاز کرد تا با تکیه بر فناوری زمینه را برای شفاف شدن روند مدیریت شهری مهیا کند. در بیست‌و‌یکمین روز فروردین‌ماه پس از پیگیری‌های این کمیته، سامانه شفافیت فعالیت خود را شروع کرد، براساس گفته محمدحسین خانی، معاون داده، فناوری و شتابدهی اندیشکده شفافیت برای ایران -یکی از مشارکت‌کنندگان پروژه شفافیت شهرداری-« سامانه با چند ملاحظه رونمایی شد؛ با گذشته کاری نداریم و به آینده نگاه می‌‌کنیم و اینکه نمی‌‌خواهیم همه نوع داده‌ای را منتشر کنیم و عقلی و قانونی، شفافیت را به معنی نفی محرمانگی نمی‌‌دانیم. برای شروع، به مبنایی نیاز داشتیم؛ بنابراین قراردادهای کلان بالای یک میلیارد تومان از ۲۱ شهریور ۹۶ منتشر شد. از ابتدا ۳۰ قرارداد ثبت شد. این تعداد از قراردادها که اکنون روی سایت قرار دارد، به مرور شکل گرفته است. ضمن اینکه جزئیات داده‌ها هم از ابتدا این میزان نبود و اکنون جزئیات بیشتری از قراردادها نسبت به آن زمان منتشر شده است.» در واقع نخستین گام برای شفافیت با تکیه بر این سامانه رقم خورد و اکنون مواردی همچون معاملات متوسط و کلانشهرداری، لایحه، مصوبه و عملکرد بودجه، اطلاعات شهرسازی، اطلاعات مدیران و کارکنان شهرداری، اطلاعات شرکت‌ها و سازمان‌ها، پژوهش‌ها، مطالعات و کتاب‌های شهرداری تهران، اطلاعات روزبازارها و کیوسک‌ها و همچنین اطلاعات پیام‌های ثبت شده در سامانه 137، اطلاعات پیام‌های ثبت شده در سامانه 1888، گزارشهای مالی شهرداری تهران، اسامی دریافت‌کنندگان طرح ترافیک خبرنگاری و در نهایت فهرست دریافت‌کنندگان واکسن کووید- 19در شهرداری تهران در این سامانه قابل رویت است.
نخستین گام‌های شفافیت
قرار گرفتن جزئیات لایحه بودجه شهرداری تهران و همچنین مشخصات تحصیلی همه کارکنان شهرداری تهران، حقوق و مزایای مدیران شهرداری و اطلاعات سفرهای خارجی در سال 97اجرایی شد و بر این اساس برای نخستین بار در ایران جزئیات لایحه بودجه شهرداری تهران در دسترس همگان قرار گرفت.
در دی‌ماه 99بود که بهاره آروین به‌عنوان رئیس کمیته شفافیت شورای شهر از انتشار اطلاعات قراردادهای ملکی شهرداری تهران روی سایت شفافیت خبر داد و این اتفاق را به‌عنوان نخستین گام شفافیت‌بخش در حوزه املاک شهرداری تهران - که از نظر او « مقاوم‌ترین حوزه نسبت به شفافیت» بود- معرفی کرد.براساس گفته او « با اتصال سامانه‌های ثبت عملکرد مالی، حالا ثبت هرگونه درآمد و هزینه در ردیف‌های بودجه‌ای مرتبط با معاملات ملکی، مشروط به ثبت اطلاعات قرارداد و ملک در سامانه‌های معاملات و املاک است. بنابراین، از این پس اطلاعات قراردادهای جدید، برخط و بدون دستکاری به وب‌سایت شفاف منتقل می‌شود. اطلاعات منتشرشده شامل مواردی چون محدوده ملک، نحوه انعقاد و نوع قرارداد و مبلغ آن است؛ با وجود تلاش‌ها هنوز موفق به انتشار جزئیات مساحت و نوع ملک و اطلاعات مربوط به نحوه قیمت‌گذاری و مستندات ارزیابی نشده‌ایم اما انتشار کامل این اطلاعات را تا پایان دوره با جدیت پیگیری خواهیم کرد.»
این روند موجب شد تا شهرداری تهران در کنار وزارتخانه‌های نیرو، کشور، امور خارجه، نفت و جهادکشاورزی، بانک مرکزی، سازمان برنامه و بودجه و استانداری هرمزگان بالاترین نمره را در شفافیت اطلاعات دریافت کند. براساس گزارشی که چندی پیش سایت روزنامه همشهری منتشر کرد بخشی از این شفافیت مربوط به انتشار و در دسترس عموم قرار دادن اطلاعات در سامانه «سامانه انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات» است و بخشی دیگر در رابطه مسئولیتی است که شهرداری تهران از آن با عنوان پاسخگویی و شهرداری شیشه‌ای یاد می‌کند.
اجرای کامل شفافیت نیازمند پاسخگویی است
دستیابی به شفافیت نیازمند عبور از موانع بسیاری است و بدون شک اجرای این ایده در شهرداری باید با چکش‌کاری‌های بسیاری همراه شود. زهرا نژادبهرام، عضو شورای شهر پنجم در این رابطه به همشهری می‌گوید:« شهرداری در زمینه شفافیت گام‌های بلندی را برداشته است ولی این اقدام زمانی می‌تواند کافی باشد که با پاسخگویی دقیق همراه شود، در واقع اگر شفافیت بدون الزام مدیران و مسئولان به پاسخگویی شکل بگیرد، فایده چندانی ندارد. بنابراین هر چند فشار افکار عمومی اثرگذار است اما این فشار زمانی می‌تواند از قدرت کافی برخوردار باشد که پاسخگویی به همراه داشته باشد.در این دوره به‌دلیل نظارت مداومی که شورا بر شهرداری داشت، می‌توان گفت که شفافیت و پاسخگوی در کنار هم قرار گرفت.»
او در رابطه با نقش شفافیت در مبارزه با فساد نیز معتقد است:«من قبول دارم که فساد مشاهده شده است و حتی سازمان‌های مختلف در رابطه با بحث فساد در برخی از بخش‌های شهرداری مطالعاتی را انجام داده‌اند اما شفافیت در این زمینه یک ظرفیت است و کافی نیست. شفافیت تنها به‌معنای انتشار اطلاعات نیست بلکه مشخص ساختن چارچوب برای مجریان یکی از مهم‌ترین گام‌ها در تعیین شفافیت است.»
نژادبهرام برای توضیح بحث به موضوع تخلف در واکسیناسیون پرداخت و گفت:«شهرداری در ارتباط با واکسیناسیون پاکبانان یک پروتکل تهیه کرده بود اما شاهد بودیم که در چند مورد آن پروتکل زیر پا گذاشته شد. زمانی که ما با شهردار در این رابطه صحبت کردیم، ایشان یکی از دلایل اصلی برای وقوع چنین اتفاقی را مرتبط با بحث ناکافی بودن قواعد و پروتکل‌های تزریق واکسن در شهرداری معرفی کردند و گفتند که چون دستورالعمل اجرایی تمام ابعاد مسئله را به خوبی پوشش نداده بود، زمینه برای تخلف فراهم شد. بنابراین تهیه دستورالعمل برای اجرای امور مختلف عین شفافیت است، ایجاد ظرفیت‌های حقوقی و قانونی لازم برای آنکه مجری بداند در چه چارچوبی مجاز به فعالیت است و متقاضی هم بداند درخواست خود را در چه چارچوبی باید پیگیری و ارائه کند.»
تخلف در واکسیناسیون پاکبانان موضوعی بود که چندی پیش جنجال بسیاری در شهرداری تهران ایجاد کرد و موجب شد تا رئیس مرکز ارتباطات و امور بین‌الملل شهرداری تهران از ثبت اسامی افرادی که در شهرداری تهران واکسن کرونا تزریق کرده‌اند در سایت شفافیت خبر دهد؛« اسامی همکارانی که در شهرداری تهران واکسن تزریق نموده‌اند در سایت شفاف بارگذاری شد و مرتبا تکمیل می‌شود. بررسی گزارشهای فرایند واکسیناسیون برای شناسایی تخلفات احتمالی همچنان ادامه دارد و تصمیمات لازم به تناسب اخذ می‌شود.»
ثبت قراردادهای شهرداری در سامانه شفافیت نکته‌ای بود که نژادبهرام آن را به‌عنوان یکی از مهم‌ترین دستاوردهای شفافیت شهرداری تهران معرفی کرد و در رابطه با بارگذاری تمام طرح‌ها و لوایح شورای شهر پنجم در سامانه مختص به این کار توضیح داد:«تمام طرح‌ها و لوایح پیش از آنکه در صحن مطرح شوند، در سامانه طرح و لوایح شورای بارگذاری می‌شوند تا شهروندان و کارشناسان اظهارنظر کنند. به‌خاطر دارم یکی از طرح‌ها که در رابطه با ساماندهی پیاده‌‌روها بود به‌دلیل نظرات مختلفی که در سامانه ارائه شده بود، از دستور صحن خارج شد و برای چکش‌کاری بیشتر به کمیسیون برگشت. این یک اتفاق بزرگ در مسیر شفاف‌سازی است تا شهروندان نسبت به طرح‌های شهری نه‌تنها مطلع شوند بلکه فرصت اظهارنظر نیز پیدا کنند.»
براساس گفته بهاره آروین در نشست شفافیت و شهر شیشه‌ای «هر چند در ابتدا قرار بود که قراردادهای بالای یک میلیارد تومان بر سامانه شفافیت بارگذاری شود، این بارگذاری از ۲۱ فروردین ۹۷ شروع شد. اما شفافیت به قراردادهای بالای یک میلیارد تومان مختص نبود و سقف آن افزایش یافت. امسال تمامی قراردادهای بالای ۴۵۰میلیون تومان و قراردادهای متوسط بالای ۴۵ میلیون تومان نیز در سامانه شفافیت بارگذاری می‌شود. اطلاعات قراردادهای ملکی نیز اخیرا در وب‌سایت شفافیت بارگذاری شده است.»
اما و اگرهای شفافیت
شفافیت در بدنه شهرداری امری دشوار است که در برخی از حوزه‌ها به اهداف خود دست یافته است اما در برخی موارد نیز هنوز راه درازی پیش‌رو است.
ثبت حقوق مدیران شهری در سامانه شفافیت هر چند در ابتدا به‌عنوان یکی از گام‌های لازم برای دستیابی به شفافیت مطرح بود اما در زمان اجرا با اما و اگرهایی همراه شد. آروین در اسفند سال گذشته نسبت به این موضوع گلایه کرد و گفته بود:« متأسفانه یکی از استدلال‌هایی که مخالفان انتشار حقوق مدیران در شهرداری تهران داشتند این بود که هنوز هیچ ارگان دولتی حقوق و مزایای مدیران خود را منتشر نکرده و حقوق مدیران شهرداری درصورتی باید منتشر شود که دولت نیز به این قانون عمل کند.»
هر چند این خواسته هنوز به مرحله اجرا نرسیده است اما پیروز حناچی شهردار تهران در نشست خبری خود درخصوص قرار نگرفتن دستمزد و حقوق پرسنل شهرداری تهران روی سامانه شفافیت توضیح داد که «قراردادن فیش حقوقی مدیران روی سامانه به صلاح نیست چرا که ممکن است این افراد وام گرفته باشند و نخواهند این مسائل منتشر شود ولی قرارگیری میزان بیس حقوق و دستمزد مشکلی ندارد.»
ناگفته نماند که انتشار حقوق مدیران شهری تنها چالش پیش‌روی ایده شفافیت در شهرداری نیست چرا که براساس گفته آروین هراس بروکراتیک، رویه‌های غیررسمی، زیرساخت‌های فنی و گروه‌های ذی‌نفع نیز موانع بسیاری بر سر راه شفافیت قرار داده‌اند.
* نام کتابی از هوشنگ مرادی‌کرمانی
در همینه زمینه :
