از تهران تا روتردام

بهنود امینی- روزنامه‌نگار

نمایش جهانی فیلم‌‌های «گوزنها » (مسعود کیمیایی) و «گنجینه‌های گوهر» (ابراهیم گلستان) در جشنواره بین‌‌المللی روتردام، در میان خیل خبر‌‌های زرد و تأسف‌‌برانگیزِ این روزهای سینمای رنجور داخلی به نوری یکه اما پُر سو ‌‌می‌‌ماند که در پرتو آن می‌توان دمی به مطالعه دوباره این آثار ارزشمند و تاریخی گذراند و با مرور مسیر پر پیچ و خمِ رسیدن این فیلم‌‌ها به ایستگاه کنونی، برای لحظاتی از تاریکی فزاینده حول سینمای‌‌مان رها شد و..
در این گزارش مروری خواهیم داشت بر مراحل آماده‌‌سازی نسخه فیلم گوزنها که در بخش Cinema Regained پنجاهمین دوره جشنواره جهانی شهر روتردام که در حدفاصل دوازدهم تا شانزدهمِ خرداد‌ماه پیش‌‌رو برگزار می‌شود، به نمایش در خواهد آمد.
    
عوامل متعددی در جلب‌ توجه و نظر مساعد مسئولان برگزاری جشنواره روتردام نسبت به حضور گوزنها در بخش آثارِ «باز‌‌کشف ‌‌شده» نقش داشتند. از آن جمله می‌توان به آشنایی مدیر بخش مذکور (اولاف مولر) با آثار مسعود کیمیایی و به‌ویژه فیلم «دندان مار» اشاره کرد که سال 1991در جشنواره برلین به نمایش درآمده بود. آن زمان احسان خوشبخت، منتقد ایرانی که در جشنواره فیلم بولونیا با مولر همکاری داشته است چند نمایش از گوزنها در سینماتک دانشگاه‌های ویسکانسین و یو.سی. ‌ال.ای و فستیوال ویلز بریتانیا ترتیب داده که منجر به استقبال قابل توجهی از فیلم شد. این اقبال باعث شد تا جشنواره روتردام نسبت به نمایش فیلم گوزن‌ها اشتیاق نشان دهد.البته فیلم «جنایت بی‌‌دقت» (شهرام مکری) نیز که به واسطه خط اصلی قصه‌‌اش (آتش‌‌سوزی سینما رکس آبادان در سال 1357) رابطه تنگاتنگی با گوزنها برقرار می‌کند در بخش مذکور حضور دارد که طبعا در ترغیب مسئولان جشنواره به نمایش این 2 فیلم در کنار دیگر، کمک شایانی کرده است.
چند سال پیش فیلمخانه ملی ایران به درخواست آقای کیمیایی نسخه‌‌ای دیجیتال از فیلم گوزنها فراهم کرد. این نسخه‌‌ که بنا به اضطرار در مدت زمان کوتاهی آماده شد، نسبت به تصاویری که از فیلم به یاد داریم کیفیت به‌مراتب بهتر و شفاف‌‌تری داشت. (اگر چه قابل مقایسه با نسخه‌های مرمت‌‌شده دیگر فیلم‌‌های ایرانی نیست.) مدتی بعد این نسخه به‌دست احسان خوشبخت رسید و او برای نمایش بین‌المللی فیلم فهرستی فراهم آورد از نواقص، افتادگی‌‌های معمول در ابتدا و انتهای هرحلقه فیلم (سَر‌‌پرده و ته‌‌پرده) و بخش‌های سانسور شده با نظر ساواک. فیلمخانه ملی ایران نیزدر میان نسخه‌های متعددِ نگهداری ‌‌شده از گوزنها جست‌‌و‌‌جو و بخش‌های درخواست شده را آماده کرد.
از ‌‌جمله این بخش‌های اضافه شده باید به پایان پر‌‌حاشیه و بحث‌‌برانگیز فیلم اشاره کرد. روایت‌‌های متعدد و متفاوتی درباره پایان فیلم موجود است که یکی از آنها را کارگردان فیلم تعریف کرده است. او آخرین بار در مصاحبه تصویری با هوشنگ گلمکانی به مناسبت انتخاب گوزنها به‌عنوان فیلم برتر چهارمین رأی‌گیری 10سالانه منتقدان ماهنامه فیلم، از تغییر پرده انتهایی فیلم و فیلمبرداری مجدد آن توسط کارگردانی تعیین شده از طرف ساواک سخن گفت. در همان مصاحبه (برنامه فیلم‌‌کات) با کمک فیلمخانه ملی ایرانو برای نخستین‌بار پس از انقلاب، پایان‌‌بندی تحمیلی ساواک (قدرت اسلحه‌‌اش راکنار گلدان روی طاقچه می‌‌گذارد و تسلیم می‌شود) به نمایش درآمد.
نسخه‌‌ای که قرار است 2‌ماه دیگر در روتردام به نمایش دربیاید هم پایان‌‌بندی آشنایی را که در این سال‌ها تماشا کرده‌‌ایم و در سومین جشنواره جهانی فیلم تهران نیز نمایش داده شد (انفجار ساختمان و مرگ قدرت و سید) به همراه دارد و هم پایان مورد تأیید ساواک را. صرف‌نظر از آنکه واقعا چه‌کسی و چگونه آن را کارگردانی کرده است! علاوه بر این، مصاحبه کوتاهی با مسعود کیمیایی و زیرنویس انگلیسی تازه‌‌ای برای فیلم تدارک دیده شده است.