بورس زیر سایه اوراق بدهی

دیروز، شنبه، در نخستین روز هفته، رکورد تازه‌ای در معاملات بورس ثبت شد و 75درصد ازکل معاملات به اوراق بدهی اختصاص یافت. معاملات اوراق بدهی در بازار سرمایه تحت‌تأثیر نرخ بهره این اوراق در بازار بین انجام می‌شود. افزایش نرخ بهره در بازار بین‌بانکی جذابیت اوراق بدهی را، برای سرمایه‌گذاران، نسبت به ابتدای سال بیشتر کرده است. با این حال آمار‌ها نشان می‌دهد شیب نرخ بهره بین‌بانکی اندکی نزولی شده و به 19.7درصد رسیده است.
به گزارش همشهری، این روزها حجم معاملات بازار سهام به شکل محسوسی افت کرده اما در مقابل سهامداران یا بهتر بگوییم صندوق‌های سرمایه‌گذاری به جای سهام درحال خرید اوراق بدهی هستند. در طرف مقابل بخش عمده سهامداران خرد در صف‌های فروش ایستاده‌اند و درحال خروج از بازار سهام هستند. فشار صف‌های فروش گسترده با توجه به آنکه 6‌ماه از آغاز روند نزولی بازار سهام می‌گذرد هرروز بیشتر می‌شود. اما پرسش این است که با وجود رکود در بازارهای موازی مانند طلا و ارز و مسکن نقدینگی پس از خروج از بازار سهام به کدام بازار می‌رود و نقش نرخ بهر بین‌بانکی در این میان چیست؟

رکوردشکنی معاملات اوراق بدهی
از چند هفته پیش حجم معاملات اوراق بدهی در بازار سرمایه به‌شدت افزایش یافته به‌طوری که روزانه 10 تا 12هزار میلیارد تومان اوراق بدهی در بازار سرمایه دادوستد می‌شود درحالی‌که جمع کل معاملات بازار سهام به زحمت به 5هزار میلیارد تومان می‌رسد که نقدینگی در حال حرکت به سمت بازار اوراق بدهی است. دیروز رکورد معاملات در بازار اوراق بدهی شکسته شد و 75درصد از جمع کل معاملات بازار سرمایه به معاملات اوراق بدهی اختصاص یافت. روز شنبه 15هزار میلیارد تومان از 19هزارو800میلیارد تومان مبادله‌ای که در بازار سهام انجام شد به معاملات اوراق بدهی اختصاص یافت. دیروز فقط 4هزارو800میلیارد تومان سهام در بورس و فرابورس به‌صورت خرد و بلوک دادوستد شد که تازه از این میان سهم معاملات خرد سهام فقط 2700میلیارد تومان بود، اما در مقابل 3هزار میلیارد تومان از معاملات فقط به معاملات یک نماد در بازار اوراق بدهی یعنی اراد 644 (اوراق مرابحه عام دولتی64) که به‌تازگی (دی ماه) در فرابورس عرضه شد و سررسید آن بهمن‌ماه1401 است، اختصاص یافت. وزارت اقتصاد در طول چند ‌ماه گذشته حجم فروش اوراق مرابحه عام دولت را برای تامین نقدینگی مورد نیاز برای خرید کالا‌ها و خدمات مورد نیاز دستگاه‌های اجرایی افزایش داده، با توجه به نرخ‌گذاری انجام شده در بازار بین‌بانکی تا محدوده 20درصد جذابیت این اوراق افزایش یافته است.

عرضه دوباره اوراق بدهی؛ امروز و فردا
قرار است ظرف روزهای آینده حجم فروش اوراق بدهی دولتی دوباره افزایش یابد. امروز، یکشنبه و فردا، دوشنبه ۵هزار میلیارد تومان اوراق منفعت شرکت نفت پذیره‌نویسی می‌شود. فرابورس نیز اعلام کرده از ١٣ تا ١٨اسفند‌ماه 7نماد از اوراق مرابحه دولتی را در چند مرحله در بازار سهام عرضه خواهد کرد. همچنین آنطور که بانک مرکزی اعلام کرده از 19اسفند 27هزار میلیارد تومان اوراق مرابحه دولتی منتشر خواهد شد که صندوق‌های سرمایه‌گذاری هم می‌توانند در این معاملات از طریق سامانه مظنه‌یابی شرکت مدیریت فناوری بورس تهران شرکت کنند. بر این اساس پیش‌بینی می‌شود ظرف روزهای آینده بر شدت نزول شاخص بورس اضافه شود و بخش عمده منابع صندوق‌های سرمایه‌گذاری به جای اینکه صرف خرید سهام شود به سمت بازار اوراق بدهی و اوراق مرابحه عام دولت هدایت شود.

جذابیت نرخ بهره
آمار‌ها نشان می‌دهد یک عامل افزایش ارزش معاملات بازار اوراق بدهی جذابیتی است که در نرخ بهره این اوراق ایجاد شده به‌طوری که نرخ بازده این اوراق در بازار بین‌بانکی که نرخ مرجع است در چند‌ماه گذشته حتی به 23درصد هم رسید. دلیل اصلی افزایش جذابیت این اوراق به سیاست‌های دولت، کاهش ریسک‌های سیاسی و کاهش انتظارات تورمی بازمی‌گردد. دولت از یک طرف در تلاش است در بازار بین‌بانکی با بالا نگه داشتن نرخ بهره از رشد تورم جلوگیری کند و از سوی دیگر منابع لازم برای بودجه سال‌جاری را محقق کند. البته در این راه کاهش ریسک‌های سیاسی و انتظارات تورمی هم به دولت کمک کرده است. همه این عوامل دست به‌دست هم داده‌اند و جذابیت اوراق بدهی را بیشتر کرده‌اند. در واقع در شرایطی که ریسک سرمایه‌گذاری در بورس افزایش یافته و در مقابل انتظارات تورمی هم به‌دلیل افت ریسک‌های سیاسی کاهش یافته سرمایه‌گذاران ترجیح می‌دهند ریسک و بازده کمتری را متحمل شوند و برای همین به سمت بازار اوراق بدهی رفته‌اند و این همان هدفی است که دولت آن را تعقیب می‌کند تا از طریق آن هم به اهرم کنترل تورم را در دست بگیرد و هم بودجه سال‌جاری را با فروش اوراق بدهی تا پایان سال محقق کند.

شیب نزولی نرخ بهره بین‌بانکی
نرخ سود بین‌بانکی نرخ قرض کردن بانک‌ها از همدیگر برای تأمین نقدینگی کوتاه‌مدت است با این حال در یک‌سال گذشته سازوکار این بازار تغییر کرده و بازار اوراق بدهی و بازده این اوراق به اصلی‌ترین ابزار در این بازار تبدیل شده‌اند. در یک سال گذشته بانک مرکزی با راه‌اندازی عملیات بازار باز و تعیین کریدور نرخ سود بین‌بانکی، از یک طرف به اقدامات ضدتورمی روی آورده است و از طرف دیگر با استفاده از اوراق بدهی به تامین نقدینگی کوتاه‌مدت بانک‌ها کمک کرده است.
کارشناسان معتقدند عملیات بازار باز حداقل دو کارکرد مهم در نظام‌های مالی ایفا می‌کند که نخستین و مهم‌ترین کارکرد آن ایفای نقش فعال و مؤثر بانک مرکزی در اجرای سیاست پولی از طریق راهبری نرخ‌های سود است. کارکرد دیگر بازار بین‌بانکی نیز انتقال نقدینگی به شکل مطلوب از مؤسسات مالی دارای مازاد به مؤسسات مالی دارای کسری وجوه است. این دو کارکرد منجر به مدیریت نرخ‌های بهره کوتاه‌مدت در بازار بین‌بانکی خواهد شد که نتیجه آن کنترل نرخ تورم است.
به زعم اقتصاددانان نرخ سودی که در بازار بین‌بانکی تعیین می‌شود نرخ سود مرجع و معیاری برای تعیین سایر نرخ‌هاست. آمارها نشان می‌دهد این نرخ در ماه‌های خرداد، مرداد، شهریور و مهر به‌ترتیب ۱۰، 14.8، ۱۷ و ۲۰درصد بوده است. با این حال طبق گزارش بانک مرکزی نرخ سود بازار بین‌بانکی در مهرماه از دالان هدف‌گذاری شده ۱۴ تا ۲۲درصد، که برای این بازه زمانی درنظر گرفته شده بود، بالاتر رفته و حتی به حدود ۲۳درصد هم نزدیک شد. اما تازه‌ترین آمارها نشان می‌دهد از پاییز امسال تاکنون نرخ بهره بین‌بانکی با یک شیب نزولی اندک به محدوده 19.7درصد رسیده است. این برای نخستین‌بار از اواخر مهر است که نرخ بهره بین‌بانکی به زیر ۲۰درصد رسیده است. کاهش نرخ سود در بازار بین‌بانکی عموما در شرایطی اتفاق می‌افتد که سیاستگذار نسبت به کنترل انتظارات تورمی در اقتصاد اطمینان دارد، به این ترتیب این احتمال وجود دارد که بانک مرکزی پیش‌بینی خود از نرخ تورم را پایین آورده و متناسب با آن درصدد کاهش این متغیر برآمده است. با وجود این روند ماهانه تغییرات نرخ تورم چنین موضوعی را تأیید نمی‌کند. در همین حال به‌نظر می‌رسد حجم مبادلات بانکی با کاهش مواجه شده و نیاز بانک‌ها به ذخایر برای تسویه بین‌بانکی روند نزولی به‌خود گرفته است که این مسئله می‌تواند دلیل منطقی‌تری برای کاهش نرخ بهره بین‌بانکی باشد.
با چنین شرایطی هنوز مشخص نیست این روند نزولی تا کجا ادامه خواهد داشت اما پیش از این عبدالناصر همتی، رئیس‌کل بانک مرکزی اعلام کرده بود این نرخ تا 18درصد نزول خواهد کرد. اهمیت نزول نرخ بهره بین‌بانکی از این جهت است که می‌تواند منجر به جذاب‌تر شدن معاملات بازار سهام شود و این رویه منجر به چرخش نقدینگی به سمت بازارسرمایه خواهد شد.

   کارشناسان چه می‌گویند؟

وحید شقاقی شهری، رئیس دانشکده اقتصاد دانشگاه خوارزمی در این‌باره می‌گوید: یکی از مهم‌ترین مسائلی که باعث شد بورس در مرداد‌ماه بعد از رشد فوق‌العاده‌ای که داشت، وارد یک اصلاح و ریزش شود، افزایش نرخ سود بین‌بانکی بود که به نوعی سیگنالی برای افزایش نرخ سود سپرده به‌حساب آمد، در آن زمان نرخ سود بین‌بانکی تا ۲۲درصد نیز افزایش پیدا کرد که این موضوع برای بازار سهام بسیار چالش‌برانگیز بود. به‌گزارش همشهری، با وجود اثراتی که رشد نرخ سود بین‌بانکی بر بازار سرمایه ‌دارد با توجه به فشار‌های تورمی موجود به‌نظر نمی‌رسد بانک مرکزی بیش از آنچه رئیس‌کل بانک مرکزی گفته است اجازه دهد تا نرخ سود بین‌بانکی دست‌کم در کوتاه‌مدت کاهش پیدا کند اما در بلندمدت به با توجه به اثراتی که این سیاست در خلق نقدینگی جدید دارد احتمالا دولت مسیر کاهش نرخ بهره را در پیش خواهد گرفت. کامران ندری، اقتصاددان در این‌باره می‌گوید: اگر بخواهیم با توجه به نرخ تورم ماهانه محقق شده نظر بدهیم، نباید نرخ بهره بانکی کاهش یابد زیرا، کاهش این متغیر می‌تواند تورم را تشدید کند. در واقع زمان مناسبی برای کاهش نرخ بهره نیست زیرا، نرخ بهره پایین می‌تواند در ماه‌های بعد اثرات تورمی داشته باشد. فعلا زمان کاهش نرخ بهره بین‌بانکی نیست. اگر نرخ تورم به مقدار قابل ملاحظه‌ای کاهش پیدا کرد، در آن زمان می‌توان درباره کاهش نرخ بهره بین‌بانکی صحبت کرد. او با بیان اینکه نرخ بهره بین‌بانکی نرخ بهره مرجع در نظام بانکی است ادامه می‌دهد: کاهش یا افزایش آن بر تمام نرخ‌های بهره ازجمله نرخ بهره سپرده، تسهیلات، اوراق بدهی و سایر نرخ‌های بهره در بازارها تأثیر می‌گذارد اما از آنجا که در اقتصاد ایران نرخ بهره سپرده و تسهیلات به‌صورت دستوری تعیین می‌شود، این تأثیرات قابل مشاهده نیست. به‌گفته او رئیس‌کل بانک مرکزی پیش از اینکه آینده نرخ بهره بین‌بانکی را اعلام کند، باید پیش‌بینی خود از تورم را مطرح کند چون هر تصمیمی درباره نرخ بهره به این وابسته است که پیش‌بینی نرخ تورم در آینده چگونه است؟