تهران از دور

شهرام فرهنگی ـ روزنامه‌نگار

تصور کردن آینده نیاز به تخیلی قوی دارد. شهر آینده، شهر من در آینده، شهری که به آن می‌رسیم... شهر من در آینده چه حال و هوایی دارد؟ این همه خیال‌پردازی آدم را به جهان شعر می‌برد ولی برای رسیدن به تصوری کم و بیش نزدیک به آنچه در آینده اتفاق می‌افتد، راه‌هایی منطقی‌تر هم وجود دارد. چیزی نزدیک به منطق بی‌نقص ریاضی که می‌توانیم از نقشه‌های کشیده شده برای آینده تهران بیرون بکشیم.
می‌توانیم از خیابان ولیعصر شروع کنیم. مثلا به فرض، اگر پیش از سال 1388کسی از نقشه‌های کشیده شده برای این خیابان – با جزئیات - خبر داشت، آنچه ما امروز در آن زندگی می‌کنیم را در ذهن می‌ساخت و به وضوح تماشا می‌کرد. چنین تصوری از ولیعصر یک طرفه، از راه‌آهن تا تجریش، از ایستگاه‌های اتوبوس و موارد دیگر می‌توانست تمام مثبت و منفی‌های آینده این خیابان را بیرون بریزد. حرف فقط از تفاوت‌های ظاهری خیابان‌های امروز شهر با 10سال بعدشان نیست، قرار است زندگی در خیابان‌های تهران شکل دیگری شود.
می‌توانیم در خیابان ولیعصر باقی بمانیم. پروژه ثبت جهانی این خیابان در ماه‌های انتهایی سال 99بارها و بارها در روزنامه‌ها و رسانه‌های مجازی تبدیل به تیتر و خبر شده است. این خیابان برای اینکه در فهرست «میراث جهانی بشر» در یونسکو قرار بگیرد، نیازی به تغییراتی اساسی دارد. از جوی تا چنارها و ایستگاه‌های اتوبوس و وضعیت تردد پیاده و سواره. ولیعصر باید تبدیل به خیابانی «انسان‌محور» شود.
خوبی اصطلاح‌های شهرسازی و معماری این است که به آدم آدرس دقیق می‌دهند. نیازی نیست استاد فیزیک هسته‌ای باشید تا تصویری از چنین خیاباتی در ذهن‌تان شکل بگیرد. ولیعصر قرار است خیابانی خلوت‌تر، با سهم کمتری برای اتومبیل‌ها و بیشتر برای پیاده‌ها، چنارهای سرحال و مسیرهای دوچرخه‌سواری باشد. الان 2سال از برنامه‌ریزی شهرداری روی پروژه ثبت جهانی خیابان ولیعصر می‌گذرد و این پرونده باید تا پیش از پایان سال 2021به یونسکو ارسال شود. البته قرار نیست خیابان ولیعصر در این کمتر از یک سال به کل شکل دیگری شود. به‌نظر می‌رسد در این مرحله فقط ایرادهای اساسی خیابان مثل وضعیت جوی‌ها و مشکلات مکان‌های تاریخی برطرف می‌شود ولی به‌احتمال زیاد در دهه نخست 1400خیابان ولیعصر – کم و بیش – شبیه به چیزی می‌شود که امروز در طرح ثبت جهانی این خیابان وجود دارد.
انتهای خیابان ولیعصر به میدان تجریش می‌رسد؛ جایی که قرار است از نخستین خیابان کامل تهران رونمایی شود. از تجریش تا قدس، خیابانی برای همه آدم‌های شهر. درست شبیه به آنچه در تعریف خیابان کامل آمده: خیابانی که در آن همه اقشار جامعه بتوانند به‌صورت عادلانه از معبر شهری استفاده کنند. خیابانی با فضای سبز، پیاده‌راه‌های وسیع برای در آرامش قدم‌زدن و مناسب برای تردد افراد معلول. مسیرهایی برای دوچرخه‌سواری و نیمکت‌هایی برای نشستن. طرح خیابان‌های کامل در برنامه 5ساله سوم توسعه تهران قرار دارد و در بودجه تهران 1400تعریف شده است. هر سال یک خیابان در تهران کامل می‌شود و تجریش تا قدس فقط آغاز مسیر است. همین که در فهرست اولیه خیابان‌های کامل تهران، نام 10خیابان با پراکندگی در مناطق مختلف دیده می‌شود، یعنی تهران در دهه نخست 1400تغییرات اساسی در شکل و البته نیازهای ساکنانش پیدا می‌کند. اصلا شاید حسن تخیل کردن تهران آینده همین باشد. اگر تخیل‌مان خیلی کج نباشد، یعنی کم و بیش، تهران آینده را نزدیک به واقعیت دیده باشیم، شبیه به آدمی می‌شویم که سال 2009روی بیت کوین سرمایه‌گذاری کرده باشد. البته این مقایسه فقط برای جلب توجه خواننده این متن بود ولی بدون اغراق، تصور شکل ظاهری و زندگی مردم شهر در 10سال آینده، می‌تواند آدم را از قدم برداشتن در مسیرهای اشتباه منصرف کند. جذاب‌تر اینکه شاید با کمی خلاقیت، بتوانیم روی خیابان‌های آینده تهران به‌عنوان سرمایه حساب کنیم. خیابان‌هایی که روی نقشه‌های معماری و شهرسازی، به زبان هندسه، خلوت‌تر، مرتب‌تر و البته انسانی‌تر توصیف شده‌اند. آدم‌های در حال عبور از چنین خیابان‌هایی را تصور کن، ولیعصر، تجریش و البته لاله‌زار، لاله‌زارِ نمایش و سینما که قرار است تا جایی که جبر زمانه اجازه می‌دهد، به ساختار گذشته‌اش نزدیک‌تر شود. خیابانی – بازهم تا جای ممکن – خالی‌تر از اتومبیل و موتور، تمام سنگفرش، پر از آدم‌هایی که بدون نگرانی از شانه به شانه شدن با کسی که از روبه‌رو می‌آید، روی سنگفرش قدم برمی‌دارند. البته در این تصویرسازی از تهران آینده باید توسعه حمل‌ونقل عمومی را هم درنظر گرفت. بسیاری از طرح‌های توسعه زیرزمینی تهران تا افق 1420دیده شده‌اند و این باز به این مفهوم است که در سال‌های انتهایی دهه نخست 1400باید دست‌کم ریل‌گذاری رسیدن به چنین افقی انجام شده باشد. افزایش تعداد واگن‌ها، راه‌اندازی خطوط جدید و البته وصل شدن تهران به شهرک‌های اطراف یعنی پا گرفتن شکلی دیگر از زندگی اجتماعی در خیابان‌های شهر. تهران آینده شاید خلوت‌تر و سریع‌تر باشد. شهری که در آن فاصله‌ها کمتر به چشم می‌آیند؛ هم خیابان تا خیابان و هم آدم تا آدم. دست‌کم روی نقشه، تهران از دور اینطور به‌نظر می‌رسد.