سیاست خارجی بایدن؛ چرخش از خاورمیانه به آسیا

سمانه معظمی- روزنامه‌نگار

تغییرات انجام شده از سوی جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی رئیس‌جمهور جدید آمریکا، در واحدهای آسیا و خاورمیانه این نهاد، از چرخشی زیرپوستی و بدون هیاهو در سیاست خارجی این کشور حکایت دارد؛ چرخش از خاورمیانه به سمت آسیای جنوب شرقی. کوچک‌سازی تیم ویژه خاورمیانه و بزرگ کردن واحد هماهنگ‌کننده سیاست آمریکا در بخش بزرگی از جهان یعنی منطقه اقیانوس هند تا اقیانوس آرام، یکی از نخستین اقداماتی است که سالیوان با آغاز به کارش در شورای امنیت ملی انجام داده است. به نوشته مجله پولیتیکو، این حرکت که تاکنون خبر رسمی درباره آن اعلام نشده، نشانه این است که دولت جدید آمریکا قصد دارد در سال‌های پیش رو، اولویت سیاست خارجی خود را به آسیا بدهد. رشد سریع چین در طول 2دهه گذشته، نگرانی‌ها از عقب ماندن آمریکا از این کشور را در میان مسئولان و قانونگذاران هر دو حزب دمکرات و جمهوریخواه تشدید کرده است. به‌گفته برخی مقام‌های فعلی و گذشته آمریکا، در ساختار جدید، مجموعه تحت مدیریت کورت کمپل، هماهنگ‌‌کننده امور ایندو-پاسیفیک (منطقه اقیانوس هند و اقیانوس آرام) گسترده‌تر می‌شود، درحالی‌که بخش زیرنظر برت مک گورک، هماهنگ‌کننده امور خاورمیانه محدودتر خواهد شد.

تغییرات مهم در ساختار شورای امنیت ملی
تغییرات جدید در ساختار شورای امنیت ملی آمریکا دقیقا برخلاف ساختار این نهاد در دولت باراک اوباماست. در آن زمان، واحد خاورمیانه بسیار گسترده‌تر بود و بخش آسیا توسط تعدادی از مقام‌های رده‌ پایین‌ اداره می‌شد. به‌خصوص در دوره دوم اوباما که با بحران‌های خاورمیانه ازجمله ظهور داعش و جنگ‌های سوریه و لیبی همزمان شد. اما بایدن و تیمش باور دارند که رقابت آمریکا با چین و روسیه، بزرگ‌ترین چالش امنیتی پیش‌رو خواهد بود. جن ساکی، سخنگوی کاخ سفید در یکی از نخستین اظهارنظرهایش گفته است: «پکن امنیت، پیشرفت و ارزش‌های ما را به چالش کشیده و آمریکا باید موضع جدیدی در برابر آن بگیرد.» تیم بایدن همچنین نمی‌خواهد آمریکا یک‌بار دیگر در خاورمیانه زمینگیر شود و قصد دارد که اتحادش را با کشورهای دوست در آسیا و اروپا تقویت کند؛ اتحادی که در دوره ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ نادیده گرفته شد و واشنگتن به همین دلیل آسیب زیادی دید.
این اولویت‌های جدید از همان زمانی که بایدن از همکاری دوباره با متحدان کلیدی آمریکا در آسیا و اروپا صحبت می‌کرد، قابل پیش‌بینی بود. نخستین تماس‌های سالیوان یک روز بعد از تحلیف بایدن با همتایانش در فرانسه، آلمان، انگلیس و ژاپن بود. او همچنین با مشاور امنیت ملی کره‌جنوبی صحبت کرد.
براساس آنچه تاکنون اعلام شده، امور خاورمیانه توسط مک گورک اداره خواهد شد. یک مسئول ارشد دیگر به نام باربارا لیف به مک گورک کمک خواهد کرد. درحالی‌که بخش ایندو-پاسیفیک با مدیریت کمپل، 3مسئول ارشد دارد: لورا رزنبرگر به‌عنوان مسئول ارشد چین، سومونا گوها مسئول ارشد جنوب آسیا و آندریا کندال مسئول ارشد روسیه و آسیای مرکزی. این در حالی است که در شورای امنیت ملی دولت اوباما بخش چین در سطح «مسئول ارشد» نبود و بخش آسیا نیز هماهنگ‌کننده ویژه نداشت.

بازگشت الگوی دولت اوباما
اوباما نیز در برهه‌ای از ریاست‌جمهوری‌اش یعنی در سال2011 چنین تغییری را در سیاست خارجی آمریکا اعمال کرد. او صراحتا اعلام کرد که حضور آمریکا در آسیا-پاسیفیک از اولویت‌های اصلی تیم امنیت ملی دولتش است و باید تمرکز آمریکا از اروپا و خاورمیانه برداشته و به سمت چین متمایل شود. این تغییر موضع، به‌عنوان «چرخش به سمت آسیا» تعبیر شد.
کورت کمپل در دولت اوباما هم مهره کلیدی اجرای سیاست چرخش به سمت آسیا بود. او در آن زمان به‌عنوان دستیار امور آسیای شرقی و منطقه اقیانوس آرام وزارت خارجه این کشور فعالیت می‌کرد. اما کمپل دستاورد خاصی نداشت و متحدان اروپایی و خاورمیانه‌ای آمریکا، همیشه به عملکرد او با دید منفی نگاه می‌کردند. پولیتیکو به نقل از یکی از مقام‌های پیشین آمریکا در دولت اوباما نوشته که تغییر جهت بی‌سروصدای سیاست خارجی آمریکا در دولت بایدن از خاورمیانه به سمت آسیا عمدی است. زیرا وقتی اوباما آشکارا درباره تغییر سیاست دولت خود خبر داد، واکنش خوبی دریافت نکرد. بنابراین دولت بایدن ترجیح داده به جای حرف زدن، عمل کند.
چرخش سیاست خارجی آمریکا در حالی است که چین نقش برجسته‌ای در کارزارهای انتخابات ریاست‌جمهوری2020 این کشور داشت و هر 2رقیب درمورد رویارویی جدی‌تر با چین، با یکدیگر رقابت می‌کردند. بایدن سال گذشته در مقاله‌ای در مجله فارین افرز نوشت: «چین یک چالش ویژه است. من ساعت‌ها با رهبران آن وقت گذرانده‌ام و می‌دانم چه اختلاف‌هایی باهم داریم.»
با این حال برخی کارشناسان معتقدند که همه‌‌چیز تحت کنترل بایدن نیست. جورج دبلیو بوش یا اوباما نیز وقتی اولویت‌های سیاست خارجی خود را تعیین می‌کردند، پیش‌بینی جنگ عراق یا بهار عربی را نمی‌کردند. یک کارشناس سیاست خارجی می‌گوید: «هر برنامه سیاست خارجی می‌تواند با تمرکز بر آسیا آغاز ‌شود، اما با بحران در خاورمیانه پایان یابد. شاید سیاستمداران علاقه‌مند به جنگ نباشند، اما جنگ به آنها علاقه دارد.»

تغییرات در وزارتخانه‌های دفاع و خارجه آمریکا
تغییر مواضع آمریکا فقط محدود به شورای امنیت ملی این کشور نیست. کارشناسان امور آسیا در حال رخنه کردن در همه بخش‌های دولت جدید ازجمله وزارت دفاع و وزارت خارجه هستند. الی رتنر، دستیار پیشین بایدن در امور شرق آسیا به‌عنوان مشاور اصلی وزیر دفاع در امور چین و کلی مگسامن، معاون سابق دستیار وزیر دفاع در امور امنیت آسیا و منطقه اقیانوس آرام به‌عنوان رئیس ستاد کارکنان این وزارتخانه معرفی شده‌اند. لوید آستین، فرمانده پیشین فرماندهی مرکزی آمریکا و وزیر دفاع جدید این کشور در جریان جلسه تأیید صلاحیتش در سنا، چین را بزرگ‌ترین تهدید آمریکا دانست و گفت: «تلاش‌های ما در سطح جهانی باید متمرکز بر آسیا باشد.» یکی از نخستین اقدام‌های آستین در پست جدیدش، انتصاب 3مشاور ویژه در 3حوزه کلیدی یعنی چین، کرونا و آب‌وهوا بوده است. غایب بزرگ در این میان، خاورمیانه بوده است. در وزارت خارجه آمریکا نیز، میرا رپ هوپر، کارشناس آسیا- اقیانوس آرام به‌عنوان مشاور ارشد در امور چین و جفری پرسکات، مشاور دولت اوباما در امور آسیا به‌عنوان جانشین نماینده آمریکا در سازمان ملل انتخاب شد‌ه‌اند.