بازرسان شیمیایی در راه دوما

محمدامین خرمی|خبرنگار:

4 سال پس از نابودی سلاح‌های شیمیایی سوریه زیرنظر سازمان منع سلاح‌های شیمیایی (OPCW) اکنون دولت سوریه بار دیگر به استفاده از سلاح‌های شیمایی متهم شده است؛ اتهامی که سحرگاه شنبه حمله موشکی آمریکا، انگلیس و فرانسه را علیه سوریه به‌دنبال داشت.

10روز از حمله شیمیایی دوما در نزدیکی دمشق می‌گذرد و اکنون تیم بازرسان سازمان منع سلاح‌های شیمیایی آماده حضور در این منطقه است. طبق اعلام دفتر مرکزی سازمان منع سلاح‌های شیمیایی در لاهه هلند، کارشناسان این سازمان اواخر هفته جاری وارد دوما می‌شوند تا با انجام نمونه‌برداری مشخص کنند آیا حمله شیمیایی انجام شده است؛ اگر انجام شده از چه نوعی بوده و احتمالا عامل حمله اکنون در کدام سوی میدان ایستاده است؟

طی هفته‌های اخیر در جریان آزادسازی منطقه غوطه شرقی، صدها نفر کشته و زخمی شدند اما در حمله به منطقه دوما که بخشی از غوطه است، طی چند ساعت بیش از 80نفر قربانی شدند. غوطه شرقی در طول سال‌های اخیر به محلی برای انجام حملات خمپاره‌ای گروه‌های تروریستی علیه مناطق شهری در پایتخت سوریه تبدیل شده بود. غربی‌ها دولت سوریه را متهم می‌کنند که علیه مردم از گاز شیمیایی کلر استفاده کرده است. دولت سوریه اما ضمن رد این ادعاها، گروه‌های تروریستی تکفیری مستقر در این منطقه را متهم می‌کند که در پی شکست‌های پی در پی و برای همراه کردن کشورهای غربی با خود، دست به این حمله زده‌اند.

3روز پس از حمله شیمیایی دوما، دولت سوریه که خود را هدف حملات رسانه‌ای و موضع‌گیری‌های تند سیاسی کشورهای غربی می‌دید، طی نامه‌ای به سازمان منع سلاح‌های شیمیایی، خواستار اعزام هیأتی از این سازمان برای بررسی مناطق آلوده در دوما شد. سازمان منع سلاح‌های شیمیایی ضمن استقبال از درخواست سوریه اعلام کرد خود نیز در حال بررسی شرایط برای اعزام هیأت حقیقت‌یاب به سوریه بوده است. سیاسیون در جهان اما سرگرم جنگ لفظی و منظم کردن صفوف‌شان‌ برای انجام حمله موشکی به سوریه بودند.

سازمان منع سلاح‌های شیمیایی در سال 1992به‌عنوان بخشی از کنوانسیون سلاح‌های شیمیایی تاسیس شد. هدف از تاسیس این سازمان، مقابله با استفاده از تسلیحات شیمیایی و حذف تمامی جنگ‌افزارهای شیمیایی در جهان اعلام شد. همزمان با ورود تیم کارشناسان سازمان منع سلاح‌های شیمیایی به سوریه، نمایندگان آمریکا و روسیه کیلومترها دورتر در شورای امنیت سازمان ملل در نیویورک مشغول دعوا بر سر چگونگی فعالیت این سازمان در ماجرای دوما بودند. در یک جنگ قطعنامه‌ای، آمریکا متن پیشنهادی روسیه را وتو کرد و روسیه متن پیشنهادی آمریکا را. هر دو طرف بر انجام تحقیقات بین‌المللی درباره حمله شیمیایی دوما اتفاق نظر داشتند اما آمریکایی‌ها خواستار انتشار سریع گزارش مربوط به این حمله بودند. نیکی هیلی، نماینده آمریکا، طی سخنانی در نشست شورای امنیت بشار اسد را «هیولا» خواند و او را آمر حمله شیمیایی دوما نامید. طبق متن قطعنامه پیشنهادی آمریکا به سازمان منع سلاح‌های شیمیایی به‌عنوان مسئول تحقیق درباره حمله دوما این اختیار داده می‌شد که مشخص کند حمله از سوی کدام سمت درگیری انجام شده است. روسیه اما مخالف بود و گفت که آمریکایی‌ها با این پیشنهاد، تنها به‌دنبال «توجیه» برنامه خود برای حمله به سوریه هستند؛ چرا که در نهایت با اعمال فشار بر سازمان منع سلاح‌های شیمیایی، دولت سوریه را به‌عنوان عامل حمله معرفی خواهند کرد. قطعنامه پیشنهادی روسیه، وظیفه انجام تحقیقات را به‌عهده سازمان منع سلاح‌های شیمیایی می‌گذاشت اما تصمیم‌گیری درباره مقصر حمله را به شورای امنیت واگذار می‌کرد.

بن‌بست در شورای امنیت اما مانع برنامه آمریکا برای حمله به سوریه نشد. 3روز بعد، صدای غرش بیش از 100موشک در آسمان شهرهای دمشق و حمص، خواب را از چشم مردم ربود. جنگنده‌های بمب‌افکن و ناوهای آمریکا، انگلیس و فرانسه نقاطی را در نزدیکی این دو شهر هدف قرار دادند. به گفته وزارت دفاع آمریکا 3نقطه و به گفته وزارت دفاع روسیه، 10نقطه در خاک سوریه هدف موشک‌ها قرار گرفتند. دولت روسیه نیز اعلام کرد موفق شده بیش از 70موشک شلیک شده را به‌وسیله پدافند هوایی خود ساقط کند.

غوطه؛ نقطه تمرکز حملات شیمیایی

تابستان سال 2013حمله‌ای شیمیایی مشابه آنچه اخیرا در دوما اتفاق افتاد در منطقه غوطه رخ داد. در این حمله طبق آمار مختلف، بین 300تا هزار و 400نفر کشته شدند. آن زمان هم هر‌یک از طرفین درگیری دیگری را متهم به انجام حمله کرد. این موضوع باعث شد تا دولت سوریه تحت فشار دولت باراک اوباما و براساس توافقی 3جانبه با مسکو و واشنگتن تصمیم بگیرد با هماهنگی سازمان منع سلاح‌های شیمیایی و با نظارت سازمان ملل، تسلیحات شیمیایی خود را از میان ببرد. سوریه به کنوانسیون 1992کنوانسیون سلاح‌های شیمیایی پیوست، بازرسان و کارشناسان فنی سازمان منع سلاح‌های شیمیایی وارد این کشور شدند و روند خروج و امحای تسلیحات شیمیایی آغاز شد. سال بعد سازمان منع سلاح‌های شیمیایی اعلام کرد حدود 98درصد سلاح‌های شیمیایی سوریه به‌طور کامل نابود شده است.

بازرسان سازمان منع سلاح‌های شیمیایی ضمن انجام نمونه‌برداری محیطی، با قربانیان، نظامیان مستقر در منطقه و همچنین مقام‌های دولتی در سوریه مصاحبه خواهند کرد تا در گزارش نهایی خود جزئیات حمله شیمیایی دوما را منتشر کنند. تصمیم‌گیری درباره چگونگی ارائه این گزارش بر عهده شورای امنیت سازمان ملل خواهد بود.

دعوای قدرت‌های بزرگ در شورای امنیت

شورای امنیت سازمان ملل دیروز هم صحنه درگیری لفظی نمایندگان آمریکا و روسیه بود. نیکی هیلی در نشست اضطراری این شورا که به درخواست بولیوی برگزار می‌شد بار دیگر زبان تهدید را انتخاب کرد و گفت: «اگر سوریه بار دیگر از سلاح‌های شیمیایی استفاده کند؛ آمریکا مسلح و آماده حمله به سوریه است.» به گزارش رویترز، هیلی گفت: «وقتی رئیس‌جمهور ما خط قرمزها را تعیین می‌کند، الزمات آن‌ را هم اعمال می‌کند.»  در مقابل هیلی، واسیلی نبنزیا نماینده روسیه در شورای امنیت، اقدام کشورهای غربی را در حمله به سوریه مایه «سرمسازی» دانست و خطاب به اعضا گفت: «امروز روزی نیست که وظایف‌تان را فراموش کنید؛ تمام جهان نظاره‌گر شماست.» نبنزیا ضمن اعتراض به حمله موشکی آمریکا، انگلیس و فرانسه به سوریه گفت که این حمله در شرایطی انجام می‌شود که هنوز مقصر حمله مشخص نشده و بازرسان سازمان منع سلاح‌های شیمیایی کار خود را آغاز نکرده‌اند.

در این نشست، همان‌طور که پیش‌بینی می‌شد، قطعنامه پیشنهادی روس‌ها در محکومیت حمله اخیر به سوریه رأی لازم را نیاورد. از میان 15عضو دائم و غیردائم شورای امنیت، تنها روسیه، چین و بولیوی به این قطعنامه رأی مثبت دادند. نماینده روسیه که نتوانسته بود رأی مثبت اکثریت اعضای شورا را کسب کند گفت: «امروز روز غم‌انگیزی برای همه جهان، سازمان ملل و منشور ملل متحد است؛ منشوری که به وضوح و به عمد نقش شده است.»

سوریه؛ آماده همکاری با بازرسان

سوریه 7سال است که به صحنه رویارویی قدرت‌های کوچک و بزرگ تبدیل و اکنون مطرح شدن نام این کشور در نشست‌های شورای امنیت به یک موضوع روزمره تبدیل شده است. طی این مدت، حضور نماینده سوریه در نشست‌های شورای امنیت نیز به اتفاقی عادی بدل شده است. بشار جعفری که دیروز نیز مهمان اعضای شورای امنیت بود، حمله موشکی را به خاک سوریه «حمله‌ علیه قوانین بین‌المللی» دانست و از آمریکا، انگلیس و فرانسه خواست دست از حمایت گروه‌های تروریستی فعال در خاک سوریه بردارند. جعفری توضیح داد که بازرسان سازمان منع سلاح‌های شیمیایی درست همان روزی که سوریه هدف حمله قرار گرفت وارد دمشق شدند و قرار بود تحقیقات خود را درباره حمله دوما آغاز کنند. او گفت: «با این حال، دولت سوریه با این بازرسان نهایت همکاری را خواهد داشت تا حقیقت مشخص شود.»

   ترامپ: آماده حمله دوباره‌ایم

دونالد ترامپ ساعاتی پس از حمله به سوریه، به رسانه محبوبش متوسل شد تا از متحدانش قدردانی کند. رئیس‌جمهور آمریکا در توییتر نوشت: «حمله شب گذشته به بهترین شکل ممکن انجام شد. از فرانسه و انگلیس به‌خاطر درایت و قدرت خوب نظامی‌شان قدردانی می‌کنم. بهتر از این نمی‌شد؛ ماموریت انجام شد.» ترامپ نیز همانند نماینده‌اش در سازمان ملل، دیروز اعلام کرد: درصورت کاربرد دوباره سلاح شیمیایی در سوریه، آماده است بار دیگر دستور حمله را به این کشور صادر کند.  اقدامات آمریکا در سوریه با حمله موشکی به این کشور در حالی به مرحله‌ای جدید وارد می‌شود که دونالد ترامپ 2هفته پیش طی سخنانی اعلام کرد: «به‌زودی، خیلی زود نیروهای آمریکایی را از سوریه خارج خواهد کرد.» وضعیت پیچیده سوریه، با حملات اخیر پیچیده‌تر از گذشته شده است.