دیوار دفاعی نوجوانان

نوجوانی، سن تغییر و سرکشی است، همان زمان که پدر و مادرها انگار ناگهان به‌خودشان می‌آیند و می‌بینند که فرزندشان چقدر بزرگ شده و رفتارهایش تغییر کرده است. اینجاست که چالش‌های ارتباطی بین والدین و فرزندان کم‌کم سر بلند می‌کنند و برقراری ارتباط سالم و سازنده با نوجوان، به دغدغه بزرگ خانواده‌ها تبدیل می‌شود. یک سال از همه‌گیری کرونا و تعطیلی مدارس می‌گذرد، خانه‌نشینی اجباری باعث شده والدین و فرزندان ساعات بیشتری از شبانه‌روز را در کنار هم سپری کنند و همین موضوع گاهی باعث افزایش تنش‌ها بین والدین و نوجوانان شده است. به همین بهانه از دکتر پریسا خسروتاش، دکتری روانشناسی خواسته‌ایم برایمان درباره چالش‌های ارتباط با نوجوانان و راه‌های بازسازی رابطه والدین با فرزند نوجوانشان توضیح دهد.



رابطه والدین با فرزندانشان
در آغاز نوجوانی، تغییرات بلوغ برای افراد اتفاق می‌افتد، در مرحله بلوغ هم تغییرات هورمونی رخ می‌دهد که به‌دنبال خود، تحولات شخصیتی را به همراه خواهد داشت. رفتار نوجوانان با استقلال‌طلبی و مخالفت‌های بیشتر همراه است، می‌خواهند سر حرف خود بایستند، ایده‌های خود را به والدین ارائه دهند و تا حدی لجبازی نشان می‌دهند. این ویژگی‌ها در دوره کودکی و پیش از پنج‌سالگی هم بروز پیدا می‌کنند و در نوجوانی، بخشی از این ویژگی‌ها بازمی‌گردند. وقتی تغییرات رفتاری نوجوانان شروع می‌شود، چالش‌هایی هم در ارتباط آنها و والدین بروز پیدا می‌کنند. نوجوانی که در کودکی آرام‌تر بوده و حرف‌شنوی بیشتری داشته، حالا تغییر کرده است. ارتباط نوجوانان با گروه همسالانشان افزایش پیدا می‌کند و والدین سعی می‌کنند با ورود به این روابط، خیالشان را از اینکه فرزندشان با چه کسانی دوستی می‌کند، راحت کنند. همزمان با اینکه نوجوانان می‌خواهند آزادی‌های بیشتری داشته باشند، والدین هم نگرانی بیشتری را تجربه می‌کنند و می‌خواهند کنترل بیشتری بر رفت‌وآمدها و ارتباطات فرزندشان داشته باشند. از طرف دیگر نوجوانان در مرحله هویت‌یابی قرار می‌گیرند و از خودشان درباره باورها و نگرش‌هایشان سؤال می‌کنند. گاهی این نگرش‌ها با والدینشان متفاوت است و درباره آنها با والدین وارد بحث و گفت‌وگو می‌شوند. همه این تغییرات می‌تواند به چالش‌های ارتباطی والدین و نوجوان دامن بزند.

 فاصله سنی والدین با نوجوان 
هرقدر فاصله سنی والدین با نوجوان زیاد باشد، آنها باید وقت بیشتری برای شناختن نوجوانشان بگذارند. والدین باید تلاش کنند نگرش‌های نوجوان را بشناسند و در علایقش با او شریک شوند. هر قدر هم‌صحبتی و همدلی بین آنها بیشتر شود، بهتر زبان یکدیگر را می‌فهمند و به هم نزدیک می‌شوند. بسیاری از والدین باید بپذیرند که ناچارند همپای نوجوان، با تکنولوژی آشنا شوند. وقتی اختلاف سطح بین آگاهی والدین و فرزندان نسل‌جدید درباره دنیای تکنولوژی وجود داشته باشد، نوجوانان خودشان را آگاه‌تر و پخته‌تر از والدینشان تصور خواهند کرد. بنابراین والدین باید در کنار گنجینه تجارب خود که در ارتباط آنها با فرزندانشان اثرگذار است، سراغ موضوعات روز هم بروند. تکنولوژی و فضاهای مجازی، جزو ضرورت‌های زندگی نوجوانان امروزی است و والدین نمی‌توانند نسبت به آنها بی‌تفاوت باشند. فرزندان امروزی، از همان کودکی با فضای مجازی ارتباط برقرار می‌کنند و گاهی والدین از آنها دور می‌مانند. والدین باید اطلاعات خود را از دنیای جدید، عصر تکنولوژی و سرعت آن، همگام کنند. داشتن این اطلاعات هم باعث رشد و پختگی بیشتر والدین می‌شود، هم همراهی آنها را با نوجوان تقویت می‌کند و همزمان به آنها کمک می‌کند نظارت بهتری بر رفتار فرزندشان داشته باشند.

رابطه صمیمانه یا رفتار والدانه
قاطعیت در کنار حمایتگری، مرز این دو رویکرد است. والدین باید تناسب این دو وزنه تربیتی را حفظ کنند، یعنی در بعضی موارد حمایتگر باشند، تشویق و توجه کنند و مهربانانه رفتار کنند اما در بعضی موارد هم در برابر رفتارهای غلط، محکم و قاطعانه بایستند. خط قرمزهای خانواده باید به‌طور مشخص به نوجوان اعلام شود تا بداند از کدام خطوط نمی‌تواند رد شود؟ وقتی مرزها مشخص باشد، والدین در عین صمیمیت با نوجوان خود، رفتار قاطعانه هم خواهند داشت. چنین والدینی از همان کودکی، فرزندشان را بجا تشویق می‌کنند، با او همدل و همراه می‌شوند و رفتاری دوستانه با او دارند اما همزمان بموقع، در برابر اشتباهات تکرارشونده فرزندشان، با قاطعیت واکنش نشان می‌دهند و از تنبیه‌های مناسب مثل محرومیت موقت از بعضی امتیازات استفاده می‌کنند. به این ترتیب والدین همچنان که با نوجوان خود دوست خواهند بود، اقتدار پدر و مادر بودن را هم حفظ خواهند کرد.

کرونا و خانه‌نشینی
والدین باید تلاش کنند در زمان‌های مناسب، ارتباط‌های محدودی برای نوجوان با دوستان و خانواده برقرار کنند؛ مثل پیاده‌روی هفتگی در فضای باز با رعایت فاصله اجتماعی. همین برنامه‌های محدود، می‌تواند انرژی مثبت قابل توجهی برای نوجوان به همراه داشته باشد و آنها را برای در خانه ماندن آماده کند. والدین در این دوره باید مسئولیت‌هایی را در داخل خانواده به نوجوان محول کنند. بازی‌ها و گفت‌وگوهای خانوادگی هم در این دوران مفید است. نوجوانان امروزی معمولا اهل فیلم و سریال‌های به‌روز هستند، می‌توان درباره این موضوعات با نوجوان وارد گفت‌وگو شد یا حتی با هم فیلم تماشا کرد. البته والدین باید دقت کنند که به نیاز نوجوان به داشتن زمان‌های تنهایی احترام بگذارند، چرا که نوجوانان بعضی اوقات ترجیح می‌دهند زمان‌هایی را به تنهایی بگذرانند یا با همسالان خود گفت‌وگو کنند. ارتباطات گروهی و مشارکتی نوجوانان با همکلاسی‌ها و همسالان در فضای مجازی، روحیه آنها را بهتر می‌کند. همه این کارها به نوجوان کمک می‌کند از بحران خانه‌نشینی عبور کند و کمتر وارد فضای تنش با والدین شود.

احساس مقابله فرزند با والدین
بخشی از این احساس، به تفاوت نسل‌ها بازمی‌گردد. هرچه اختلاف سنی بین والدین و نوجوانان بیشتر می‌شود، احتمال بروز چنین نگرشی هم بیشتر می‌شود. به همین دلیل توصیه می‌شود که زوجین فرزندآوری را به تأخیر نیندازند. البته منظور از این حرف این نیست که همسران کم‌سن و سال و بی‌تجربه وارد فرایند فرزندپروری شوند، طبیعی است که آنها باید به مرحله‌ای از پختگی رسیده باشند اما اختلاف سنی زیاد با فرزندان هم، تفاوت نسل‌ها را قدرت می‌دهد و باعث می‌شود دیدگاه‌ها بیشتر در تعارض قرار بگیرند. سرعت تکنولوژی باعث شده اطلاعاتی که یک نوجوان به آن دسترسی دارد، گسترده‌تر باشد و نگرش او، بر مبنای همین اطلاعات شکل بگیرد. به این ترتیب دیدگاهی که نوجوان به دنیا دارد، متفاوت از والدینش خواهد بود. به همین دلیل گاهی نوجوانان، والدین خود را قدیمی می‌دانند. در مقابل والدین هم، نوجوان خود را ناپخته و بی‌پروا می‌دانند. در نهایت این تفاوت‌ها باعث می‌شود دو طرف حس کنند حرف همدیگر را نمی‌فهمند.

اختلال رابطه با نوجوان
میزانی از استقلال‌طلبی و پرخاشگری در نوجوانی طبیعی است اما وقتی پرخاشگری زیاد باشد، پنهان‌کاری به‌وجود بیاید، مقدار مخالفت‌جویی‌ها و بهانه‌گیری‌های نوجوان در بیشتر ابعاد ارتباطی افزایش پیدا کند و تبدیل به تشنج در فضای خانه شود و نوجوان اصلا وارد فضای همدلی و هم‌صحبتی با والدین نشود، یعنی مشکلات جدی در این ارتباط وجود دارد. برای نوجوانان سخت است که با والدین حرف بزنند اما به هر حال باید راه‌های ارتباطی بین دو طرف پیدا شود. والدین باید از همان کودکی برای فرزندشان، حرف زدن با او و همدلی و هم‌صحبتی وقت بگذارند. شکل‌گیری این ارتباط مؤثر، بر رابطه والدین و نوجوان تأثیر می‌گذارد و پیش‌زمینه‌های شکل‌گرفته، باعث می‌شود نوجوان بتواند راهی برای حرف زدن با پدر و مادر پیدا کند. آشنا شدن با دوستان و همسالان نوجوان و حضور در جمع‌ نوجوانان و والدین، به کاهش بحران ارتباطی با نوجوانان 
کمک می‌کند.

میزانی از استقلال‌طلبی و پرخاشگری در نوجوانی طبیعی است اما وقتی پرخاشگری زیاد باشد، پنهان‌کاری به‌وجود بیاید، مقدار مخالفت‌جویی‌ها و بهانه‌گیری‌های نوجوان در بیشتر ابعاد ارتباطی افزایش پیدا کند و تبدیل به تشنج در فضای خانه شود و نوجوان اصلا وارد فضای همدلی و هم‌صحبتی با والدین نشود، یعنی مشکلات جدی در این ارتباط وجود دارد