تاب‌آوری/ اختلال «بدریختی» و پیشگیری از آن

علیرضا سفیدچیان- روانپزشک

در بیماری «اختلال بدریختی بدن» فرد احساس ذهنی مداومی درباره زشتی برخی قسمت‌ها و ویژگی‌های ظاهر یا چهره خود دارد. با اینکه اندام و چهره او طبیعی است، اما با توضیح منطقی راضی نمی‌شود. این اختلال در زنان و جوانان شایع تر است.                 
مهم‌ترین علل این اختلال عبارتند از؛ تأثیرات ارث، تجربیات زندگی منفی مانند آزار در دوران کودکی، ویژگی‌های شخصیتی (مثل عزت نفس پایین)، هویت و خودانگاره ضعیف، فشارهای اجتماعی و انتظارات از زیبایی، مُد و تبلیغ جذابیت‌های کاذب، شیوع پدیده خودنمایی و فخر فروشی، کاهش توجه به زیبایی‌های باطنی و توجه مفرط به ظاهر و در نهایت، همراهی اختلالات روانپزشکی مانند وسواس، اضطراب و افسردگی. از سویی علائم و نشانه‌های مهم این اختلال عبارتند از؛ درگیری ذهنی با ظاهر فیزیکی، وارسی مکرر خود جلوی آینه یا برعکس، اجتناب از رفتن جلوی آینه، باور قوی به اینکه اختلال یا نقصی در ظاهر وجود دارد و شخص را زشت نشان ‌می‌دهد و اعتقاد به اینکه دیگران نگاهی بسیار منفی به ظاهر او دارند. علاوه بر این، اجتناب از موقعیت‌های اجتماعی، نیاز به تعریف و تمجید دیگران، استفاده مکرر از لوازم آرایشی بدون کسب رضایت و گاهی برای پوشش نقص ذهنی و همچنین نگرانی‌ درخصوص سایز و بد شکلی بدن و نارضایتی از قد، اندام، مو، عضلات و به‌ویژه بینی از علائم این نوع اختلال محسوب می‌شوند.
همچنین سطوح بالای اضطراب، کناره‌گیری از اجتماع، خلق افسرده، عزت نفس پایین، رضایت پایین از زندگی، وسواس فکری و حتی خودکشی هم در برخی از موارد این اختلال دیده می‌شود.
این در حالی است که بسیاری از اشخاص از درمان ها و جراحی‌های زیبایی برای بهبود نقص ادراک شده‌شان استفاده می‌کنند. درحالی‌که درمان‌ها به ندرت پاسخ می‌دهد و حتی ممکن است بدتر هم شوند. در واقع، عمل‌های غیرضروری پزشکی(به‌ویژه بینی) گونه‌های برجسته، لب‌های ورم کرده، پوست‌های برنزه و عضله‌های برآمده از استروئید ازجمله عوارض و مسائل این بیماران است.
حال این پرسش مطرح می‌شود که چه راهکارهایی برای درمان این اختلال وجود دارد؛ توجه به ارزش‌های درونی و معنوی، تقویت اعتماد به نفس، دوری از مُد، آموزش مهارت اعتماد به نفس، به‌ویژه برای کودکان و نوجوانان، نشان دادن توانمندی‌های خود در دنیای واقعی(علمی، ادبی، هنری، ورزشی و...) و توجه ویژه پزشکان در ‌انجام ندادن عمل‌های غیرضروری، مهم‌ترین عوامل پیشگیرانه اختلال بد ریختی محسوب می‌شوند و نکته آخر اینکه، مشاوره و روان درمانی، تحت نظر روانپزشک و روانشناس، به‌ویژه قبل از هر عمل زیبایی ضروری است.