پروازی که به تهران نرسید

ترمه هوشیار 

 «ساعت 7 و 15دقیقه دیشب یک هواپیمای حمل‎‌‎ونقل ارتش در جنوب تهران سقوط کرد»؛ این تیتر خبری بود که روز چهارشنبه هشتم مهرماه 1360 در روزنامه اطلاعات منتشر شد؛ بیانیه‎‌‎ای که اخبار الصاقی به آن نیز نشانی از سرنشینان این پرواز سی‌-‌130 نداشت که بعد از شکست حصر آبادان به تهران باز می‎‌‎گشت و حامل تعدادی از شهدا و مجروحین و فرماندهان جنگ بود. تنها اطلاعات منتشر شده حاکی از آن بود که یک هواپیمای ارتشی دچار حادثه شده و در منطقه میدان تیر کهریزک سقوط کرده است. هواپیمایی که یک روز بعد از آن مشخص شد حامل 5نفر از مهم‎‌‎ترین فرماندهان نظامی کشور و مغزهای متفکر جنگ بوده است؛ سرلشکر ولی‎‌‎الله فلاحی جانشین رئیس ستاد ارتش، یوسف کلاهدوز قائم‎‌‎مقام سپاه، سرتیپ سیدموسی نامجو وزیر دفاع، سرتیپ جواد فکوری مشاور جانشین ستاد ارتش و محمد جهان‎‌‎آرا فرمانده سپاه پاسداران خرمشهر، 5فرماندهی بودند که در این حادثه به شهادت رسیدند.  ‏ این فرماندهان چند روز بعد از عملیات موفق ثامن‎‌‎الائمه و پایان حصر آبادان برای ارائه گزارش این پیروزی به تهران بازمی‌گشتند ولی در این پرواز نافرجام به شهادت رسیدند. روزنامه اطلاعات در نخستین خبر از این حادثه در روز هشتم مهر نوشت: «ساعت 7:15 دیشب یک هواپیمای باری به‎‌‎علت نامعلومی در منطقه میدان تیر کهریزک سقوط کرد. براساس گزارش خبرنگار ما به نقل از شاهدان عینی ساعت 7:15 دیشب بعد از شنیدن صدایی مهیب در نزدیکی کهریزک، روبه‎‌‎روی میدان تیر متوجه آتش‎‌‎سوزی وسیعی شدیم. بلافاصله برای آگاهی از چگونگی آن به محل رفتیم و مشاهده کردیم یک هواپیما در حال سوختن است و عده‎‌‎ای نالان خودشان را از هواپیما به بیرون می‎‌‎اندازند. بلافاصله با کمک عده‎‌‎ای از اهالی منطقه برای کمک به مجروحین بسیج شدیم و عده‎‌‎ای را که قدرت و توانایی داشتند و سالم بودند از داخل هواپیما بیرون آوردیم. پس از مدتی 3 هلی‎‌‎کوپتر متعلق به ارتش و نیروی هوایی برای کمک و اعزام مجروحین به محل آمدند و در همین موقع مأموران آتش‎‌‎نشانی و اورژانس و پاسداران به منطقه آمدند و با کمک برادران ارتش و سپاه مجروحان را با هلی‎‌‎کوپتر به بیمارستان‎‌‎ها انتقال دادند. شاهدان عینی به خبرنگار ما گفتند پس از سقوط، هواپیما به‎‌‎ مدت چند ساعت می‎‌‎سوخت که با کمک مأموران و نیروهای مردمی آتش خاموش شد درحالی‎‌‎که از هواپیما جز آهن‎‌‎پاره چیز دیگری نمانده بود. خبرنگار ما که از هواپیما دیدن کرد گزارش می‎‌‎دهد که در اثر سقوط هواپیما جلو و قسمتی از وسط هواپیما از بین رفته و مقداری از دم هواپیما سالم است. شاهدان عینی گفتند ما شنیدیم که هواپیما حامل عده‎‌‎ای از رزمندگان مجروح جبهه‎‌‎های جنوب و تعدادی از جنازه‎‌‎های شهدای جبهه‎‌‎های جنوب بوده و از اهواز به تهران می‎‌‎آمده است».‏
ستاد مشترک ارتش نیز در روز اول تنها به اعلام حادثه اشاره کرد. روز پنجشنبه 9 مهر‎‌‎ماه بود که این ستاد در بیانیه‎‌‎ای سراسر احساسی سرانجام اسامی چند تن از شهدای این حادثه را اعلام کرد:«امروز ارتش جمهوری اسلامی ایران و سپاه پاسداران با کمال افتخار و سرافرازی، گلگون‎‌‎کفنانی دیگر را به انقلاب اسلامی ایران هدیه نمود. گلگون‎‌‎کفنانی که از بدو پیروزی انقلاب همه ‎‌‌‎چیز خود را وقف این انقلاب نموده و در این راه هرگونه تالم و تاثرات روحی و جسمی را به جان خریده بودند. گلگون‎‌‎کفنانی که به انقلاب اسلامی ایران و رهبر عظیم و عزیز آن عشق ورزیده و در این راه سر از پای نشناخته و پروانه‎‌‎وار گرد شمع وجود آنان سوختند. اینان به آرزوی قلبی خود که همانا آرزوی فرد فرد پرسنل مسلمان و متعهد و جان بر کف نیروهای مسلح است نایل گشته و به لقاالله پیوستند. ایشان همچون دیگر شهدای نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران از سرباز تا سپهبد شهید قرنی با افتخار زیستند، با سرافرازی و سربلندی در راه حفظ دستاوردهای انقلاب مبارزه کرده و جانانه سر در این راه جان به جان‎‌‎آفرین تسلیم نمودند. سرلشکر شهید ولی فلاحی جانشین ستاد مشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران، سرتیپ نامجو وزیر دفاع و نماینده امام در شورای‎‌‎عالی دفاع و فرمانده دانشکده افسری، سرتیپ شهید فکوری وزیر دفاع سابق و فرمانده سابق نیروی هوایی و مشاور رئیس ستاد مشترک ارتش و برادر شهید کلاهدوز قائم‎‌‎مقام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران از این خیل بودند که در حادثه جانخراش سقوط هواپیمای سی-130 همراه تعداد دیگری از برادران ارتشی و سپاه پاسداران و بسیج مستضعفین ندای حق را لبیک گفته و در جوار رحمتش قرار گرفتند».‏
شورای موقت ریاست‎‌‎جمهوری نیز در بیانیه‎‌‎ای این حادثه را تسلیت گفت. اما کسی نمی‎‌‎دانست مدافع روزهای نخست خرمشهر و فرماندهی که بیش از یک ‎‌‎ماه مقابل عراقی‎‌‎ها ایستاده نیز در میان شهیدان این حادثه بود، هرچند که در فهرست‎‌‎های احتمالی روزنامه جمهوری اسلامی و اطلاعات از محمدجهان‎‌‎آرا نام برده شد. سرانجام در روز چهلم این حادثه بود که نام محمد جهان‎‌‎آرا در میان شهدا اعلام شد و مراسم رسمی برای فرمانده خرمشهر در چهلمین روز شهادتش برگزار شد.‏
اما جدا از این موضوع، درباره علت این حادثه حرف‌ و حدیث‌هایی پیش آمد. در آن زمان علت حادثه نقص فنی هواپیما اعلام شد. محمود خرم‎‌‎دل کمک خلبان این پرواز که از حادثه جان سالم به در برده بود، سال‎‌‎ها بعد در ماهنامه صنایع هوایی گفت: «پس از ترک اهواز همه‎‌‌‎چیز مرتب بود تا حدود ساعت 8 شب به نزدیک کوه‎‌‎های حسن‎‌‎آباد قم رسیدیم. در این زمان سیستم برق هواپیما به‎‌‎طور کامل از کار افتاد و تاریکی همه جا را فراگرفت و تنها چراغ‎‌‎های حرم حضرت عبدالعظیم دیده می‎‌‎شدند. بر اثر قطع برق، موتورهای هواپیما نیز خاموش شدند و سیستم هدایت هیدرولیک هم از کار افتاد...».‏‎ ‎ماهنامه صنایع هوایی در شماره176 خود طی گزارشی که درباره سقوط سی-130 به همراه این گفت‎‌‎وگو منتشر کرد، نوشت: «فکوری ابتدا به کابین خلبان آمد و با چراغ‌قوه سعی کرد که مشکل را برطرف کند و بعد برای باز کردن دستی چرخ‎‌‎ها رفت. چنین احساس می‎‌‎شد که فکوری فهمیده مشکل فرا‎‌‎تر از قطع برق است. از آنجا که فرمان هواپیما تریم شده بود هواپیما با سرعتی آهسته و به‎‌‎طور افقی به سمت زمین حرکت می‌کرد. به همین دلیل هواپیما در بیابان فرود آمد. از آنجا که یکی از چرخ‎‌‎ها قفل نشده بود، هواپیما به یک سمت خم شده و روی زمین کشیده شد. کمک خلبان با باز کردن پنجره از هواپیما خارج شد و لحظاتی بعد هواپیما با 8000‏‎‌‎پوند سوخت منفجر گردید. 45 دقیقه بعد یک بالگرد برای کمک به بازماندگان حادثه به محل آمد».‏
سال 96 در مصاحبه‌ یکی از روزنامه‌ها با ناخدا هوشنگ صمدی فرمانده نیروی تکاور دریایی خرمشهر که در کنار جهان‎‌‎آرا از این شهر دفاع کرد و در فتح خرمشهر تأثیر زیادی داشت، علت سقوط این هواپیما پدافند خودی اعلام شد اما بلافاصله ناخدا صمدی این نقل قول را تکذیب کرد. امیر سرتیپ قاسم فراوان، از فرماندهان پیشکسوت پدافند هوایی نیز همان مقطع به توضیح درباره نحوه سقوط این هواپیما پرداخت و اعلام کرد که دلیل ساقط شدن آن به هیچ وجه اصابت از سوی پدافند نبوده است. هر چه بود پرواز سی - 130 به تهران نرسید و محمد جهان‌آرا نتوانست آزادی شهری را ببیند که بسیاری از یارانش در آن به شهادت رسیدند.