4فصل انتخابات

 احسان بهرام غفاری

 روزهای دهم و یازدهم فرودین‎‌‎ماه سال1358، مردم پای صندوق‎‌‎های رأی رفتند تا در رفراندوم «جمهوری اسلامی؛ آری یا نه» شرکت کنند. استقبال به حدی بود که پس از گذشت چند ساعت، بسیاری از حوزه‎‌‎ها با کمبود ورقه رأی مواجه شدند. در قم نیز ازدحام مردم برای رأی دادن به حدی بود که حتی خود امام نتوانستند از ماشین پیاده شوند و رأی خود را توسط جمعیت به صندوق رساندند. در گوشه و کنار ضد‎‌‎انقلاب‎‌‎ها در چندحوزه مردم را آماج گلوله قرار دادند و در برخی دیگر از حوزه‎‌‎ها نیز تلاش برای آتش‌زدن صندوق‎‌‎های رأی گزارش شد. مهندس بازرگان و یزدی، پس از انداختن رأی در صندوق، اذعان داشتند که این نخستین باری است که مرد و زن، آزادانه در کنار هم می‎‌‎توانند آنچه را که خود می‎‌‎خواهند، انتخاب کنند. در شعبه دیگری نیز مسعود رجوی و موسی خیابانی در پاسخ به خبرنگاران اعلام کردند که گروه‎‌‎ها و افرادی‎‌‎که رأی نمی‎‌‎دهند حتما جریان خاصی را دنبال می‎‌‎کنند که جمهوری اسلامی قطعا در آینده خواسته‎‌‎های آنها را مورد توجه قرار خواهد داد. اما اگر با سازمان ما همکاری نشود، قطعا به مشکلاتی برخواهیم خورد! در سوی دیگر شهر ارمنیان با صف‎‌‎های طولانی در کلیسای ارامنه حضور داشتند و رأی خود را به صندوق ریختند و دیگر اقلیت‎‌‎های مذهبی نیز حضور پرشور خود را اعلام کردند. درنهایت، روز دوازدهم فرودین، با شمارش آرا، امام با پیام «جمهوری اسلامی را رسما اعلام می‎‌‎کنم» خبر از پیروزی رفراندوم دادند و طبق آمار، حدود 18میلیون نفر با پاسخ «آری»، جمهوری اسلامی را خواستار شدند.
 
حاشیه‎‌‎های یک رفراندوم
اما این رفراندوم با حاشیه‎‌‎هایی هم همراه بود. وزارت کشور داشتن شناسنامه را اجباری اعلام کرده بود تا یک‎‌‎نفر نتواند بیش از یک رأی به صندوق بیندازد، چون دیده شده بود بسیاری انگشت خود را در استامپ نمی‌زدند تا بتوانند بار دیگر رأی دهند. در میدان ونک پایتخت نیز یک صندوق جعلی گذاشته شده بود که خیلی زود وزارت کشور آن ‎‌‎را جمع کرد. در یکی دیگر از شعبه‎‌‎ها صندوق رأی توسط سرنشینان یک پیکان ربوده شد. اعضای حزب توده نیز با شرایطی پای صندوق آمدند و به جمهوری اسلامی رأی دادند. اعضای سازمان آزادگان که گروهی سلطنت‌طلب محسوب می‌شدند و پیش‌تر اعلام کرده بودند رفراندوم را تحریم می‎‌‎کنند، با اعلام اینکه در نظر خود تجدیدنظر کرده‌اند در این همه‎‌‎پرسی شرکت کردند. یکی دیگر از حاشیه‎‌‎های جالب این همه‎‌‎پرسی، دستگیری یک باند فروش هروئین بود که توسط کمیته در محل اخذ رأی شناسایی و سریعا دستگیر شدند. برای افرادی‎‌‎ که مسافر بودند نیز در فرودگاه مهرآباد صندوق‎‌‎هایی گذاشته شده بود تا بتوانند قبل از خروج، رأی خود را به صندوق بیندازند. برای بیماران و افرادی‎‌‎که امکان حضور در بیرون از منزل را نداشتند نیز صندوق‎‌‎های سیاری تعبیه شده بود تا رأی این افراد را بتوانند اخذ کنند. یک صندوق نیز به زندان قصر رفت تا رأی مسئولان رژیم گذشته همچون هویدا را هم دریافت کنند. هرچند که گفته شده بود رأی آنها تغییری در وضعیت محاکمه آنها نخواهد داشت، اما همگی به جمهوری اسلامی رأی دادند و هر1500 رأی دریافت‌شده از این زندان، پاسخ «آری» بر خود داشت.
 
چه کسانی رأی ندادند؟!
طبق اعلام وزارت کشور، 15میلیون نفر زیر سن 16سال حق رأی نداشتند و 4میلیون نفر هم چون در ارتفاعات بالاتر از 2هزار متر سکونت داشتند، فراهم کردن صندوق برای آنها ممکن نبود و یک‌میلیون نفر نیز به‎‌‎دلیل کهولت سن  نتوانستند رأی دهند.

  تابستان؛ مجلس خبرگان قانون اساسی
پس از رأی قاطع مردم به جمهوری اسلامی، یکی دیگر از موضوعات مهم، قانون اساسی و بررسی آن بود. پیش‎‌‎نویس قانون اساسی جدید پیش از انقلاب توسط شورایی زیرنظر حسن حبیبی با فرمان امام در نوفل‎‌‎لوشاتو به نگارش درآمده بود و حالا امام پس از انتشار محتوای آن در رسانه‎‌‎ها، خواستار این شده بودند که این قانون به همه‎‌‎پرسی گذاشته شود تا مردم نیز در آن دخیل باشند. برخی با حضور مردم در همه‎‌‎پرسی برای قانون اساسی مخالف بودند، اما درنهایت امام دستور به تشکیل شورایی دادند که بعدها با نام خبرگان قانون اساسی شناخته می‎‌‎شد و حزب‎‌‎ها و گروه‎‌‎های مختلفی برای حضور در آن کاندید شدند. درنهایت ائتلاف مذهبیون توانست رأی را از آن خود کند و در رقابتی فشرده بین آقایان منتظری و طالقانی، منتظری به ریاست مجلس رسید و 75نماینده در این مجلس حضور پیدا کردند.

پاییز؛ همه‎‌‎پرسی قانون اساسی
در آذرماه سال1358، قانون اساسی جدید به همه‎‌‎پرسی گذاشته شد و نزدیک به 20میلیون نفر واجد شرایط رآی‎‌‎دهی شناخته شدند که از این تعداد حدود 16میلیون نفر شرکت کردند. 98.25درصد از آرا را «آری» تشکیل می‎‌‎داد و تنها حدود 78هزار نفر مخالف قانون اساسی بودند. قانون اساسی جمهوری اسلامی شامل 177اصل بود که یک دهه بعد، تغییرات و اصلاحاتی در آن صورت گرفت و به‎‌‎شکل کنونی در دسترس همگان قرار گرفت. همچنین در فصل پاییز، انتخابات دیگری با نام انتخابات شوراهای شهر در کشور صورت پذیرفت که به‎‌‎دلیل درگیری‎‌‎ها و اعتراضات مکرر، تشکیل نشدن و انحلال بسیاری از شوراها را در پی داشت و درنهایت به انحلال همه شوراها انجامید، تا دودهه بعد، به‎‌‎شکل دیگری این انتخابات برگزار شود.
 
زمستان؛ مجلس شورای اسلامی و ریاست‎‌‎جمهوری
یک‌سال پس از پیروزی انقلاب اسلامی، قانون انتخابات مجلس در وزارت کشور تدوین شد و در 18بهمن58 انتشار یافت. 270کرسی برای این مجلس تعیین شد که نزدیک به 2هزار نفر برای این کرسی‎‌‎ها نامزد شدند. طبق آمار در انتخابات 24اسفند این سال، نیمی از واجدین شرایط پای صندوق‎‌‎های رأی آمدند تا اعضای مجلس شورای اسلامی را انتخاب کنند. با مشخص شدن نام‎‌‎ها، دور دوم انتخاب به سال بعد کشیده شد و امام از مردم خواستند که با شور بیشتری در 19اردیبهشت1359 پای صندوق‎‌‎های رأی بیایند و در این انتخابات شرکت کنند. درنهایت در تاریخ 7خرداد‎‌‎ماه سال1359، نخستین جلسه مجلس شورای اسلامی برگزار شد. حزب جمهوری اسلامی به‎‌‎عنوان حزب حاکم و هاشمی رفسنجانی به‎‌‎عنوان ریاست مجلس انتخاب شد. از نظر سواد، 56نفر از ورودیافتگان به مجلس، زیر دیپلم بودند و با گذشت زمان، برخی از نمایندگان به شهادت رسیدند یا استعفا کردند. در 5بهمن‌‎58 نیز انتخابات ریاست‎‌‎جمهوری با حضور 96نامزد برگزار شد و ابوالحسن بنی‎‌‎صدر با اختلاف بسیاری از دیگر کاندیدها (76درصد آرا)، به سِمت ریاست‎‌‎جمهوری برگزیده شد. دوران او مصادف با شروع دفاع‎‌‎مقدس و انقلاب فرهنگی بود و تصمیمات نادرست او باعث شد تا اعتماد کلی از وی سلب شود و تنها یک‌سال بر کرسی ریاست‎‌‎جمهوری تکیه زند و درنهایت مجلس شورای اسلامی طرح عدم‌کفایتش را تصویب و سپس عزل کند.