زلزله سیاسی

مرضیه ثمره‌حسینی

زمانی که وقایع 17شهریور مردم را شوکه کرده بود، بزرگ‎‌‎ترین زلزله ثبت‎‌‎شده تاریخ ایران در طبس رخ‌داد و این شهر را در صدر اخبار کشور و جهان قرار‌داد. غروب 25شهریور1357 زلزله‎‌‎ای با قدرت بیش از 7ریشتر طبس را در‌هم‌کوبید و مردم را داغدار کرد.
بر اساس گزارش‎‌‎ها، در پی این زلزله، شهر طبس به ‎‌‎همراه 30روستای آن به کلی تخریب شد و به بیش از 100روستای اطراف خسارت شدید وارد آمد. شدت زلزله به قدری بود که در پایتخت نیز احساس شد. آمار دقیقی از تلفات انسانی این زلزله در دست نیست. شمار کشته‎‌‎ها را بین 15هزار تا 25هزار نفر برآورد کرده‎‌‎اند. بر اساس آمار رسمی استانداری خراسان، میزان تلفات تنها در روستاهای تخریب‎‌‎شده حدود 6هزار نفر بوده است.
دولت که آن‎‌‎روزها به‎‌‎شدت درگیر مقابله و سرکوب اعتراضات مردمی بود، تلاش کرد بهره‎‌‎برداری‎‌‎های لازم را از این واقعه صورت دهد. نیروی هوایی، نیروی زمینی، گارد شاهنشاهی، جمعیت شیروخورشید و ژاندارمری ملزم شدند تمام تجهیزات و نیروی انسانی خود را در اختیار امداد به منطقه قرار‌دهند. مواد غذایی و چادر میان بازماندگان توزیع شد و بازسازی ساختمان‎‌‎ها و زیرساخت‎‌‎های آب و کشاورزی به‎‌‎سرعت در دستور کار قرار‌گرفت. بانک کشاورزی 25هزار فقره وام به میزان 2میلیارد ریال به کشاورزان منطقه اختصاص داد. فرمانداری‎‌‎های شهرهای مختلف کشور هم با اعلام شماره‎‌‎‌حساب، کار جمع‎‌‎آوری کمک‎‌‎های مردمی را بر عهده گرفتند. بسیاری از اداره‎‌‎های دولتی با اختصاص حقوق یک‎‌‎ روز خود به زلزله‎‌‎زدگان، با آنها ابراز همدردی کردند. از جمله تمام پرسنل ژاندارمری که حقوق یک روز خود به میزان حدود 4میلیون ریال را به زلزله‎‌‎زدگان اختصاص دادند. کمیته‎‌‎های امداد برای کمک‎‌‎رسانی در شهرهای مختلف تشکیل شد. انجمن شهر بابل برای بازسازی یکی از روستاهای طبس اعلام آمادگی کرد. زلزله طبس را می‎‌‌توان سیاسی‎‌ترین زلزله تاریخ ایران دانست. برخی مخالفان رژیم‌پهلوی، زلزله را توطئه شاه برای منحرف‎‌‎کردن افکار عمومی از کشتار 17شهریور می‎‌‎دانستند: «ساکنین ستمدیده منطقه، از آثار و شواهد غیرعادی زلزله پی بردند که زمین‎‌‎لرزه طبیعی نبوده، بلکه در اثر انفجارهای پرقدرت به‎‌‎وجود آمده است.» دفن زباله‎‌‎های اتمی در طبس، مشاهده‎‌‎شدن نور قرمز در آسمان، صدای مهیب انفجار، سالم‎‌‎ماندن شهردار، رئیس ساواک و فرماندار و شخصیت‎‌‎های سیاسی از دلایلی بود که برای این ادعا مطرح شد. با بیان این ادعا که «از چند‎‌‎ماه قبل گروهی آمریکایی و خارجی با دو لندرور سفید و یک هلی‎‌‎کوپتر به بهانه زمین‎‌‎شناسی در منطقه فعالیت داشته‎‌‎اند»، پای سرویس‎‌‎های جاسوسی آمریکا و رژیم صهیونیستی نیز به میان کشیده‌شد؛ ادعاهایی که بعدها رد‌شد و کارشناسان بر طبیعی‎‌‎بودن این زلزله صحه گذاشتند. منبع: پرونده‎‌‎های 76706/293؛ 024398/296؛ 122300/293؛ 829/390.