مردم گرسنه ‎اند

  مهرداد رهسپار   

سال1349 برای تئاتر ایران سال مهمی است؛ سالی که یرژی گرتفسکی، پیتر بوروک، مرس کانینگهام، ویکتور گارسیا، آندره شربان و از همه مهم‌تر گروه تئاتر نان و عروسک به ایران می‎آیند. در میان نمایش‎های ایرانی نیز «ویس و رامین» در جشن هنر شیراز به صحنه می‎رود، تعزیه مسلم ابن عقیل اجرا می‎شود، داوود رشیدی «در انتظار گودو» را اجرا می‎کند و محمدعلی کشاورز متنی از اسلاومیر مروژک. اما در این میان آن‎چه تأثیر خود را تا سال‎ها بر تئاتر ایران حفظ می‎کند، حضور یرژی گرتفسکی و پیتر بوروک است. زیرا حضور این دو در ایران و همکاری‎شان با هنرمندان ایرانی، واژه «تئاتر تجربی» را باب کرده و گسترش می‎دهد. یرژی گرتفسکی که سیاق کار خود در تئاتر را «تئاتر آزمایشگاهی» گذاشته بود و پیتر بوروک که تجربه‎های بین فرهنگ‎ها را در زمینه آیین به هنر تئاتر نزدیک می‎کرد، بر تئاتر ایران تأثیر عمیقی گذاشتند. این تأثیر موجب شد که گروه‎های تئاتر تجربی ایرانی، بار دیگر همان تجربه‎ها را تجربه کنند، و باز تجربه کنند و هنوز هم تجربه می‎کنند! اما آن‎چه در تئاتر 49 اهمیت داشت، حضور گروه تئاتر نان و عروسک بود. اعضای گروه تئاتر نان و عروسک که در کنار اجراهای خود نان می‎‌پختند و میان تماشاگران توزیع می‎‌کردند، با همین روش در شیراز نمایش خود را با عروسک‎های بزرگ و ماسک‎های ساده اجرا کردند. آنها با نمایش معترض و مشهور خود به نام «آتش» به شیراز آمده بودند. آتش یک هفته از زندگی و رنج‎های زنان روستایی ویتنام را زیر حملات آمریکا برای تماشاگران به تصویر می‎کشید. اعضای گروه نان خود را پختند و میان تماشاگران ایرانی خود توزیع کردند و رفتند. بی‎شک این کار در قلب کشوری که ادعای ثروت و مکنت دارد، چندان خوشایند اهل قدرت نبوده‌است. مجله سخن در همان سال مطلبی از پیتر شومان منتشر کرد که در اینجا به نقل از کتاب کارگاه نمایش، نوشته ستاره خرم‎زاده (1387) می‎خوانیم: «نیروی نان انکارناپذیر است. مردم گرسنه‎اند، حرفه نانوایی وظیفه دارد قرص‎های نانی تهیه کند که برای جویدن خوب باشد و آنها را در دسترس همه بگذارد... ما می‎خواهیم به نانوایان بپیوندیم. نان‎های خوب تهیه کنیم و آن را به رایگان بدهیم».