یکی‌به‌نعل،‌یکی‌به‌میخ

 محمدناصر احدی    
دهه40 اگرچه با توسعه اقتصادی و رشد طبقه متوسط و تحصیل‌کرده همراه بود، آزادی بیان به وضوح لکنت داشت. در اواخر این دهه، مطبوعات همچنان زیر فشار بودند و مسئولان، در قالب توصیه یا حتی خط و نشان کشیدن، به روزنامه‌نگاران هشدار می‌دادند که پای‎شان را از گلیم‌شان درازتر نکنند. برای نمونه، 9 تیر 1347، در نامه‌ای از اداره کل هشتم ساواک به رئیس این سازمان، چنین آمده است: «صبح روز یکشنبه مورخه 47.3.19  اعضاء هیأت‌مدیره سندیکای مطبوعات به نخست‌وزیری احضار و توسط جناب آقای نخست‌وزیر هویدا به آنها گوشزد شده بود تا چنانچه موقعیت دولت را از نظر درج اخبار در جراید درنظر نگیرند، دولت مجبور خواهد شد به‌شدت‌عمل بیشتری دست زده و برای این کار از کارمندان وزارت اطلاعات جهت سانسور روزنامه‌ها در دفتر خود روزنامه استفاده کند. با توجه به‌مراتب فوق، کمیسیونی با شرکت اعضاء هیأت تحریریه روزنامه آیندگان در محل روزنامه مذکور تشکیل شد تا پیرامون آن بررسی و تصمیم واحدی اتخاذ گردد. داریوش همایون[بنیادگذار آیندگان] در این جلسه ضمن اشاره به مطالب فوق اظهار داشت اکنون 3راه در پیش داریم: مبارزه با دولت- همراه با دولت- مبارزه و در عین حال همراهی با دولت. مواردی که مورد‌نظر دولت است و باید از درج آن در روزنامه خودداری شود عبارتند از مطالب مربوط به سوژه‌های کندی- مینی‌ژوپ- فدراسیون شیوخ- دانشگاه- ناوگان شوروی- ملی کردن اراضی- کشت دیم گندم- فرهنگیان که باید در مورد درج اینگونه اخبار قبل از چاپ بررسی شود. جهانگیر بهروز[از سهام‌داران روزنامه] اضافه کرد درصورتی که از طرف دولت شخصی از وزارت اطلاعات جهت سانسور مطالب به روزنامه بیاید باید روزنامه را تعطیل کرد و اگر این موضوع مورد موافقت قرار‌بگیرد لااقل او دیگر مطلبی در روزنامه نخواهد نوشت. غلامحسین صالحیار [سردبیر روزنامه] عقیده داشت که باید با قدرت در امر سانسور با دولت مبارزه نمود چون این موضوع باعث پایین آمدن تیراژ روزنامه خواهد شد و دیگر مطلبی وجود ندارد که خواننده داشته باشد. بالاخره قرار شد خبرنگاران طبق معمول خبرها را از منابع جمع‌آوری کنند ولی در مورد نشر آن در حد متعادلی که همراهی با دولت و هم انتقاد از آن باشد توسط سردبیر مربوطه چک و اجازه چاپ داده شود.» حتی آیندگان که با حمایت دولت و نظر مساعد نعمت‌الله نصیری (رئیس ساواک) تأسیس شده بود، حاشیه امنی نداشت و مثل سایر روزنامه‌ها سردی تیغ تیز سانسور را بر گردنش حس می‌کرد.