کالسکه 150ساله اتریشی

پرنیان سلطانی

حدودا 150سال پیش، ناصرالدین‌شاه قاجار به یک کارگاه در وین اتریش، سفارش ساخت یک کالسکه سلطنتی را داد؛ کالسکه‌ای که نه فقط در زمان خودش، بلکه در روزگار دیگر شاهان قاجار و حتی در دوران پهلوی مورد استفاده قرار گرفت. نام این کالسکه بارها و بارها در تاریخ آمده است، چراکه این همان کالسکه‌ای است که ناصرالدین‌شاه قاجار با آن به حرم حضرت عبدالعظیم(ع) رفت و در آنجا به‌‌دست میرزا‌ رضا کرمانی ترور شد. اینطور که بعدها نزدیکان شاه قاجار نقل کرده‌اند، ناصرالدین شاه را بعد از ترور به حالت نشسته در همین کالسکه گذاشته و به کاخ گلستان بردند تا مردم متوجه کشته شدن سلطان صاحبقران نشوند. حالا این کالسکه صنعتی بعد از گذر از هزارتوی تاریخ، صحیح و سلامت به‌دست ما رسیده و این روزها در موزه خودروهای تاریخی ایران نگهداری می‌شود؛ موزه‌ای در جاده مخصوص کرج (بزرگراه شهید لشکری) که معدن قدیمی‌ترین و منحصر به‌فرد‌ترین خودروهای تاریخی ایران است. اگر می‌خواهید بیشتر درباره قدیمی‌ترین کالسکه سلطنتی کشور بدانید، با ما به حدود یک و نیم‌قرن پیش بیایید؛ به زمانی که این کالسکه در کارگاه «واگن فابریک» اتریش ساخته شد.

کالسکه؛ سوغات فرنگ
احتمالا کالسکه سلطنتی هم یکی از تکنولوژی‌هایی بوده که ناصرالدین‌شاه قاجار در سفر فرنگ با آن آشنا شد و چشمش را گرفت. این شاه قاجاری در طول عمرش 3بار به سفر فرنگ رفت که نخستین آن سال 1252هجری شمسی بود. در هر سفرش هم هرچه می‌دید و خوشش می‌آمد، با خود به تهران می‌آورد؛ از دوربین عکاسی، دستگاه چاپ، تلگراف و ماشین دودی بگیرید تا اسلحه و پوشاک فرنگی. گویا در همان سفرهایش هم دلش برای کالسکه سلطنتی رفت و دستور داد برایش یک کالسکه سلطنتی بسازند.

از وین اتریش تا تهران
بهترین جا برای سفارش کالسکه سلطنتی، کارگاه واگن فابریک وین اتریش بود؛ جایی که در آن زمان، کالسکه‌های سلطنتی زیادی برای دربار پادشاهان مختلف سراسر جهان ساخته شد. جالب اینکه این کارگاه هنوز هم فعال است و به‌کار خودش ادامه می‌دهد! خلاصه که کارگاه واگن فابریک، حدود 150سال پیش کالسکه سلطنتی شاه قاجار را با مارک «ماریوس» ساخت و تحویل تهران داد.

5هزار تومان خرج روی دست شاه قاجار
ساخت این کالسکه در کارگاه مشهور کالسکه‌سازی اتریش، 5هزار تومان خرج روی دست شاه قاجار گذاشت! اگر می‌خواهید متوجه قیمت بسیار هنگفت این کالسکه در زمان خودش شوید، بد نیست بدانید در پایان عهد ناصری، قیمت هر راس گوسفند 8قران و هر من برنج (برابر با 3کیلو) 3قران و 5شاهی بود. قیمت هر من روغن 6 قران و هر مرغ 15شاهی بود!

کالسکه اتاقی چوبی
کالسکه‌ای که کارگاه واگن فابریک ساخت و به تهران فرستاد، یک کالسکه اتاقی بود. در آن زمان به کالسکه‌هایی که سقف آنها برداشته نمی‌شد، اصطلاحا کالسکه اتاقی می‌گفتند. بیشتر قسمت‌های این کالسکه از چوب ساخته شده است.

کالسکه تاجگذاری پهلوی‌ها
اما داستان کالسکه سلطنتی ناصرالدین‌شاه با کشته‌شدن نخستین صاحبش به پایان نرسید. شاهان بعد از سلطان صاحبقران نیز در مراسم رسمی و مذهبی از این کالسکه استفاده کردند. حتی بعد از انقراض حکومت قاجاریه، این کالسکه مورد استفاده پهلوی‌ها قرار گرفت. در توضیح کنار کالسکه در موزه خودرو نوشته شده: «از این کالسکه در مراسم تاجگذاری پهلوی اول در مجلس مؤسسان، مراسم تاجگذاری پهلوی دوم، جشن‌های دو‌هزار و پانصد‌ساله ایران و استقبال از ملکه انگلستان و فردریک نهم، پادشاه دانمارک استفاده شده است».

بازدید از قدیمی‌ترین کالسکه سلطنتی ایران
موزه خودروهای تاریخی ایران گنجینه‌ای از قدیمی‌ترین و منحصر به‌فرد‌ترین خودروهای ایران است که از ابتدای دهه 80 بین کیلومتر 10 و 11 جاده مخصوص کرج (بزرگراه شهید لشکری)، داخل خیابان بیست‌وپنجم بنا شده است. در این موزه که 22هزار مترمربع مساحت دارد، علاوه بر کالسکه سلطنتی ناصرالدین ‌شاه، می‌توانید 45دستگاه اتومبیل، ازجمله لیموزین آب‌طلا‌کاری شده، تنها نمونه پنتر لیزر تولیدشده در جهان، رولز- رویس، خودرو بنز 500K و دیگر شاهکارهای صنعت خودروسازی جهان را از نزدیک ببینید. همچنین در این نمایشگاه دائمی منحصر به‌فرد، 2ارابه کالسکه و 3دستگاه موتورسیکلت هم در معرض دید علاقه‌مندان قرار داده شده است.

ماجرای یک ترور
و اما بشنوید از نقش کالسکه سلطنتی در جریان ترور ناصرالدین‌شاه. نقل است ناصرالدین‌شاه 50سال یک روز کم، سلطنت کرد. او درست یک روز قبل از پنجاهمین سالگرد سلطنتش تصمیم گرفت به شکرانه این اتفاق همایون به حرم حضرت عبدالعظیم(ع) برود. آنطور که در تاریخ آمده هیچ‌کس با این تصمیم شاه موافق نبود؛ مخصوصا اینکه نقل می‌کنند در ابتدای سلطنت ناصرالدین‌شاه پیشگویی معروف، به او گفته بود که تو 50سال یک روز کمتر سلطنت می‌کنی. اما اگر بتوانی از ساعت نحس قُران رد شوی، می‌توانی 50سال دیگر هم سلطنت کنی! روز پنجشنبه، 12ذیقعده 1313هجری قمری که گذشت، شاه به درباریان خود گفت: «امروز خیلی خوشحالم، چرا که پنجشنبه دیروز را برای من قُران نحس معین کرده‌اند که الحمدلله دیروز را به سلامت به سر آوردیم و امروز به شکرانه آن به زیارت حضرت عبدالعظیم(ع) می‌رویم». خلاصه که آن روز ناصرالدین شاه با وجود مخالفت درباریان به حرم حضرت عبدالعظیم(ع) رفت، غافل از اینکه میرزا‌ رضا کرمانی با تفنگ شش‌لول روسی در حرم حضرت عبدالعظیم (ع) انتظارش را می‌کشد. شاه وقتی وارد حرم شد، به خیال اینکه قُران نحس را پشت سر گذاشته، اجازه قرق‌کردن صحن را نداد تا مردم عادی هم بتوانند او را زیارت کنند. میرزا رضا دقیقا از همین فرصت استفاده کرد و به بهانه دادن عریضه به شاه نزدیک شد و در یک موقعیت مناسب ناصرالدین‌شاه را مورد هدف قرار داد. گلوله به سمت چپ سینه شاه قاجار اصابت کرد و خیلی زود قلبش را از کار انداخت.

آخرین کالسکه‌سواری شاه قاجار
به محض اینکه ناصرالدین‌شاه مورد اصابت گلوله قرار گرفت، همراهان شاه مردم را از صحن بیرون و میرزا رضا کرمانی را دستگیر کردند. دکتر شیخ محمد‌خان احیاءالملک که آن روز بالای سر ناصرالدین‌شاه حضور داشت، در خاطراتش می‌گوید: «شاه روی زمین دراز کشیده بود. کنار شاه نشستم. با کمال تأمل با انگشت خود چندین بار داخل و خارج و میان قلب را امتحان کردم و مطمئن شدم که قلب به کلی از کار افتاده و شاه مدتی است مرده. از جیب شاه 2دستمال سفید بیرون آوردم. یکی را داخل قلب کرده بیرون کشیدم و دومی را وارد کرده آنجا برای بیرون نیامدن خونابه گذاشتم». اینطور که از قول احیاءالملک در کتاب وقایع دارالخلافه آمده، ناصرالدین شاه را به‌صورت نشسته سوار کالسکه سلطنتی کردند، کسی را هم مأمور کردند دستانش را وارد آستین شاه کرده و دست شاه را در مسیر حرکت دهد تا مردم متوجه مرگ او نشوند. حتی اتابک در میانه کالسکه روبه‌روی شاه نشسته بود، چند باری از آبدار برای شاه آب خواست. قوری آب‌خوردن را نزدیک به لب شاه می‌برد و بعد آن را در کالسکه می‌ریخت و ظرفش را پس می‌داد! اطرافیان «شاه شهید» با این کارشان می‌خواستند، هم از شورش و هرج و مرج مردم جلوگیری کنند و هم می‌خواستند سلطنت را در دست ایل قاجار نگه دارند. برای همین بعد از بازگشت به قصر، بلافاصله تلگرافی برای ولیعهد که در تبریز حضور داشت ارسال کردند تا خودش را زودتر به پایتخت برساند و فردای آن روز که شاه جدید به تهران رسید، اعلام شد سلطان صاحبقران به رحمت ایزدی پیوسته است.

نگاهی به دیگر وسایل حمل‌ونقل قدیمی که در موزه خودرو نگهداری می‌شوند
از رولز رویس احمدشاه تا لیموزین طلا‌کاری شده
اگر روزی روزگاری برای دیدن کالسکه ناصرالدین‌شاه قاجار، گذرتان به موزه خودروهای تاریخی ایران افتاد، حتما بگردید و بین 50وسیله حمل‌ونقل قدیمی به‌نمایش درآمده در موزه، این خودروها و کالسکه‌ها را پیدا کنید، چون شما این شانس را پیدا کرده‌اید که رولز رویس ضد‌گلوله احمد‌شاه قاجار، تنها خودروی حاصل شراکت کمپانی‌های مرسدس بنز، پورشه و فولکس واگن، یکی از نخستین خودروهای سوپر اسپرت جهان و لیموزینی ساخته‌شده از طلا را از نزدیک ببینید. در ادامه با باارزش‌ترین اموال موزه خودروهای تاریخی ایران بیشتر آشنا خواهیم شد.

محصول مشترک

انصافا فقط همین تیتر برای متقاعد‌کردن‌مان به بازدید از موزه خودرو کافی نیست؟! ظاهرا فقط یک‌بار در طول تاریخ، 3کمپانی خودروسازی بنز، پورشه و فولکس واگن با هم همکاری کردند و به سفارش صدراعظم آلمان یک محصول مشترک برای ولیعهد ایران ساختند که همین خودرویی است که می‌بینید! یعنی درواقع از این خودروی منحصر به‌فرد فقط یک نمونه در جهان ساخته شده که آن هم در موزه خودروهای تاریخی ایران نگهداری می‌شود! این اتومبیل ارزشمند که موتورش بنزینی 4سیلندر و 4زمانه است، حداکثر با سرعت 170کیلومتر بر ساعت حرکت می‌کند و همکاری اول و آخر 3کمپانی خودروسازی معروف آلمانی به‌حساب می‌آید. این محصول مشترک کمپانی‌های خودروسازی آلمانی به‌دلیل سیستم‌های امنیتی فوق‌العاده‌ای که دارد، امنیت سرنشینانش را در هر تصادفی تضمین کرده است!

بنز 500کا، هدیه هیتلر!

یکی از تولیدات منحصر به‌فرد کمپانی «دایملر-بنز»، همین خودروی مرسدس بنز 500K  است که هدیه هیتلر به رضاخان بوده و تا 200کیلومتر سرعت می‌رفته و نخستین ماشینی به‌حساب می‌آید که دارای چراغ راهنماست! و بدانید که از این اتومبیل که جزو نخستین خودروهای سوپر اسپرت جهان به شمار می‌آید، در فاصله سال‌های 1934تا 1936 فقط 354دستگاه ساخته شد که همه آنها یا در طول جنگ جهانی دوم به‌طور کلی از بین رفته‌اند و یا اتاقشان به‌طور کامل بازسازی شده است. اما نمونه موجود این خودرو در ایران، تنها نمونه سالم موجود از این تولیدات افسانه‌ای است که اتاقش همان اتاق تولید‌شده کمپانی است. جالب اینکه خود کارخانه بنز هم این خودرو را ندارد و  گفته می‌شود تاکنون چندبار پیشنهاد خریدش را به دولت ایران تسلیم کرده، اما هر بار جواب منفی شنیده است!

رولز رویس احمدشاه

رولز رویس سیلور گوست احمد‌شاه قاجار، یکی دیگر از اتومبیل‌های به نمایش درآمده در موزه خودرو است. این خودرو در سال 1906میلادی ساخته شده و درواقع نخستین خودرویی است که احمدشاه قاجار وارد ایران کرده. البته که احمدشاه به‌دلیل علاقه‌اش به‌خودروهای لوکس انگلیسی، خودروی رولز رویس دیگری هم خریداری کرد که مدل فانتوم4 بود و از آن فقط 18دستگاه در جهان تولید شد! جالب اینکه از این 18دستگاه، فقط یک دستگاه به‌صورت ضد‌گلوله طراحی شده بود که این همان خودرویی است که احمدشاه آن را خریداری کرده بود و امروز در موزه خودرو قرار دارد. ظاهر این خودرو شبیه یک تانک است و شیشه و بدنه بسیار ضخیمی دارد. با این حال موتور 8سیلندری که دارد می‌تواند آن را تا سرعت 260کیلومتر در ساعت پیش ببرد!

لیموزینی از جنس طلا

در کنار دیگر خودروهای به‌نمایش درآمده در موزه خودروهای تاریخی ایران، 2خودروی لیموزین هم خودنمایی می‌کنند که نخستین آنها یک دستگاه بنز 600 با قامتی کشیده است. اما خودروی لیموزین دیگری که در طرف دیگر سالن موزه وجود دارد، یک لیموزین بزرگ 6سیلندر است که چراغ‌های جلوی آن روی سپر نصب شده. ظاهرا دلیل نصب این چراغ‌ها روی سپر، ایجاد دید بهتر برای راننده بوده است. اما این لیموزین یک ویژگی منحصر به‌فرد دارد و آن هم این است که در ساخت آن از 6کیلو طلا استفاده شده است! به این ترتیب این لیموزین طلاکاری شده یکی از بهترین و منحصر به‌فرد‌ترین خودروهای به‌نمایش درآمده در موزه خودرو به‌حساب می‌آید که نگاه هر بازدیدکننده‌ای را به‌خود  جلب می‌کند.

لامبورگینی محمدرضا پهلوی

لامبورگینی کانتاش پهلوی دوم هم یکی دیگر از خودروهای موزه خودرو است که هوش از سر هر بازدیدکننده‌ای می‌برد. این لامبورگینی که ساخت کشور ایتالیاست، جزو خودروهای سوپراسپرت دهه70میلادی به‌حساب می‌آید و در دوره خودش بسیار بسیار پرطرفدار بوده، تا جایی که عاشقان خودرو معتقدند لامبورگینی کانتاش جزو موفق‌ترین نمونه‌های لامبورگینی در تمام طول تاریخ است. براساس اطلاعات موجود در موزه خودروهای تاریخی ایران، این‌ کانتاش در سال 1974ساخته شده و دارای یک پیشرانه 12سیلندر خطی است. این موتور با 3هزار و 900سی‌سی حجم، می‌تواند توانی بالغ بر 370 اسب بخار تولید کند و تا سرعت 310کیلومتر بر ساعت پیش برود! این لامبورگینی رنگ بسیار زیبایی هم دارد که نگاه بازدیدکنندگان را از هر نقطه سالن موزه به‌خودش جلب می‌کند.