سهل و ممتنع‌های یک نامگذاری
خلیل‌آبادی، عضو کمیسیون نامگذاری شورای شهر حاشیه‌های تغییر نام خیابان‌های تهران را سیاسی می‌داند
لیلا شریف ـ روزنامه‌نگار
یک کمیسیون فرعی در شورای شهر به‌عنوان یکی از خبرسازترین کمیسیون‌های این دوره شناخته می‌شود؛ کمیسیون نامگذاری و تغییر نام معابر و اماکن عمومی شهر تهران. از زمانی که اصلاح‌طلبان توانستند با برد 21 بر هیچ، کرسی‌های شورای شهر را به نام خود سند بزنند، یکی از فعالیت‌های این کمیسیون حول محور درج نام چهره‌های سرشناس سیاسی و فرهنگی بر تابلوی خیابان‌های تهران شکل گرفت. این کمیسیون از 3نفر اعضای کمیسیون فرهنگی، اجتماعی و زیست‌شهری، رئیس و همچنین مدیرکل روابط عمومی و امور بین‌الملل شورا، مدیرکل روابط عمومی و امور بین‌الملل شهرداری تهران و یک نفر نماینده منتخب از سوی فرهنگستان زبان و ادب فارسی تشکیل شده است و برای رسیدن به یک نام باید بررسی در مراحل مختلف انجام شود تا مبادا این نامگذاری‌ها تکراری یا حاشیه‌ای به همراه داشته باشد.
آنطور که در سایت شورای شهر تهران آمده است، کمیته‌های کارشناسی و نامگذاری و تغییر نام معابر و اماکن عمومی نیز در هر منطقه شهرداری تهران با حضور شهردار و مدیر روابط عمومی شهرداری منطقه، یک نماینده از انجمن‌های شورایاری محلات منطقه، یک نماینده تام‌الاختیار بنیاد شهید، امام‌جماعت یکی از مساجد منطقه و همچنین یک کارشناس مطلع اموراجتماعی- فرهنگی آشنا به تاریخ و ادبیات منطقه و نماینده تام‌الاختیار فرماندهی ناحیه مقاومت بسیج برگزار می‌شوند.
به این ترتیب انتخاب یک نام برای کوچه و خیابان‌های تهران از مراحل گوناگونی عبور می‌کند تا سرانجام نامی که ردی در خاطر مردم به‌جای گذاشته است و در قد و قامت یکی از بزرگان کشور شناخته می‌شود، بر یک تابلو در این شهر نقش ببندد و نشان دهد که مردم این شهر اهل نسیان نیستند. برای دانستن مراحل نامگذاری خیابان‌ها و دلایل گره‌خوردن این نامگذاری‌ها با حاشیه‌های مختلف با حسن خلیل‌آبادی، یکی از اعضای کمیسیون نامگذاری شورای شهر تهران صحبت کردیم. او معتقد است حاشیه‌های ایجادشده پیرامون نامگذاری‌ها «ناشی از تنگ‌نظری است و ریشه در نگاه‌های سیاسی دارد». ایده اولیه یک تغییر نام می‌تواند حاصل نظر یکی از اعضای این کمیسیون یا مردم شهر باشد. آنطور که خلیل‌آبادی عضو شورای شهر تهران توضیح می‌دهد: «ایده نامگذاری خیابان‌های تهران از شهرداری‌های مناطق و درخواست‌های مردم کلید می‌خورد. این درخواست‌ها به دبیرخانه کمیسیون نامگذاری شورای شهر تهران منتقل می‌شود. در مرحله بعد فعالیت‌های کارشناسی را شروع می‌کنیم تا اسامی مشابه نباشد و همچنین با فرهنگ ما منافاتی نداشته باشد». او با اشاره به تمام چهره‌های تصمیم‌گیرنده در این حوزه ادامه می‌دهد: «کمیسیون نامگذاری متشکل از نماینده از بنیاد شهید، فرهنگستان زبان و ادب فارسی و رئیس روابط عمومی شهرداری و روابط عمومی شورای شهر است و در کنار 3تن از اعضای شورا فعالیت می‌کند». براساس گفته خلیل‌آبادی در این جلسات، مجموعه نظرات این افراد مورد بررسی قرار می‌گیرد و درنهایت برای نامگذاری یک نقطه از تهران تصمیم‌گیری می‌شود. پس از این مرحله، تصمیم نهایی به صحن علنی شورای شهر راه پیدا می‌کند تا آخرین چکش‌کاری‌ها در صحن انجام شود. درنهایت با تأیید نهایی اعضای شورای شهر، تصمیم برای نامگذاری معابر تهران به‌دست شهردار تهران می‌رسد تا اجرا شود.
مصایب نامگذاری
اما روال تغییر نام معابر تهران -که تا پیش از این به‌عنوان یک کار عادی از سری فعالیت‌های شورای شهر شناخته می‌شد- همیشه در یک مسیر هموار حرکت نمی‌کند، مخالفت فرمانداری با نامگذاری چهره‌هایی همچون مهندس بازرگان و اعظم طالقانی- فرزند آیت‌الله طالقانی و از فعالان عرصه سیاست- پس از نهایی شدن تصمیم در شورای شهر، یک نما از اختلاف‌نظرها را عیان کرد.
مخالفت فرمانداری موجب دلخوری اعضای شورای شهر شد تا جایی که شهربانو امانی در جلسه علنی 23شهریور شورا، دلیل فرمانداری را ناشناخته بودن این دو چهره برای مردم شهر بیان کرد و آن را جای تعجب دانست. در متن نامه فرمانداری در رابطه با این مخالفت به ماده یک ضوابط و معیار‌های نامگذاری تکیه شده بود. براساس این ماده، نام شخصیت‌های مهم تاریخ صدر اسلام و انقلاب اسلامی و شهدای گرانقدر آن و حوادث مهم تاریخ مبارزات اسلامی مردم ایران در درجه اول نامگذاری‌ها قرار دارند و نام شخصیت‌های فرهنگی، ادبی، علمی، سیاسی و تاریخی ایران و اسامی راجع به اندیشه، فکر و هنر و نیز مظاهر طبیعت زیبای ایران در مرتبه‌های بعدی می‌توانند برای نام معابر انتخاب شوند.
هر چند عیسی فرهادی فرماندار تهران، مسئولیت تطبیق مصوبه‌های شورای شهر را در اختیار هیأت تطبیق - متشکل از نماینده شورای شهر تهران، نماینده قوه قضاییه و فرماندار- دانسته بود و دلیل این مخالفت را نیز ناشی از تصمیمات این هیأت می‌دانست، اما خلیل‌آبادی معتقد است: «نامگذاری ارتباطی با فرمانداری، استانداری و هیأت انطباق ندارد، چراکه این تصمیم شورای شهر است نه مصوبه. درصورتی که موضوع بحث مصوبات شورای شهر باشد، ما هم قبول داریم که باید مصوبات را برای مطابقت با قانون به‌دست مسئولان مربوطه بسپاریم، اما در رابطه با تصمیم‌گیری‌های این چنینی نیازی به بررسی قانونی وجود ندارد». او اقدام اخیر فرمانداری تهران را اقدامی نو معرفی کرد که مسبوق به سابقه نبوده است؛ «این نخستین‌بار است که فرمانداری تهران در مورد نامگذاری خیابانی اظهارنظر کرده است، بیان نظر در رابطه با نامگذاری خیابانی به نام مهندس بازرگان قانونی نبود، چون این فعالیت‌ها در حوزه تصمیم‌گیری شورا بود و این عین قانون است. تا پیش از این، هیأت انطباق به این حوزه ورود نمی‌کرد.»
براساس گفته این عضو کمیسیون نامگذاری، بخشی از وظایف شورا مربوط به تصمیم‌گیری است؛ «به‌عنوان مثال ما رأی دادیم تا آقای محسن هاشمی‌رفسنجانی ریاست شورا را برعهده داشته باشد، این در محدوده تصمیم‌گیری شورای شهر است. بنابراین وقتی شورا تصمیمی می‌گیرد، الزامی وجود ندارد تا بخش دیگری در رابطه با آن نظر بدهد. در رابطه با این موضوع نیاز با ورود فرمانداری ما موضع رسمی خود را اعلام کردیم و گفتیم که این جزو تصمیمات شوراست و باید اجرا شود.»
البته مشکلات نامگذاری در شورای شهر پنجم تنها به این موارد ختم نشده است، چراکه محمدجواد حق‌شناس، رئیس کمیسیون نامگذاری شورای شهر تهران در گفت‌وگو با اعتماد آنلاین اعلام کرده بود که به‌دلیل انتخاب نام شاعران و برخی از هنرمندان از جانب وزارت اطلاعات احضار شده بود.
شهری به وسعت تمام عقاید
تلاش برای نامگذاری خیابان‌های تهران محدود به انتخاب‌های نزدیک به یک نگاه فرهنگی و سیاسی نیست، چراکه براساس توضیحات خلیل‌آبادی «نباید اجازه دهیم که اختلافات سیاسی بر تمام تصمیمات ما سایه بیندازد، اگر فردی برای جامعه و کشور مفید بوده است، شورای شهر باید بدون دسته‌بندی‌های حزبی تصمیم بگیرد و نام آن فرد را برای همیشه در تهران ثبت کند. ما باید نگاه‌مان به خواسته تمام مردم شهر باشد و تمام مردم برای نامگذاری حق داشته باشند. چنین رفتارهایی ناشی از تنگ نظری است و ریشه در نگاه‌های سیاسی دارد». این عضو شورای شهر تأکید دارد که اعضای کمیسیون نامگذاری تلاش کرده‌اند تا با قرار دادن اسامی شهدای مدافع حرم و همچنین شهدای سلامت بر یک کوچه و خیابان، یاد آنها را زنده نگه دارند؛ «ما تلاش می‌کنیم تا تغییرات، حداقلی باشند مگر اینکه ضرورتی در این رابطه احساس شود، مانند نامگذاری بخشی از اتوبان رسالت به نام شهیدسلیمانی. تمرکز ما بیشتر بر نقاط تازه‌تأسیس شهر است و در این مسیر تلاش می‌کنیم در کنار نام چهره‌های برجسته ادبی، سیاسی و فرهنگی، توجه خاصی به نام شهدای مدافع حرم و مدافعان سلامت داشته باشیم. به‌عنوان مثال به‌منظور زنده نگه‌داشتن یاد شهدای سلامت، بخشی از خیابان منتهی به وزارت بهداشت را به نام این شهدا مزین کردیم.»
خواسته‌ای که حسرت نماند
فوت استاد شجریان موجب شد تا خبرهای امیدوارکننده‌ای از پایان حاشیه‌های نامگذاری خیابانی به نام محمدرضا شجریان شنیده شود. محسن هاشمی‌رفسنجانی در قامت رئیس شورای شهر در نخستین جلسه علنی شورا پس از فوت استاد شجریان، از رفع موانع نامگذاری خبر داد؛
« مکاتبات لازم درباره اجرای مصوبه شورا جهت نامگذاری خیابانی به نام استاد شجریان صورت گرفته است و ان‌شاءالله به‌زودی توسط شهرداری اجرا خواهد شد.»
خلیل‌آبادی در این رابطه می‌گوید: «اکثر نامگذاری‌هایی که ما انجام دادیم به‌دلیل آنکه براساس روال قانونی بوده، به نتیجه رسیده است. نامگذاری‌ای که از نظر من بهتر بود همان ابتدا به نتیجه می‌رسید، مربوط به استاد شجریان است. با توجه به فوت ایشان و احترامی که مردم برای این استاد بزرگوار قائل هستند، درخواست‌های بسیاری از جانب مردم برای پیگیری این نامگذاری مطرح شد و امیدوارم هرچه زودتر این خواسته به نتیجه برسد».
هرچند این عضو شورای شهر ترجیح داد که توضیح در مورد دلایل مخالفت نامگذاری خیابانی به نام استاد شجریان را با گفتن این جملات که «مخالفت برای این نامگذاری بیشتر جنبه سیاسی داشت و صحبت کردن در این رابطه بیش از پیش مسیر را برای رسیدن به خواسته مردمی ناهموار می‌کند» خلاصه کند، اما وقتی صحبت از حاشیه‌های ایجادشده برای نامگذاری‌های شورای شهر پنجم به میان می‌آید، می‌گوید: «متأسفانه این حاشیه‌ها بیشتر جنبه سیاسی دارند و مانع نامگذاری می‌شوند، در این حوزه اختلاف دیدگاه وجود دارد. متأسفانه جامعه ما کمتر مسیر مدارا پیش می‌گیرد. به‌عنوان مثال زمانی که می‌خواستیم خیابانی را به نام مرحوم مصدق نامگذاری کنیم، در ذهنمان این بود که دکتر مصدق و آیت‌الله کاشانی جزو بازیگران اصلی موضوع ملی‌شدن نفت بودند. تهران یک اتوبان به نام آیت‌الله کاشانی دارد، اما هیچ نقطه‌ای از تهران نامی از دکتر مصدق را ثبت نکرده بود و ما به این نتیجه رسیدیم که بهتر است که خیابانی نیز به نام دکتر مصدق وجود داشته باشد».
