سیاحت‌گر شرق و غرب

سید محمد حسین محمدی

تا سال‌های سال، تصویری که از فضای حوزه علمیه نجف وجود داشت، تصویری سیاه‌وسفید بود؛ آدم‌هایی جدی و درون‌گرا که تمام طول سال را مشغول درس و بحث هستند و هیچ شمه‌ای از طنازی ندارند. آقا نجفی قوچانی برای نخستین بار با کتاب «سیاحت شرق» تصویری متفاوت از حوزه‌های علمیه ارائه کرد؛ آن‌هم حوزه علمیه نجف دوران مشروطه. تصویری که آقا نجفی از حوزه‌های علمیه ارائه می‌کند حتی در زمان حال نیز هنجارشکن به‌حساب می‌آید؛ آقا نجفی، در دوره مشروطه از شاگردان آخوند خراسانی بود و به همین جهت در مقابل طیف طرفداران مرحوم صاحب عروه قرار می‌گرفت. 
روایتی که او از وقایع بعد از وفات آخوند خراسانی و فشار‌های سیدکاظم طباطبایی(صاحب عروه) بر شاگردان آخوند ارائه می‌کند، بارها و بارها ارزش خواندن دارد؛ چه ازنظر روایی و چه ازنظر تاریخی جذابیت روایت‌های سیدمحمدحسن نجفی، منحصر به سیاحت شرق نیست. کتاب دیگر او «سیاحت غرب»، حتی ازنظر عمومی بازخوردهای بسیار بیشتری را گرفته است؛ روایتی خیالی اما مستند به منابع دینی در رابطه با مراحل برزخ و دنیای پس از مرگ. به‌عبارت‌دیگر سیاحت غرب، روایتی است دانته‌وار از عالم برزخ و سیاحت شرق، روایتی است از فضای نجف در گرماگرم وقایع مشروطه. آقا نجفی قوچانی اگر چه در سال 1323از دنیا رفت، اما با این دو کتاب، توانست جایگاهی را در میان فرهنگ عمومی برای خود باز کند که شاید هنوز هیچ روحانی دیگری نتوانسته است به آن نزدیک شود.