پیروزی بزرگ برای برجام

«در تاریخ ۷۵‌ساله سازمان ملل سابقه نداشت که آمریکا تا این حد منزوی باشد. به‌رغم همه سفرها، فشارها و دوره‌گردی‌ها، آمریکا توانست فقط یک کشور کوچک را با خود همراه کند. دیپلماسی فعال ایران در کنار استحکام حقوقی ‌برجام، آمریکا را برای چندمین‌بار در شورای امنیت شکست داد.» این روایت سیدعباس موسوی در آخرین روز حضورش به‌عنوان سخنگوی وزارت خارجه درباره اتفاقی بود که جمعه‌شب در شورای امنیت رخ داد. پیش‌نویس قطعنامه آمریکا علیه تمدید تحریم تسلیحاتی ایران علاوه بر آمریکا فقط یک رأی داشت؛ جمهوری دومینیکن؛ کشوری کوچک که امروز میزبان وزیر امور خارجه آمریکاست به این قطعنامه رأی مثبت داد. چین و روسیه رأی منفی دادند و سایر اعضای شورای امنیت ازجمله کشورهای اروپایی عضو برجام با رأی ممتنع عدم‌همراهی‌شان با قطعنامه آمریکا را نشان دادند. با این حال، افتضاح دیپلماتیک آمریکا در رابطه با قطعنامه پیشنهادی برای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران باعث نشده که تیم ترامپ از اقدامات خصمانه علیه برجام دست بردارد، آمریکایی‌ها آنچنان که از قبل وعده داده بودند، حالا با حقه حقوقی، در پی فعال‌کردن مکانیسم ماشه هستند.

شکست قطعنامه، بدون استفاده از وتو
آمریکایی‌ها از یک سال قبل با انواع تحرکات سیاسی و حقوقی سعی کرده‌اند مانع برچیده‌شدن تحریم تسلیحاتی ایران شوند که براساس قطعنامه‌2231 روز 27مهر‌ماه موعد آن است. دولت آمریکا در عملیاتی‌ترین گزینه، قطعنامه‌ای را برای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران به شورای امنیت برد اما نتیجه‌ای بهت‌آور دریافت کرد، چون به جز خودش و کشور ذره‌ای دومینیکن، هیچ‌کدام از 13عضو دیگر شورای امنیت ازجمله 3متحد اروپایی آمریکا یعنی انگلیس، فرانسه و آلمان با قطعنامه همراهی نکردند. از سویی حتی اگر قطعنامه پیشنهادی آمریکا می‌توانست 9رأی مثبت به دست آورد، آرای وتوی روسیه و چین از پیش برای کنار‌زدن قطعنامه زورگویانه آمریکا کنار گذاشته شده بود.
روسیه پیش از این 3سال قبل برای نخستین‌بار یک قطعنامه ضد‌ایرانی را وتو کرده بود، اما این‌بار چین هم آمادگی داشت کارت حق وتوی خود را برای رد قطعنامه ضد‌ایرانی خرج کند که البته به‌دلیل ناتوانی قطعنامه در کسب آرای لازم اساسا این قطعنامه بدون استفاده از حق وتو به شکست انجامید.

فاز بعدی اقدامات آمریکا
با این حال، مقامات آمریکایی ‌بعد از شکست دیپلماتیک در شورای امنیت از گام بعدی خود برای جلوگیری از برداشته‌شدن تحریم تسلیحاتی ایران رونمایی کردند. بر این اساس آمریکایی‌ها قصد دارند با یک حقه‌بازی حقوقی، برجام را به چالش بکشند.
رضا نصری، تحلیلگر حقوق بین‌الملل در این‌باره معتقد است: آمریکا می‌خواهد با ترکیبی از یک تفسیر غلط از قطعنامه‌۲۲۳۱ شورای امنیت از یک سو و ترفند‌های «آیین‌نامه‌ای» منشور سازمان ملل از سوی دیگر در جهت راه‌اندازی سازوکار ماشه تلاش کند؛ در این راستا، طرحی که کارشناسان لابی‌های ضد‌ایرانی پیشنهاد داده‌اند، این است که آمریکا - با این استدلال که در قطعنامه‌۲۲۳۱ نام آن به‌عنوان یک «شرکت‌کننده» در برجام کماکان مکتوب است - شکایت‌نامه‌ای علیه ایران (به‌دلیل نقض اساسی برجام) به شورای امنیت تسلیم کند.
بر این اساس آمریکا در ادامه منتظر می‌ماند تا در واکنش به این شکایت‌نامه چین یا روسیه - با این تصور که اعضای دائمی شورای امنیت (مشخصا آمریکا) حق وتوی قطعنامه‌های آیین‌نامه‌ای را ندارند - یک قطعنامه آیین‌نامه‌ای را در شورای امنیت به رأی بگذارد که در آن حق ارائه شکایت‌نامه از جانب آمریکا (به‌دلیل توقف عضویت در برجام) مردود خوانده شده است.
نصری بر این باور است که در این مرحله آمریکا مدعی است در این مقطع می‌تواند نسبت به اینکه قطعنامه «آیین‌نامه‌ای» یا قطعنامه «ماهوی» یا اساسی است، اعتراض کند و - با اتکا به تاریخچه و رویه شورای امنیت - استدلال آورد که هرگاه در این موارد تردید وجود داشته باشد، قطعنامه «اساسی» تلقی شده و در نتیجه قابل «وتو» خواهد بود و در این مقطع، با این استدلال که قطعنامه اعتراضی چین یا روسیه قابل وتو است، آن را «وتو» کند تا شکایت‌نامه علیه ایران به قوت خود باقی بماند. گام بعدی حقه آمریکا استفاده از بند‌37 توافق هسته‌ای یا برجام است که براساس آن آمریکا قطعنامه‌ای برای ادامه لغو تحریم‌های ایران به شورای امنیت ارائه می‌دهد و سپس با وتوی این قطعنامه، همه قطعنامه‌های قبلی علیه ایران را احیا و تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران را برقرار می‌کند.

تردید در حق حقوقی آمریکا
تحلیلگران حقوق بین‌الملل و دیپلمات‌ها حتی اروپایی‌ها بر این باورند که دولت آمریکا به‌دلیل خروج از برجام در اردیبهشت سال‌97 عملا حقی برای استفاده از سازوکار ماشه ندارد. از طرفی رویه‌های تاریخی سازمان ملل هم چنین جایگاهی برای آمریکا قائل نیست. ازجمله اینکه دیوان بین‌المللی دادگستری درنظر مشورتی خود در سال‌1971 در قضیه نامیبیا تأکید کرده «یکی از اصول اساسی حاکم بر روابط بین‌الملل که ایجاد شده، این است که طرفی که بدعهدی می‌کند یا به تعهدات خود عمل نمی‌کند، نمی‌تواند به‌عنوان مستحق به برخورداری از حقوق ناشی از آن روابط شناخته شود».

   شکست تاریخی آمریکا ماندگار شد
رئیس‌جمهور صبح دیروز پس از شکست آمریکا در تصویب قطعنامه علیه ایران در شورای امنیت سازمان ملل متحد، گفت: در روز مباهله ایران در شورای امنیت پیروزی بزرگی را به دست آورد و برای نخستین‌بار آمریکایی‌ها در شورای امنیت قطعنامه‌ای را ارائه می‌دهند و تنها یک کشور کوچک جزیره‌ای به آن رأی می‌دهد که این نشان از انزوای آمریکا در این عرصه است. حسن روحانی با بیان اینکه عدم‌موفقیت آمریکا نشان از قدرت برجام نیمه‌جان است که روبه‌روی آمریکا ایستاد و آن را شکست داد، افزود: علت اینکه این قطعنامه 11رأی ممتنع و 2رأی مخالف داشت، به‌خاطر این بود که همه معتقدند حفظ برجام برای امنیت جهان ضرورت دارد و آمریکا در این عرصه با خفت شکست خورد و امسال روز مباهله در تاریخ ایران در مبارزه با استکبار جهانی، یک روز تاریخی ثبت شد. او با بیان اینکه آمریکایی‌‌ها برای پوشش خفت و افتضاح خود اعلام کردند که 4کشتی ایرانی را توقیف کردند، گفت: این خبر هم مشخص شد که دروغ است و آنها برای اینکه خفت خود را پوشش دهند، دست به این اقدام زده‌اند. جمهوری اسلامی ایران با قدرتی که در منطقه دارد و با همکاری با دوستان خود که با آنان اهدافی مشترک دارد، تاکنون موفقیت‌های بزرگی را به‌دست آورده و روز جمعه‌ یک پیروزی بزرگ سیاسی برای ایران و شکستی مفتضحانه برای آمریکا رقم خورد و امیدواریم کشورهای منطقه درس بیاموزند و خود را به کشورهای غاصب نزدیک نکنند.



   ترامپ تا آبان برجام را می‌کشد؟
دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا قصد دارد تا آبان‌ماه امسال که انتخابات آمریکا برگزار می‌شود، از برجام چیزی باقی نگذارد، اما اگر او از همین امروز به فرض اینکه بتواند پروسه فعال‌کردن مکانیسم ماشه را فعال کند، باید یک روند زمانی را طی کند. در این بخش به این موضوع پرداخته‌ایم که آیا این روند زمانی به آبان قد می‌دهد یا نه؟  در توافق هسته‌ای مواد 36 و 37 برجام به رسیدگی به اختلافات طرف‌های برجام اختصاص دارد که براساس آن ایران در واکنش به خروج آمریکا از برجام و بازگشت تحریم‌ها بخشی از تعهدات خود را متوقف کرد. در برجام آمده است: «چنانچه ایران معتقد باشد که هر یک یا کلیه گروه 1+5 تعهدات خود را رعایت نکرده‌اند، ایران می‌تواند موضوع را به‌منظور حل و فصل به کمیسیون مشترک ارجاع کند. کمیسیون مشترک ۱۵ روز زمان خواهد داشت تا موضوع را فیصله دهد، چنانچه هر عضو معتقد باشد که موضوع پایبندی، فیصله نیافته، می‌تواند موضوع را به وزیران امور خارجه ارجاع دهد. وزیران ۱۵ روز فرصت خواهند داشت تا موضوع را فیصله دهند، پس از بررسی کمیسیون مشترک- همزمان با (یا به جای) بررسی در سطح وزیران - خواه عضو شاکی یا عضوی که اجرای تکالیفش موضوع بوده است، می‌تواند درخواست کند که موضوع توسط یک هیأت مشورتی که متشکل از 3عضو خواهد بود، بررسی شود. هیأت مشورتی می‌بایست نظریه غیرالزام‌‌آوری را درخصوص موضوع پایبندی ظرف ۱۵ روز ارائه کند. چنانچه متعاقب این فرایند ۳۰روزه موضوع فیصله نیابد، کمیسیون مشترک در کمتر از ۵‌روز نظریه هیأت مشورتی را با هدف فیصله موضوع بررسی خواهد کرد. چنانچه موضوع کماکان به نحو مورد رضایت طرف شاکی فیصله نیافته باشد و چنانچه طرف شاکی معتقد باشد که موضوع، مصداق «عدم‌پایبندی اساسی» است، آنگاه آن طرف می‌تواند موضوع فیصله‌نیافته را به‌عنوان مبنای توقف کلی یا جزئی اجرای تعهداتش وفق برجام قلمداد کرده یا به شورای امنیت سازمان ملل متحد ابلاغ کند. براساس ماده‌37 برجام متعاقب دریافت ابلاغ طرف شاکی، به همراه توضیحی از تلاش‌های توأم با حسن‌نیت آن طرف برای طی فرایند حل و فصل اختلاف پیش‌بینی‌شده در برجام، شورای امنیت سازمان ملل متحد می‌بایست منطبق با رویه‌های خود درخصوص قطعنامه‌ای برای تداوم لغو تحریم‌ها رأی‌گیری کند. چنانچه قطعنامه فوق‌الذکر ظرف 30روز از تاریخ ابلاغ به تصویب نرسد، مفاد قطعنامه‌های سابق شورای امنیت سازمان ملل متحد مجددا اعمال خواهند شد، مگر اینکه شورای امنیت سازمان ملل متحد به نحو دیگری تصمیم‌گیری کند. به‌نظر می‌رسد آمریکا برای استفاده از مکانیسم ماشه با یک چالش حقوقی جدی همراه است، در درجه نخست مهم‌ترین اصل برای استفاده از این مکانیسم، عضویت در برجام است. بر این اساس آمریکا اگر بخواهد در مسیر منطقی برای استفاده از مکانیسم ماشه گام بردارد، باید به برجام برگردد که برخلاف رویکرد دولتمردان آمریکایی است. از سوی دیگر در برجام به صراحت بر حسن‌نیت در تلاش برای رفع اختلاف تأکید شده که براساس معیارهای منطقی در این زمینه هم آمریکا نمی‌تواند اقدامات خود را مبتنی بر حسن‌نیت جلوه دهد. از طرفی آمریکا برای استفاده از مکانیسم ماشه در یک فضای عقلانی می‌بایست به کمیسیون مشترک برجام مراجعه کند که در این رابطه نیز آنچنان‌که بیان شد، شرط لازم عضویت در برجام است اما اگر این شرط هم نادیده انگاشته شود، رسیدگی به شکایت در کمیسیون برجام دست‌کم 50روز زمان نیاز دارد که درصورت باقی‌ماندن بر اختلاف و ارجاع موضوع به شورای امنیت، آنجا هم پروسه زمانی در انتظار قطعنامه احتمالی است و عملا احتمالا نتیجه مسیر پروسه کمیسیون برجام بعد از انتخاب رئیس‌جمهور بعدی آمریکا مشخص خواهد شد. بر این اساس به‌نظر می‌رسد آمریکا حتی در مسیر غیرقانونی خود برای استفاده از مکانیسم ماشه قصد طی‌کردن فرایند موجود در برجام را برای حفظ ظاهر نیز ندارد و مستقیما به شورای امنیت مراجعه خواهد کرد. روزها و هفته‌های پیش‌رو آبستن تحولاتی در شورای امنیت سازمان ملل است که نه فقط برجام را تحت‌الشعاع قرار دهد، بلکه می‌تواند یک مناقشه حقوقی بین‌المللی رقم بزند که در تاریخ فعالیت 8دهه‌ای سازمان ملل به یک بدعت و قضیه قابل ارجاع بدل شود.


   دومینیکن کجاست؟
جمهوری دومینیکن کشوری ذره‌ای با مساحت 48هزارکیلومتر در دریای کارائیب و در بخش شمالی ونزوئلاست. این کشور به لحاظ مساحت کشوری کوچک‌تر از استان‌هایی مثل ‌اصفهان و یزد  است. جمعیتش تقریبا به اندازه تهران و حدود 10میلیون نفر است، زبان مردم دومینیکن اسپانیولی است و بیشترین حجم تجارت آن که عمدتا طلا، نقره، آهن و قهوه به شمار می‌رود، با آمریکا‌ست.
رأی مثبت جمهوری دومینیکن به قطعنامه ضد‌ایرانی آمریکا در شورای امنیت در حالی صادر شده که دهم تیر سفیر این کشور در سازمان ملل در جلسه شورای امنیت برای بررسی گزارش دبیرکل سازمان ملل درباره برجام حمایت قاطع کشور خود از برجام و لزوم جلوگیری از فشار به برجام را اعلام کرده بود. مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا امروز قرار است به جمهوری دومینیکن سفر کند.