گشودن درهای سیاسی‌ترین کاخ تاریخی تهران

محمد باریکانی- خبر‌نگار

  کاخ مرمر که با بلوک‌های سنگ مرمر سبز در دوره رضاخان برای محمدرضا شاه پهلوی بنا و پس از پیروزی انقلاب اسلامی به یکی از مهم‌ترین ساختمان‌های حکومتی در مرکز حاکمیتی پایتخت و در مجموعه پاستور تهران تبدیل شد،  پس از 41سال در بهمن‌ماه سال‌جاری به‌روی مردم گشوده می‌شود.
کاخ مرمر یکی از بی‌نظیرترین عمارت‌های تاریخی متعلق به دوره پهلوی اول است. معماری آن برگرفته از سبک پست مدرن با نمای اروپایی  و دارای کپی کوچکی از گنبد عظیم مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان بر بالای بناست. در داخل نیز مجموعه‌ای از هنرهای ایرانی در قالب تزئینات گنبد، کاشی‌کاری وسیع، نقاشی‌های نفیس، تالار تمام آیینه، سالن بافته‌های ایرانی که فرش 400ساله صفوی با نقش و طرح و بافته فرشباف‌های تبریز در آن جا خوش کرده است. نقاشی‌های دیواری مرتفع کار دست نقاشان آلمانی بر دیوارهای این کاخ نفیس تاریخی که بیش از 90سال از عمر احداث آن گذشته است، گسترده شده‌اند.
به همین دلیل است که کاخ مرمر حالا با آن رنگ دلنواز سبز روشن عنوان «موزه هنر ایران» را گرفته است و پس از 41سال که از تاریخ جمهوری اسلامی ایران می‌گذرد این بنای تاریخی، ریشه‌های هنر ایران در معماری و نقاشی و طراحی و هنر کاشی‌کاری را به بازدیدکنندگان عرضه می‌کند.
کاخ مرمر علاوه بر ارزش هنری بالایی که دارد، حالا میزبان آثاری از دوره هخامنشی تا عصر قاجار شده است و بنیاد مستضعفان پس از 4دهه ساختمانی را که 2 سال پیش از پیروزی انقلاب ایران قرار بود کاربری موزه‌ای بگیرد و طراحانی از کشور چکسلواکی تمام طراحی‌های آن‌را انجام داده ‌بودند،  را تبدیل به موزه هنر ایران می‌کند.

تاریخچه یک‌جابه‌جایی
پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، کاخ مرمر به بنیاد مستضعفان واگذار شد. تمامی اموال به جای مانده از خاندان پهلوی به فرمان امام‌خمینی(ره) به این بنیاد واگذار شد کاخ مرمر تنها یکی از آنها بود. محدوده میدان پاستور در پایتخت محدوده ای  با ضریب بالای امنیتی درکشور محسوب می‌شود و نقطه تمرکز بسیاری از مراکز حکومتی‌، مشتمل بر چندین کاخ و عمارت است که تمامی آنها در دوره پهلوی ساخته شد.
سال1313 کاخ مرمر افتتاح شد، رضاخان آن‌زمان مدتی در این کاخ اقامت کرد و بعدتر محل کار پهلوی دوم و محل اقامت او و همسرش فوزیه شد. اما تیری که از حیاط مجموعه کاخ مرمر به پهلوی دوم شلیک شد، از کلاه محمدرضا پهلوی گذشت و بر آینه بزرگ داخل ورودی کاخ نشست و با اندکی کمانه به گچبری‌های نفیس سقف کاخ برخورد کرد. جای آن تیر و آیینه ترک خورده عمارت مرمر هنوز هم حفظ شده است و هیچ‌یک از دستگاه‌های حاکمیتی مستقر در کاخ پس از انقلاب اسلامی ایران آیینه ترک خورده را نه مرمت و نه تعویض کردند تا بنای ثبت ملی شده کشور همچنان دست نخورده باقی بماند. پس از شلیک آن تیر پهلوی دوم کاخ مرمر را ترک کرد و در یکی از کاخ‌های دیگر آن محدوده مستقر شد. از آن‌زمان تصمیم بر آن شد تا ساختمان کاخ تبدیل به موزه شود که نشد. درباره کاخ مرمر که خود یک عمارت هنری است و در قامت یک موزه تمام عیار از هنر ایرانی رخ نمایی می‌کند، حاشیه‌های دیگری نیز وجود دارد. مثلا می‌گویند، سر بریده میرزا کوچک خان جنگلی، رهبر قیام جنگل در همین کاخ تحویل شاه وقت ایران شد.

کاخ‌مرمر و جدال هنر و سیاست
از جمله کاخ‌های موجود در محدوده پاستور تهران که قلب نهادهای حاکمیتی کشور است، می‌توان به کاخ سفید که اکنون در اختیار ریاست‌جمهوری است، کاخ قرمز که متعلق به غلامرضا پهلوی بود و کاخ نخست‌وزیری اشاره کرد. 2 کاخ دیگر نیز در این محدوده ساخته شد که یکی از آنها در اختیار ریاست‌جمهوری، دیگری در اختیار قوه قضاییه و یکی هم در اختیار شورای نگهبان است و مجمع تشخیص مصلحت نظام نیز از کاخ مرمر به ساختمان قدیم مجلس شورای اسلامی منتقل شد.
آنزمان که کاخ مرمر در اختیار قوه قضاییه بود، دفتر کار آقایان صانعی، موسوی تبریزی و بعدتر آقای یزدی روسای وقت دستگاه قضایی آن‌جا بود. اواخر دوره ریاست‌جمهوری آیت‌الله هاشمی رفسنجانی در سال75 بود که دفتر رئیس قوه قضاییه از کاخ مرمر به کاخ مشهور به کاخ غلامرضا منتقل شد. در فاصله سال‌های 61 تا 75 که عمارت تاریخی مرمر در اختیار دستگاه قضایی بود وضعیت ساختمان تعریف چندانی نداشت و آسیب‌هایی به آن وارد شده بود. پس از آن  اما حبیبی، معاون اول رئیس‌جمهوری وقت که علاقه بسیاری به عمارت‌های تاریخی و میراث ‌فرهنگی داشت بودجه مرمتی کاخ مرمر را از سوی دولت تامین کرد و پس از مرمت بود که مجمع تشخیص مصلحت نظام در سال76 در این بنا مستقر شد.  چندی بعد مجمع به ساختمان مجلس قدیم رفت و عمارت مرمر به بنیاد مستضعفان تحویل داده شد تا آن‌که حالا تبدیل به موزه هنر ایران شده است. یعنی درهای این عمارت مهم تاریخی ایران که علاوه بر ارزش‌های بالای هنری و میراثی یکی از مهم‌ترین مکان  رویدادهای تاریخی اجتماعی و سیاسی ایران است از 22بهمن‌ماه به روی مردم ایران گشوده می‌شود تا سیر تحول تاریخی هنر ایران را در عمارتی که خود یک موزه معماری و هنر است در معرض نمایش عموم بگذارد. در تمام دورانی که آیت‌الله هاشمی رفسنجانی در مجمع تشخیص مصلحت نظام بود، درهای 2سالن از 19فضای موجود در این عمارت به روی همگان بسته بود؛نخست تالار تمام آینه کاخ مرمر و دیگر سالن خاتم این . این کارکه با هدف حفاظت تمام عیار از این میراث تاریخی انجام شد.  بنیاد مستضعفان و جانبازان اکنون 2میلیارد تومان بابت مرمت‌های جزئی این مجموعه هزینه کرده است تا آنچه از هنر باشکوه ایرانی و کار استادکارانی همچون استاد حسین لرزاده، طراح گنبد، حسین طاهرزاده بهزاد، نقاش اسلیمی و طراح فرش ایرانی، محمود قمی، استاد مقرنس‌کار و آن‌هایی که تمامی هنر ایرانی را صرف بنای یک اثر تاریخی در پایتخت برجای مانده است، حفظ و درهای این مجموعه به روی مردم گشوده شود تا همه آنچه از هنر ایرانی لازم است، یکجا به بازدیدکنندگان معرفی شود.