کاسبان تحریم در صدر ابربدهکاران تأمین اجتماعی

فهرست ابربدهکاران شستا مشخص شده و وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی تهدید کرده اگر برای تسویه این بدهی‌ها اقدام نکنند، نامشان افشا شده و با برخورد قضایی مواجه خواهند شد. محمد شریعتمداری در اکانت توییتر خود، مجموع بدهی این فهرست را 13 هزار میلیارد تومان اعلام کرده اما یافته‌های همشهری نشان می‌دهد این رقم در برآوردهای دقیق‌تر به 14 هزار میلیارد تومان هم می‌رسد که این بدهی عمدتاً در دوره‌های قبلی ایجاد شده و به ارث رسیده است. بدهی کلانی که پیگیری‌های همشهری نشان می‌دهد بخش قابل‌توجهی از آن به کاسبان تحریم ربط پیدا می‌کند.

در شستا چه می‌گذرد
شرکت سرمایه‌گذاری تأمین اجتماعی موسوم به شستا، سهامدار ۴۰۰ شرکت است که در مدیریت ۱۵۰ شرکت به‌صورت مستقیم دخالت دارد و در مابقی شرکت‌ها به‌واسطه مالکیت کمتر از 50 درصد سهام، عضو هیأت‌مدیره محسوب می‌شود. در مجموع، سهم شستا از کل اقتصاد ایران معادل 1.2 درصد و سهم آن از کل بازار سرمایه معادل 10 درصد این بازار است. این امپراطوری بزرگ، مجموعه بی‌بدیلی از شرکت‌های فعال در صنایع مختلف است که از محل پرداختی حق بیمه از سوی کارگران و کارفرمایان تأمین مالی شده‌اند و به مرور زمان به حیاط خلوت دولت‌ها و صاحبان قدرت تبدیل شده است. در این میان، برآوردهایی که از میزان سودآوری سرمایه‌گذاری‌های تأمین اجتماعی در این شرکت‌ها می‌شود نشان می‌دهد بازده بلوکه شدن سرمایه کارگران و کارفرمایان در این سرمایه‌گذاری‌ها حتی از سود سپرده‌های کوتاه‌مدت بانکی نیز کمتر بوده است. نبود شفافیت، ترجیح روابط بر ضوابط و مدیریت غیرتخصصی سرمایه‌گذاری‌های شستا ازجمله عواملی هستند که همواره بر سودآوری آن اثرگذار بوده‌اند؛ ضمن اینکه واگذاری شرکت‌های زیان‌ده دولتی در قالب رد دیون دولت به تأمین اجتماعی نیز از دیگر عواملی است که چابکی و سودآوری این مجموعه سرمایه‌گذاری را تحت تأثیر قرار داده است. همچنین، عدم شفافیت مجموعه شستا در طول سالیان گذشته، باعث شده بخش قابل‌توجهی از دارایی‌های این مجموعه تحت عناوین مختلف از دسترس شرکت خارج شوند و اقدامی نیز برای بازگرداندن آنها انجام نشود؛ به‌عنوان‌مثال، خریداری محصولات تولیدی شرکت‌های بزرگ شستا، به‌ویژه در حوزه شیمیایی، پتروشیمی و فولادی که اغلب ماهیت صادراتی دارند و بازنگرداندن وجه آنها یکی از عمده‌ترین اتفاقاتی بوده که در طول سالیان قبل در این مجموعه اتفاق افتاده و نتیجه آن بدهی 14 هزار میلیارد تومانی است که شریعتمداری آن را رسانه‌ای کرده است.

بدهکاران شستا چه کسانی هستند
محمد شریعتمداری، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی با انتشار توییتی اعلام کرده است: بیش از 13 هزار میلیارد تومان مطالبات وصول نشده تأمین اجتماعی  با مشخصات کامل و به تفکیک مشخص شده است. این مطالبات تا ریال آخر وصول می‌شود و اگر بدهکاران اقدام نکنند، ضمن افشای نام، اقدامات قضایی شدید علیه آنها انجام خواهد شد. پیگیری‌های همشهری از شرکت شستا برای آگاهی از ماهیت این ابر‌بدهکاران بی‌نتیجه بود اما منابع مطلع به همشهری اعلام کرده‌اند بخش قابل‌توجهی از بدهی‌های کلان موجود در این فهرست که از 3 هفته پیش تهیه شده، به دوران تحریم قبلی و عهدشکنی کاسبان تحریم مربوط است که محصولات تولیدی شرکت‌های زیرمجموعه شستا را برای صادرات دریافت کرده اما پول آن را برنگردانده‌اند. همچنین بخشی از این مطالبات به دوره تحریم بانکی و محدودیت سوئیفت بازمی‌گردد که عده‌ای به‌عنوان کارگزار وعده داده‌اند پول شرکت‌های شستا را از دیگر کشورها به ایران انتقال دهند، اما در نهایت این پول به شستا تحویل داده نشده است. یکی از این موارد، به انتقال ارزهای یک شرکت پتروشیمی تولیدکننده پلی‌اتیلن از زیرمجموعه‌های شستا مربوط می‌شود که قرار بوده با دور ‌زدن تحریم از جمهوری کره به ایران منتقل شود اما هرگز از حساب شخص سوم به‌حساب تأمین اجتماعی واریز نشده است.

 شفاف‌سازی شستا، چرا و چگونه؟
آبان‌ماه پارسال محمد شریعتمداری در جلسه رأی اعتماد مجلس وعده داد در صورت راهیابی به وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، شفاف‌سازی شستا و زیرمجموعه‌های اقتصادی وزارت کار و تأمین اجتماعی را در دستور کار قرار خواهد داد و نمایندگان مجلس در این جلسه با حمایت از شفافیت به وزیر پیشنهادی حسن روحانی برای وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی رأی دادند. شریعتمداری در بدو ورود به وزارت کار، وعده شفافیت را با انتشار اسامی اعضای هیأت‌مدیره شرکت‌های تابعه وزارت کار آغاز کرد و در ادامه با عزل مدیران چند شغله، راه‌اندازی سامانه‌های شفافیت و سامانه ناظر در اشتغال، فرایند شفاف‌سازی در امپراطوری شستا را آغاز کرد. البته در این میان افزایش هزینه معیشت و ایجاد تنگنای معیشتی برای قشر کارگر نیز از مهم‌ترین اتفاقاتی بود که از سوی وزیر اقدام مؤثری برای پاسخگویی به آن انجام نشد و همین مسئله، انتقاداتی را  برای شفاف‌سازی‌های شریعتمداری به همراه آورد؛ ازجمله اینکه این شفاف‌سازی‌ها با رعایت حقوق ذینفعان و صاحبان رانت انجام می‌شود و اتفاق بزرگی به‌حساب نمی‌آید. حالا اما، شریعتمداری یکی از بزرگ‌ترین سنگ‌ها را برای‌ زدن به هدف شفافیت برداشته و تهدید کرده درصورتی‌که بدهکاران کلان شستا بدهی خود را تسویه نکنند، نام آنها را افشا می‌کند و برخورد سخت قضایی با آنها را در دستور کار قرار می‌دهد؛ آن‌ هم در شرایطی که محمدهادی رضوی، داماد محمد شریعتمداری، وزیر تعاون کار و رفاه، در ردیف متهمان دادگاه رسیدگی به تخلفات بانک سرمایه نشسته است. گفته می‌شود محمد شریعتمداری 3 هفته پیش فهرست 14هزار میلیارد تومانی بدهکاران تأمین اجتماعی را کامل کرده اما پس از ماجرای دامادش اندکی انتشار آن را به تعویق انداخته است. نکته جالب توجه آنکه رقم کل پرونده بانک سرمایه هم معادل 14 هزار میلیارد تومان برآورد می‌شود که یکی از متهمان آن داماد آقای وزیر است اما در انتشار اخبار دادگاه، برخی رسانه‌های خاص بر ماجرای داماد شریعتمداری تمرکز کرده اند؛ موضوعی که در ماجرای برخورد با کاسبان تحریم و ارتباط این دو موضوع با هم می‌تواند واکاوی شود. در این میان برخی گمانه‌زنی‌ها حاکی است شاید کل ماجرا دستاویزی برای به چالش کشیدن وزیر مدعی شفافیت در ماجرای برخورد با بدهکاران بزرگ شستا باشد و شاید در روزهای آینده با جدی‌تر شدن این برخورد، حواشی تازه‌ای به دنبال بیاورد.