جهان عرب در دوراهی تنش ایران و آمریکا

مسیر تقابل تهران و واشنگتن به کجا ختم می‌شود؟ جنگ یا مذاکره؟ هریک از این 2گزینه، پیامدهای متفاوتی برای سرتاسر منطقه خاورمیانه به همراه خواهد داشت؛ منطقه‌ای که بخش اعظم آن را کشورهای عربی تشکیل می‌دهند. بر این اساس، جهان عرب (به ویژه کشورهای عرب همسایه ایران) همواره به عنوان ضلع پنهان روابط ایران و آمریکا، تحولات میان این 2کشور را رصد کرده و گاهی بر آن تاثیر هم گذاشته‌اند؛ برخی در مسیر صلح و برخی دیگر در مسیر جنگ. حالا بار دیگر روابط میان ایران و آمریکا به نقطه‌ای رسیده که هر دو محور عربی (جنگ‌طلب و صلح‌طلب) با تمام توان سیاسی و اقتصادی خود وارد میدان شده‌اند تا روابط 2کشور را در مسیر مطلوب خود جهت‌دهی کنند؛ مسیری که با منافع آنها سازگار است یا حداقل ضرر کمتری را برایشان به همراه دارد. تحولات هفته‌ها و ماه‌های آینده نشان می‌دهد کدام محور در پایان دست برتر را خواهد داشت.


بازگشت میانجی قدیمی

مشهورترین نقش‌آفرینی عمان در تحولات بین‌المللی به جایگاه این کشور در آغاز مذاکرات هسته‌ای برمی‌گردد؛ زمانی که نهادهای امنیتی عمان مذاکراتی مخفیانه را میان مسئولان ایران و واشنگتن در مسقط میزبانی کردند. البته برگزاری این مذاکرات در مسقط، انتقاد برخی کشورهای عربی از جمله عربستان را به دنبال داشت و حتی به گفته عبدالباری عطوان، مقدمه ایجاد شکاف در شورای همکاری خلیج‌فارس شد. حالا بار دیگر، همزمان با افزایش تنش‌های میان تهران و واشنگتن، مسقط به صحنه آمده است. یوسف بن علوی، پس از سفر اخیر خود به ایران تایید کرده که با هدف میانجیگری میان ایران و آمریکا راهی تهران شده بود. وزیر خارجه عمان، در مصاحبه با مجله الشرق‌الاوسط، موضع قدیمی کشورش درباره رابطه ایران و آمریکا را تکرار کرده است: جنگ میان این 2کشور، جنگ یک‌هفته و یک‌ماه نیست و تبعات خطرناکی برای ثبات منطقه و جهان خواهد داشت.



عراقِ مستقل به دنبال صلح

از زمان سقوط نظام صدام در سال2003، این اولین‌بار است که عراق به شکلی مستقل به دنبال نقش‌آفرینی در تحولات منطقه است؛ نقش‌آفرینی‌ای که بر خلاف گذشته با رویکردی صلح‌طلبانه همراه است. ساختار سیاسی-اقتصادی-امنیتی عراق بعد از صدام، بیش از هر چیز متاثر از روابط ایران و آمریکا بوده و طبیعی است که رهبران این کشور، در صورت تمایل به حفظ ثبات داخلی عراق خواهان کاهش تنش میان تهران و واشنگتن باشند. بر این اساس، دولت عراق به رهبری عادل عبدالمهدی از ابتدا تمام توان خود را برای جلوگیری از وقوع تنش بیشتر در منطقه به کار بسته تا جایی که مستقلا، 2هیأت سیاسی را برای میانجیگری به تهران و واشنگتن اعزام کرده است.



تلاش دشمن عربستان برای جلوگیری از جنگ

برخلاف عمان که جایگاهی دیرینه در تحولات میان ایران و آمریکا داشته، این اولین‌‎بار است که قطر تلاش می‌کند در مناسبات میان 2کشور نقش‌آفرینی کند؛ آن هم در زمانی که با کمک ایران، موفق به شکست محاصره همه‌جانبه عربستان و امارات علیه خود شده است. از سوی دیگر اما قطر از روابط ویژه‌ای نیز با آمریکا برخوردار است؛ به گونه‌ای که بزرگ‌ترین پایگاه نظامی آمریکا در خاورمیانه (العدید) در قطر قرار دارد. اگرچه مواضع سیاسی و منطقه‌ای قطر همواره از عربستان متمایز‌ (نه لزوما متضاد) بود اما رفتار این کشور طی یک‌سال گذشته نشان داده که دوحه خواهان تقویت رقبای عربستان در خاورمیانه (ایران و ترکیه) است. بر این اساس، قطر نیز باوجود روابط گسترده با آمریکا، در جریان آخرین تنش‌های منطقه وارد صحنه شده و تلاش می‌کند از وقوع تنش در خلیج‌فارس جلوگیری کند. بارزترین نشانه این سیاست، علاوه بر مواضع عمومی قطر، سفر شبانه وزیرخارجه این کشور برای رایزنی با مقامات تهران بود.


سعودی‌ها به دنبال جنگ

باوجود استقبال رسمی از توافق هسته‌ای، عربستان سعودی همواره یکی از مهم‌ترین مخالفان این توافق در منطقه (به همراه اسرائیل) به‌شمار می‌رفت، در حالی که به گواه اسناد منتشرشده در ویکی‌لیکس، این کشور در همان سال‌ها خواهان حمله نظامی به تأسیسات هسته‌ای ایران بود. موضع عربستان طی سال‌های گذشته نه‌تنها تغییری نکرده بلکه به نظر می‌رسد تشدید هم شده است. دولت عربستان طی هفته‌های گذشته بارها از جامعه جهانی و مخصوصا آمریکا خواسته در مقابل ایران موضعی قاطعانه اتخاذ کند. این در حالی است که به گفته پایگاه میدل‌ایست‌آی، حمله نظامی به ایران یکی از محورهای مذاکرات غیررسمی سعودی‌ها با مقامات دولت ترامپ در آغاز به کار این دولت بوده است.


توان اقتصادی امارات در خدمت جنگ

نفوذ منطقه‌ای و حتی جهانی امارات به رهبری ابوظبی طی سال‌های گذشته به میزان بی‌سابقه‌ای افزایش یافته است. از دخالت در معاملات نفتی الجزایر، کودتای مصر، حمایت از حفتر در لیبی و اشغال جنوب یمن گرفته تا حذف مخالفان محمد بن‌سلمان در عربستان، مداخله در امور داخلی عراق، نقش‌آفرینی در کودتای ترکیه و شاید از همه مهم‌تر، دخالت در انتخابات آمریکا (به گواه تحقیقات مولر). امارات همچنین نقش مهمی در ضربه به اقتصاد ایران و ترکیه طی یک‌سال اخیر داشته است؛ نقشی که بیش از هر چیز در تاثیر این کشور در سقوط ارزش ریال و لیر خلاصه می‌شود. بسیاری از رسانه‌های جهان، از جمله شبکه الجزیره یا روزنامه گاردین و حتی واشنگتن‌پست از تلاش لابی‌های گسترده امارات در آمریکا برای تحریک این کشور به جنگ با ایران گفتند و نوشته‌اند؛ ادعایی که با انتشار ایمیل‌های شخصی یوسف العتبیه، سفیر امارات در واشنگتن تایید شده است. یاسر الزعاتره، تحلیلگر فلسطینی می‌نویسد: جنگ‌ها و بحران‌های امنیتی منطقه، امارات را قوی‌تر و ثروتمندتر می‌کند.