مبدلی به‌نام آسیب‌های اجتماعی

مصطفی اقلیما| رئیس انجمن علمی مددکاران اجتماعی ایران: 



همه ما می‌دانیم که تحقیق و پژوهش، بسیار خوب است اما باید توجه داشته باشیم که همین تحقیق یک بمب انفجاری بزرگ خواهد بود. پژوهش،‌ زمانی ارزشمند است که پیش‌نیازی برای برنامه‌ریزی باشد. معمولا آسیب‌های اجتماعی یکباره به‌وجود نمی‌آید و به‌تنهایی تعریف نمی‌شود. آسیب‌های اجتماعی همواره مجموعه‌ای از مشکلات دیگر را در پی خواهد داشت که در دامنه آن مشکل، ظهور و بروز پیدا می‌کند. شاید به شکل واضح‌تر هر مشکل، معلول مجموعه‌ای از علت‌هاست. نارضایتی همیشه در طول تاریخ وجود داشته اما اینکه ما این نارضایتی را چگونه در سالی بیشتر و در سالی کمتر درصد گرفته‌ایم، بستگی به نحوه طراحی سؤال در پرسش‌نامه‌ها دارد. مثلا اگر وضعیت بودجه را امسال با دهه پیش بررسی کنیم، بودجه‌ای که به ارگان‌های مختلف اختصاص داده شده، در سال‌جاری صفر خواهد بود. این به آن معناست که برای تورم 10تا 20درصدی سالانه تا 10درصد بودجه هر سال افزایش پیدا کرده است، درحالی‌که امسال تورم 200درصد بوده و افزایش حقوق 10درصد.

سؤالی که می‌شود این است که حالا تحقیق انجام شده و بودجه‌ای برای انجام آن صرف شده، اما نتیجه این پژوهش‌ها را چه کسانی باید اجرایی کنند؟ مثلا تحقیقاتی که درباره اعتیاد و سوء‌مصرف مواد‌مخدر انجام می‌شود باید در اختیار اداره مربوطه قرار گیرد و این اداره آن را در اختیار سازمان مدیریت برنامه قرار دهد تا براساس علل حاصل از آن تحقیق، برنامه‌هایی، طراحی و ابلاغیه‌هایی به سازمان‌های مربوطه صادر کند. درحالی‌که چنین اتفاقی نمی‌افتد. اگر چنین نشود، ماهیت انجام چنین پروژه‌هایی زیر سؤال خواهد رفت. به‌نظر علت‌هایی چون بیکاری، تورم، بالا رفتن سن ازدواج و پایین آمدن سن اعتیاد همگی باعث بروز نارضایتی در جامعه خواهد شد. ما به طور میانگین، سالانه یک میلیون و 200هزار نفر فارغ‌التحصیل دانشگاهی داریم که بدون توجه به اشتغال به جامعه بازمی‌گردند. این فارغ‌التحصیلان کار ندارند؛ از این‌رو بیکاری ممکن است؛ یا مانع از ازدواج آنها شود یا باعث جدایی خانواده‌ها. همین امر فرد را به ورطه اعتیاد می‌اندازد و فرد معتاد ممکن است دست به دزدی بزند. با وجود این عوامل، بدون انجام تحقیق، علل بروز نارضایتی نیز بسیار روشن است. پژوهش زمانی در دولت‌ها اتفاق می‌افتد که با رفع مشکلات جاری، علل بروز برخی مشکلات مشخص نباشد.

در دنیای امروز این مسئله جا‌افتاده که 25درصد حقوق افراد، هزینه مسکن خواهد شد. سه چهارم دیگر این درآمد، هزینه خوراک و پوشاک، تفریح و درمان و پس‌انداز می‌شود. اما اکنون 150درصد حقوق افراد در جامعه، صرف کرایه منزل می‌شود. این فرد ازدواج نمی‌کند، کارش ممکن است به اعتیاد بکشد و... پس بیکاری می‌تواند معلول مجموعه علت‌هایی باشد. متأسفانه آسیب‌های اجتماعی قابل تبدیل به یکدیگر هستند به این معنا که درگیری با مشکلی، مشکلات دیگر را در پی خواهد داشت. این مسئله بسیار روشن است و نیاز به تحقیق ندارد. همه این امور نیز نارضایتی ایجاد می‌کند. آنچه مهم است جامه عمل پوشاندن به تصمیم‌ها، تحقیق و پژوهش‌هاست که کمتر اراده‌ای درباره نیل به چنین مهمی در جامعه وجود دارد.